Nauka matrijarhata:
Vladavina Bele boginje

Verujete li u da je matrijarhat zaista postojao? Svojevremeno je nemački filozof Fridrih Engels izneo razloge koji su mnoge marksiste, ali i šire društvene slojeve, dugoročno bili uverili da su u jednoj fazi razvoja ljudskih zajednica žene bile upravljači u sistemu koji bi se mogao nazvati matrijarhalnim. Engels je, naime, smatrao da kod primitivnih naroda uopšte nije postajala spoznaja o ikakvoj vezi između seksualnog opštenja i trudnoće.

Po njegovom viđenju, ljudi su u takvim zajednicama stupali u seksualni odnos vrlo rano, dok se trudnoća kod ženskih članova plemena javljala u kasnijoj dobi i to mnogo nakon seksualnog opštenja, zbog čega primitivna plemena uopšte nisu uočavala vezu između te dve pojave. Engels je verovao da očinstvo uopšte nije postojalo kao koncept i da su za primitivne ljude žene postajale trudne i donosile decu na svet misteriozno, samo voljom bogova ili nekih drugih, nedefinisanih sila.

No, ovo naizgled primamljivo objašnjenje nije bilo prvo tumačenje matrijarhata. Sredinom XIX veka pojavilo se, naime, više teorija o vladavini žena tokom preistorijske epohe. Najveći uticaj na potonji razvoj ideje dali su Luis Morgan i Johan Bahofen, čija je knjiga o pravima majke i karakteru matrijarhalnog društva objavljena 1861, pre tačno 150 godina. U narednim decenijama ovom temom će se baviti ne samo filozofi poput Engelsa nego i brojni antropolozi tragajući za primitivnim matrijarhalnim zajednicama na Pacifiku, koje se danas najčešće nazivaju matrifokalnim, budući da u njima žena zauzima centralnu ulogu, ali ne dominira društvom na način na koji to čine muškarci u patrijarhatu.

Sa jedne strane, ideja o matrijarhatu će u XX veku odigrati značajnu ulogu za feministički pokret, ali će, sa druge, podstaći i čitav niz razmatranja društvenih okolnosti koje su vladale u praistoriji, a posebno u neolitskim kulturama. Teoriju o starim evropskim kulturama koje su bile matrijarhalno uređene u periodu neolita razvila je pedesetih godina Marija Gimbutas polazeći od religioznih figurina koje su predstavljale žensko telo. U isto vreme, engleski pisac Robert Grejvs objavljuje Belu boginju, dajući jednu alternativnu teoriju o panevropskoj religiji u dobu matrijarhata.

Međutim, zlatno doba ideje o matrijarhatu davno je okončano. Mit o matrijarhatu nije uspeo da izdrži istorijsku proveru, a brojni istraživači danas tvrde da ne postoji nijedan stvarni dokaz o postojanju zajednica u kojima su vladale žene. Nakon sedamdesetih, ideje Gimbutasove se u sve većoj meri osporavaju, kao teorije koje su nekritički izvedene pod uticajem feminističke ideologije. Vladavina žena je, tako, ostala samo zanimljiva istorijska mogućnost. Ako pak nije nešto što će biti neizbežan ishod u budućnosti.

S. Bubnjević