Iz ličnog ugla:
Sećanje na studentske dane

Krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina prošlog veka u bivšoj Jugoslaviji bilo je nekoliko hiljada stranih studenata. Većina njih su studirali privatno, a oko deset odsto bili su stipendisti bivše države. Više od polovine stranih studenata dolazilo je iz arapskih zemalja, zatim afričkih, latinoameričkih i veoma malo iz zapadnih. Oni su studirali na različitim univerzitetima, različite naučne discipline. Najveći deo stranih studenata, po prirodi stvari, nalazio se u Srbiji

Razlozi njihovog dolaska su različiti, uglavnom zato što je tadašnja Jugoslavija bila prijateljska zemlja za one koji su bili antizapadno, odnosno "antikomunistički" raspoloženi. Troškovi studiranja bili su mnogo manji u odnosu na zapad, pa čak i u odnosu na pojedine zemlje iz kojih su studenti dolazili. Tada, u zemljama istočnog bloka nije bilo mogućnosti privatnog studiranja, jer su svi bili državni stipendisti, sem u Rumuniji osamdesetih godina, gde je bilo poprilično stranih studenata. Nemali broj njih dolazio je u posetu prijateljima i sticajem okolnosti ostajao da studira. Ovo se tiče studenata koji nisu bili stipendisti. Za razliku od njih, stipendisti su dolazili u bivšu državu po izboru svojih država ili partijskih organizacija koje su imale dobru saradnju sa tadašnjim Savezom komunista, Socijalističkim savezom ili sindikatom.

Studenti su dolazili iz različitih društvenih slojeva. Malo je onih koji su bili iz imućnih porodica, a više ih je bilo iz porodica srednjeg sloja. Priličan broj je poticao iz siromašnih porodica koje su štedele, kako bi školovale decu, jer je trend u tim zemljama bio da se ulaže u njihovo školovanje (što se kasnije pokazao kao jako isplativo).

Tadašnja jugoslovenska sredina uglavnom je toplo prihvatala studente koji su živeli kao podstanari u raznim porodicama. Moram priznati da su strani i domaći studenti delili dobre i loše strane studiranja. Tako smo imali dobar ili loš tretman kod pojedinih profesora i asistenata, pojedini studenti (strani i domaći) imali su privilegije, dok su im drugi bili antipatični. Zato se desilo da su neki studenti napuštali studije ili menjali fakultet. Doduše, onaj ko je bio vredan i uporan istrajao je i završio studije. U takvim okolnostima kolegijalnost se pretvarala u velika prijateljstva između stranih i domaćih studenata, a ponegde se rodila velika ljubav između stranih studenata i domaćih studentkinja. Neki od njih su imali uspešne (ili manje uspešne) brakove.

Pojedini strani studenti su se toliko poistovetili sa tadašnjom situacijom u Jugoslaviji da mi je jedan kolega, koji je živeo u tadašnjem studenskom domu "Ivo Lola Ribar", pričao o svađi koja se tamo desila između dvojice stipendista iz iste afričke države. Oni su se međusobno vređali nazivajući jedan drugog "ustašom", odnosno "četnikom".

Tadašnji svet bio je dosta drugačiji, hladni rat koji je obuhvatio dva bloka i stvorio treći, Nesvrstani blok, u kome su zemlje poput Jugoslavije, Egipta i Indije imale značajnu ulogu. Sa tim, nevladine organizacije bile su podeljene na svetskom, regionalnom i nacionalnom nivou. Razume se, to se reflektovalo na studentski i omladinski pokret. Krajem šezdesetih godina prošlog veka, tačnije 1968. godine, studentski i omladinski pokret doživeo je svoj vrhunac. To nije moglo da ne obuhvati i strane studente ovde i njihove organizacije. Malo je onih koji znaju da je arapski omladinski pokret u Jugoslaviji, odnosno Beogradu, imao jedno od najjačih uporišta u svetu.

Tada je, kao posledica hladnog rata, podeljen svetski studentski pokret, a najjača među njima je bila Međunarodna unija studenata (IUS) sa sedištem u Pragu. Bila je najbrojnija jer je, pored studenskih organizacija iz socijalističkih zemalja, okupljala gotovo sve levičarske i nacionalne organizacije skoro svih zemalja sveta. Tadašnji savez socijalističke omladine Jugoslavije (SSOJ) obuhvatio je studente i omladinu iz svih republika bivše SFRJ. On je jedno vreme bio član IUS-a, a zatim je pokušao da formira novu Međunarodnu studentsku organizaciju Nesvrstanih. Konačni neuspeh je doživeo na sastanku u Beogradu, gde su mnoge centrale delegirale svoje studente koji žive i studiraju u Jugoslaviji. Oni su se uglavnom otvoreno suprotstavili podeli u IUS-u, ali nisu doživeli neprijatnost niti pretrpeli ozbiljne posledice zbog toga. Ovoj događaj prezentovo je duh tolerancije među omladinom i studentima. Kao jedan od učesnika tog sastanka, kasnije sam se sa kolegama iz Jugoslavije (koji su, u međuvremenu, postali visoki funkcioneri SRJ, odnosno Srbije) prisećao duha tog vremena.

Nažalost, tako uložen kapital u školovanje i obrazovanje mladih ljudi nije iskorišćen. Mnogi od njih su postali važni funkcioneri, stručnjaci i privrednici u svojim državama, a Jugoslavija, odnosno Srbija, prema mojim saznanjima, nema evidenciju o njima niti bilo kakav oblik organizovane saradnje. Tadašnja Jugoslavija, jak centar arapskih studentskih organizacija, proizvela je nacionalne i međunarodne studentske i omladinske lidere koji su kasnije postali uticajne ličnosti. Prema mom saznanju, oni još nose prijateljska osećanja prema Jugoslaviji, odnosno Srbiji, gde je najveći deo njih studirao. Sećam se, na primer bivšeg predsednika vlade Sirije koji je bio na praksi u Zrenjaninu, kako je u nekoliko navrata o tome govorio sa toplim prijateljskim osećanjima. Takva sećanja dele i bivši ministar inostranih poslova, kao i sadašnji ambasador Palestine u Beogradu, koji je jedno vreme bio i savetnik pokojnog Jasera Arafata. Dosadašnji sirijski ambasador u Beogradu doktorirao je na Fakultetu političkih nauka u Beogradu, a kasnije je u Damasku postao dekan istog fakulteta i član užeg rukovodstva BAAS partije. Sadašnji predsednik međunarodne organizacije inženjera diplomirao je na Građevinskom fakultetu u Beogradu i postao beogradski zet.

Mnogo je sličnih primera koji nisu bili poznati niti iskorišćeni od strane srpske države. Nažalost, jedno vreme u više navrata ovakva iskustva i saradnja sa zemljama bivših stranih studenata bili su javno napadnuti od strane određenih državnih i partijskih funkcionera. Predsednik Tadić u jednoj od svojih poseta nekim od država Nesvrstanih "otkrio" je takav neiskorišćen potencijal. Zato je pre nekoliko godina predložio obnavljanje stipendiranja stranim studentima. Međutim, takav gest naišao je ponegde na poteškoće u realizaciji, jer mnogo studenata ne želi da studira u Srbiji zato što je internacionalna povezanost studenata odavno prekinuta, a privatno studiranje preskupo!

Amdžad Migati