Atlas naučnika Šta je meni Galileo Galilej

piše: Nikola Božić

Velika naučna otkrića o kojima vam pričaju dok ste mali su ona inspiracija koja vas na kraju opredeli da se bavite naukom. Ushićenje originalnošću određenog otkrića ili mudrog zaključka koji je doveo da preobražaja i napretka nauke je ona iskra koja u vama potpali strast za otkrivanjem i istraživanjem.

Tokom 2009. godine, koju su Ujedinjene nacije, proglasile za Međunarodnu godinu astronomije, kao nacionalni koordinator za obeležavanje ove globalne manifestacije u Srbiji imao sam mnogo prilika da svoju iskru prenesem na druge.

Četiristo godina pre toga, Galileo Galilej, poznati italijanski naučnik, upravo je konstruisao teleskop i time zaslužio da ga mi sada pamtimo kao utemeljivača moderne astronomije.

Galileo Galilej je rođen u Pizi u Italiji 1564. godine. Bio je najstarije od šestoro dece, iz porodice umetnika i svirača. Iako veoma pobožan, na nagovor oca upisao je studije medicine, ali se tokom njihovog trajanja prebacio na matematiku. U Pizi je 1589. godine postao profesor matematike. Kasnije predaje astronomiju i matematiku i u Padovi. Od 1610. godine objavljuje značajne radove iz astronomije. Crkva je dela Galileja proglasila opasnim, pa je 1616. godine morao da ide u Rim kako bi branio svoje učenje. Ipak mu je zabranjeno iznošenje ideja o heliocentričnosti. Sve do kraja života traje tihi rat između njega i Katoličke crkve, a jedno vreme provodi i u kućnom pritvoru zbog svojih ideja. Umire u Firenci 1642. godine.

Njegov svakako najvažniji doprinos modernoj nauci jeste konstrukcija durbina, tj. sistema dva sočiva, koji je omogućavao uvećavanje predmeta koji se posmatraju. Svoj teleskop Galilej je prvo uperio ka zvoniku na drugom kraju grada, a kako bi bio siguran da vidi baš tekst napisan na njemu, odjurio je tamo da ga pročita izbliza.

Nakon toga teleskop je uperio u nebo. Posmatrao je Jupiter, Mesec, Sunce, Veneru... Posmatrajući najveću planetu u Sunčevom sistemu, primetio je četiri svetle tačke oko njega. Naredne noći su se one nalazile na drugim mestima. Posmatrajući iz noći u noć Jupiter i te četiri tačke oko njega, zaključio je da su u pitanju četiri satelita ove planete – objekti koji se za razliku od do tada prihvaćenog Geocentričkog sistema sveta, po kojem se sva nebeska tela okreću oko Zemlje, okreću oko nekog drugog nebeskog tela.

Iako je zvanično obrazloženje rezolucije Generalne skupštine UN-a o proglašenju Međunarodne godine astronomije bilo da se to čini povodom konstrukcije teleskopa i svih Galilejevih otkrića pomoću teleskopa te 1609. godine, mišljenja sam da je značaj otkrića Jupiterovih satelita na (r)evoluciju naučnog poimanja sveta bio najvažniji. Filozofska pozadina ovog otkrića, koja je razbila obavezu okretanja svih nebeskih tela oko Zemlje, bila je važna iskra mislećim ljudima toga doba. Ako postoje neki objekti koji se ne okreću oko Zemlje, to znači da Zemlja ipak nije centar sveta. A to je dovelo do preispitivanja svih delova tada već nategnute teorije Geocentričnog sistema sveta. Heliocentrizam je mogao da se vrati na scenu. Naučni način razmišljanja takođe.

Crteži Mesečevog reljefa, kratera i dolina, takođe su Galilejov doprinos razvoju astronomije, među koje spadaju i posmatranje planete Venere i njenih mena (faza kao kod Meseca). Teleskop je usmerio i ka Suncu i napravio dva velika otkrića. Jedno su sunčeve pege – tamne tačke na Suncu, za koje se kasnije ispostavilo da pokazuju aktivnost naše zvezde. Drugo otkriće jeste da se teleskopom ne sme posmatrati Sunce, jer njegova fokusirana energija oštećuje oko. Nakon ovih posmatranja Galilej je stalno pred sobom video Sunčev disk crne boje, kao rezultat oštećenja vida. Danas se Sunce kroz teleskop posmatra samo uz specijalne filtere.

Galileo Galilej je pored svega uspeo da propusti da napravi jedno veliko otkriće – otkriće planete Neptun. On je koristeći svoj teleskop, još 1613. godine, detektovao svetlu tačku na mestu gde ranije nije postojala zvezda, ali ga je loše vreme narednih dana onemogućilo da nastavi posmatranja i zaključi da je u pitanju do tada nepoznata planeta. Planeta Neptun je otkrivena 1846. godine.

Galileo Galilej je za mene u mlađim danima bio inspiracija da se zaljubim u astronomiju i počnem njome baviti, da bi mi tokom skorijih godina kao edukatoru bio materijal za buđenje naučne iskre kod sadašnjih klinaca i klinceza. Galilejov život i njegova otkrića su dobar primer naučnog napretka, za popularizaciju astronomije i nauke uopšte.