Izložba – "Nacistički teror nad homoseksualcima od 1933. do 1945", Muzej grada Beograda:
Ružičasti trougao

Cilj izložbe je da korišćenjem autentičnih dokumenata predstavi istorijske činjenice, kako bi informisala i suočila javnost sa stereotipima o LGBT osobama i promovisala toleranciju prema manjinama

Izložba "Nacistički teror nad homoseksualcima od 1933. do 1945." ukazuje na opštu i lične istorije oko 100.000 osoba uhapšenih zbog homoseksualne orijentacije pre i za vreme Drugog svetskog rata. Ova gostujuća izložba, prvi put pokazana u Hrvatskoj septembra 2008. godine kao rezultat saradnje udruženja Queer iz Zagreba i muzeja holokausta u Vašingtonu i Berlinu, u Beogradu će biti otvorena od 2. do 23. decembra, u Muzeju grada, u Resavskoj 40b. Organizovali su je udruženja ARTEQ iz Beograda i Queer iz Zagreba.

Cilj izložbe je da korišćenjem autentičnih dokumenata predstavi istorijske činjenice, kako bi informisala i suočila javnost sa stereotipima o LGBT osobama i promovisala toleranciju prema manjinama.

ZLOČIN, BOLEST, GREH: "Trojstvo zločin–bolest–greh dalo je snažan pečat homoseksualnosti u Evropi početkom 20. veka", piše u katalogu izložbe. U zakonima mnogih zemalja smatrana je za protivprirodni blud, tretirana kao slučaj za psihijatriju, i kao verski greh. Nacisti su svemu ovome dodali i opasnost po opstanak države. Vezujući je za natalitet, seksualnost je za nacističku ideologiju bila državni instrument opstanka, a nacisti su, idejom o očuvanju i potenciranju arijevske rase kreirali kriterijume regulisanja seksualnosti.

Bio je to samo nastavak prakse ozakonjene u vreme carevine Vilhelma Prvog: u Krivičnom zakonu Nemačkog carstva iz 1871. godine, u članu 175, piše da se "neprirodni blud između dvojice muškaraca" kažnjava zatvorom do dve godine. Šta je "neprirodni blud" nije definisano, niti je pominjana ženska homoseksualnost, iako je katolička stranka centra pokušavala da ovaj zakon izjednači sa muškom. Tokom 1924. godine protiv homoseksualaca se vodilo 450 postupaka, da bi ih naredne godine bilo 2000. Nacionalsocijalisti su postojeće represije smatrali nedovoljnim. Tražili su eliminaciju homoseksualaca iz društva, smatrajući da homoseksualnost nosi zaraznu i naslednu degenerativnost koja preti snazi i stabilnosti nemačke nacije. Prema rečima Adolfa Hitlera, nacistička država je imala nameru da "promoviše pobedu boljeg i jačeg, i da zahteva submisiju inferiornijeg i slabijeg". Pozivajući se na eugeničku studiju po kojoj se nasleđe poboljšava selektivnom reprodukcijom superiornih, nacistička ideologija je preduzela mere protiv svih onih za koje su verovali da slabe arijevsku liniju. "Homoseksualnost je, prema nacistima, oslabljivala Nemačku na nekoliko načina", piše u katalogu izložbe. "Smatrala se jednim od razloga nižeg nataliteta i zarazom koja može dovesti do epidemije, pogotovo među ranjivom mladeži. Nadalje, homoseksualnost je mogla da dovede do stvaranja države u državi, jer se verovalo da homoseksualci stvaraju izdvojene interesne grupe. Na kraju, homoseksualnost je, kako se smatralo, ugrožavala društveni moral. Nacistička ideologija progona inferiornijih i slabijih podsticala je sve raširenije javno priklanjanje državnoj netoleranciji i brutalnosti."

PROGON: U vreme kad su nacisti došli na vlast, početkom tridesetih godina prošlog veka, u Berlinu je živelo četiri miliona stanovnika od kojih je oko 350.000 bilo homoseksualnog opredeljenja. U februaru 1933. godine, nekoliko nedelja nakon Hitlerovog imenovanja za kancelara počelo se sa zatvaranjem homoseksualnih barova i klubova, a nacističke studentske grupe opljačkale su početkom maja Institut za seksologiju doktora Magnusa Hiršfelda, jednog od berlinskih simbola seksualne reforme, i javno spalile knjige koje su zatekli. Dolaskom na vlast, jedan od prvih poteza njihove vlasti odnosio se na dopunjavanje člana 175 Krivičnog zakona Nemačkog carstva rigidnijim represijama. Povod za hapšenje je bilo čak i obično gledanje ili dodirivanje. Za sprovođenje člana 175 zaduženi su kriminalna policija i Gestapo, odnosno SS jedinice pod vođstvom Hajnriha Himlera.

Vođa elitnih SS jedinica, Himler, uspostavio je tajnom odlukom 1936. godine Kancelariju za borbu protiv homoseksualnosti i pobačaja, i naredio svim lokalnim policijskim stanicama da dostavljaju podatke o homoseksualcima. Počelo je prijavljivanje. Građani su prijavljivali muškarce zbog i najmanje aluzije na homoseksualnost. "Moramo uzeti u obzir da je sve veća spremnost građana da prijave homoseksualnost rezultat nacional-socijalističke kampanje", izjavio je u aprilu 1937. godine Jozef Majzinger, čelnik Specijalnog odeljenja II-1 zaduženog za homoseksualne slučajeve Himlerove Kancelarije.

"Za vreme nacističke vladavine, na osnovu kršenja člana 175. uhapšeno je oko 100.000 muškaraca, od čega 78.000 u periodu od tri godine – između Himlerovog imenovanja za vođu nemačke policije 1936. i početka Drugog svetskog rata 1939. godine", navedeno je u katalogu izložbe.

U LOGORU: Kad je Nemačka napala Poljsku, pozvano je u vojsku više od dva miliona ljudi među kojima je bilo hiljade homoseksualaca. Njih 7000 je tokom rata osuđeno po članu 175, i nakon isteka zatvorske kazne vraćeno na front. U leto 1940, Himler je naredio da se homoseksualci koji su "zaveli više od jednog partnera" pošalju u logore nakon služenja zatvorske kazne. Homoseksualni zatvorenici, prepoznatljivi po ružičastim trouglovima kojima su bili obeležavani u logorima, morali su da podnose mučno fizičko i seksualno zlostavljanje SS čuvara. Strahujući od dodatnih presuda, ostali zatvorenici su se klonili obeleženih homoseksualaca, pa su oni ostajali izolovani i bespomoćni. Taj "zaštitni pritvor" mogao je da bude skraćen ako bi pojedinac bio podvrgnut kastraciji svojevoljno ili, od 1942. godine, po naredbi zapovednika logora. Kastracija, ozakonjena 1933. godine, bila je način za "oslobađanje od degenerativnog seksualnog nagona", kako je u zakonu stajalo, i kojoj su osuđenici podvrgavani. Krajem 1943. godine Himler je odobrio medicinski eksperiment hormonskim terapijama i operacijama koje je nad buhenvaldskim logorašima sprovodio doktor Karl Vernet, a ustanovljena je i eutanazija, kako bi se time opravdavala ubistva.

U nacističkim logorima umrlo je 15.000 homoseksualaca. Nakon rata Nemačka je priznala homoseksualce kao žrtve nacističkog progona, ali Odštetni zakon Zapadne Nemačke za žrtve nacističke vladavine, donet 1956. godine, nije uključivao i logoraše zatvorene zbog homoseksualnosti. Nacistička verzija člana 175. ostala je na snazi u Saveznoj Republici Nemačkoj sve do 1969. godine, ali nije primenjivan u praksi. Prvi put je počast homoseksualcima žrtvama nacizma javno ukazao zapadnonemački predsednik Rihard fon Vajceker 8. maja 1985, u govoru povodom 40 godina od završetka rata. Četiri godine nakon ujedinjenja, Nemačka je i formalno ukinula član 175, a parlament je u maju 2002. godine pomilovao sve homoseksualce osuđene prema tom članu za vreme nacističkog razdoblja. Vlada im je 2008. godine odala počast podizanjem spomenika u Berlinu.

"Neke zemlje danas stvaraju ne samo temeljne okvire tolerancije različitosti, već razvijaju politike koje se zalažu za potpuno prihvatanje homoseksualnog identiteta kao ravnopravnog, u širokom spektru ljudske seksualnosti", poruka je organizatora izložbe. "Nadamo se da će izložba doprineti smanjenju homofobije i u srpskom društvu i prihvatanju svih razlika kao prednosti pri uspostavljanju kvalitetnog života u savremenom društvu."

Sonja Ćirić