Grb FNRJ i SFRJ

Još u toku NOB krajem novembra 1943, u vreme Drugog zasedanja AVNOJ-a kada su postavljeni temelji novog jugoslovenskog društva, nastao je grb socijalističke Jugoslavije zajedničkim radom umetnika Đorđa Andrejevića Kuna i Antuna Augustinčića prilikom ukrašavanja sale Doma kulture u Jajcu. Po odluci Predsedništva AVNOJ-a Augustinčić je nešto ranije izradio budući grb u drvorezu, sa pet buktinja kao osnovnim elementima, koje su predstavljale pet naroda Jugoslavije, a po ranijoj odluci unet je u grb i datum zasedanja 29. XI 1943. godine. Kun je načinio nacrt žita, koji je potom dopunjen sa pet baklji. Ovakav izgled grba nove socijalističke Jugoslavije usvojen je posle Drugog svetskog rata. Ustavom FNRJ jugoslovenski grb opisan je kao grb sa poljem okružen žitnim klasjem, koje je dole povezano trakom sa datumom Drugog zasedanja AVNOJ-a u Jajcu, 29. XI 1943. godine. Između vrhova klasja nalazila se petokraka zvezda, a u središtu pet koso položenih buktinja, čiji su se plamenovi spajali u jedan plamen.

Drugo zasedanje Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije AVNOJ je 29. novembra 1943. godine donelo deklaraciju ustavnog karaktera i taj dan je u socijalističkoj Jugoslaviji (DFJ ,FNRJ, SFRJ, je proslavljan kao Dan Republike.

Na drugom zasedanju AVNOJ-a od 21. do 29. novembra 1943, većnici su u Jajcu doneli Deklaraciju u kojoj su konstatovali: da je u toku narodnooslobodilačke borbe stvoren nov odnos snaga koji mora biti izražen na odgovarajući način u upravnom i državnom vođstvu; da su skršeni ostaci velikosrpske hegemonističke politike i stvoreni materijalni, politički i moralni uslovi za buduću bratsku, demokratsku, federativnu zajednicu jugoslovenskih naroda, koji traže od saveznika da priznaju njihovu borbu protiv okupatora i slobodnu demokratsku volju; da organi narodne vlasti treba da budu priznati i poštovani u inostranstvu; da se jugoslovenskoj "vladi" u inostranstvu oduzme pravo da predstavlja jugoslovenske narode i prema kralju i monarhiji preduzmu mere koje odgovaraju njihovom odnosu prema narodnooslobodilačkoj borbi; izrazili su topla osećanja prema SSSR-u, Velikoj Britaniji i SAD, kao i osećanja divljenja i priznanja za herojsku borbu i slavne pobede Crvene armije i savezničkih snaga nad fašističkim osvajačem; zahvalili se na prvoj pomoći u ratnom materijalu, opremi i hrani koja je narodima Jugoslavije ukazana od strane saveznika; prihvatili su i pozdravili odluke Moskovske konferencije.

Posle iznetih konstatacija doneti su zaključci na osnovu kojih su formulisane odluke. AVNOJ se konstituisao u vrhovno, zakonodavno i izvršno predstavničko telo, kao vrhovni predstavnik suvereniteta naroda i države Jugoslavije. Doneo je nekoliko odluka od kojih su tri konstitutivnog karaktera: Odluku o vrhovnom zakonodavnom i izvršnom narodnom predstavničkom telu Jugoslavije i Nacionalnom komitetu oslobođenja Jugoslavije kao privremenim organima vrhovne narodne vlasti u Jugoslaviji za vreme narodnooslobodilačkog rata; Odluku o oduzimanju prava zakonite vlade Jugoslavije tzv. jugoslovenskoj vladi u inostranstvu i o zabrani povratka u zemlju kralju Petru II Karađorđeviću; Odluku o izgradnji Jugoslavije na federativnom principu.

Odlukama AVNOJ-a osnovani su vrhovni državni organi nove Jugoslavije. Izabrano je Predsedništvo AVNOJ-a koje su sačinjavali predsednik, pet potpredsednika, dva sekretara i 55 članova. Predsedništvo AVNOJ-a je donelo Odluku o imenovanju NKOJ-a, kao organa sa svim obeležjima vlade, preko koje je AVNOJ ostvarivao svoju izvršnu funkciju.

Odluke Drugog zasedanja AVNOJ-a imaju ustavni karakter. Tim odlukama prekinut je unutrašnji kontinuitet sa Kraljevinom Jugoslavijom jer one ne crpe svoju snagu iz Ustava Kraljevine Jugoslavije od 1931, ali nije prekinut međunarodno pravni kontinuitet Jugoslavije kao subjekta međunarodnog prava. Monarhija nije ukinuta, ali je "pravno suspendovana".

Izvor: Deklaracija Drugog zasedanja Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije, 29. novembar 1943. ,

Odluke AVNOJ

Svetozar Oro, generalpukovnik JNA u penziji, eks predsednik Društva za istinu o NOB i Jugoslaviji

Ispalo je kao da se jugoslovenski narodi stide svoje antifašističke i oslobodilačke borbe

Poslije briljantne pobjede u NOR-u i zavidnog razvoja SFRJ u pedesetogodišnjem miru u kome smo stekli impresivan međunarodni ugled, nakon Titove smrti i rasturanja SKJ, iznuđena je poznata unutašnja kriza i ratovi u kojima je rastrgana SFRJ.

U tim JU ratovima 90-tih, od 1991. do 1995. godine, domaće antijugoslovenske i antikomunističke snage, opsjednute osamostaljenjem u nacionalne države i preokupirane preraspodjelom Avnojevskih granica u srpska i hrvatska velikodržavlja, nerazumno i ishitreno su razbijali Jugoslaviju i njene tekovine, ukidali su praznike i rušili spomenike, izrasle iz četverogodišnje, narodnooslobodilačke i antifašističke borbe, protiv stranih zavojevača i domaće izdaje. To niko nije mogao, niti je ikada razumio, u zemlji i svijetu. Ispalo je kao da se jugoslovenski narodi stide svoje antifašističke i oslobodilačke borbe, pa su, na vama poznat način, uništavali i ukidali i sva svjedočanstva o toj slavnoj, u stvari svojoj borbi i pobjedi koje ponovo valja obnavljati.

Žao mi je što moram potsjetiti da su avnojevske republike jedine države u svijetu od kojih neke ne priznaju ni svoju oslobodilačku i antifašističku borbu, niti njene tekovine. Ne priznaju niti proslavljaju Dan ustanka svoje Republike, pa ni zajedničke federacije. Tako ispada da su republike nastale bez očinstva i materinstva. To djeluje smiješno i žalosno, pa treba čim prije prevazići tu sramotu.

Stoga mi dižemo svoj glas i zahtijevamo da se trajno i odlučno iskorjenjuje i iskorijeni bratoubilaštvo i da se trajno reafirmiše i afirmiše bratstvo i jedinstvo, da se ispravljaju i isprave i sve druge prenagljenosti i istorijske nepravde, pa i suludosti, o tekovinama i dostignućima NOB-a i SFRJ avnojevskog vremena...

***

Goran Babić, predsednik Društva za istinu o NOB i Jugoslaviji, književnik, rođen u partizanima na Visu, 1944. godine, od oca prvoborca Dalmacije, nosioca Partizanske spomenice 1941, i majke Beograđanke, takođe prvoborca i nosioca Partizanske spomenice 1941. godine

Bilo je izgleda potrebno da se pedeset godina kasnije sve ponovi

Rekao bih da se mora povesti računa o činjenici da u tumačenju značaja i uloge AVNOJ - a postoje generacijske razlike. Najstarija generacija, preživjeli borci narodnooslobodilačkog rata i njihovi savremenici doživljavaju AVNOJ (i sve oko njega) drugačije od ljudi srednje životne dobi, dok ovi najmlađi, koji sad imaju možda dvadesetak godina (koliko su, napominjem ne bez razloga, u prosjeku imali nekadašnji skojevci), o nekakvom AVNOJ - u ne znaju apsolutno ništa ili znaju tek toliko koliko im po školama i fakultetima servira i tumači novokomponovana ponajvećma revizionistička historija. Ako je tako, a tako jest, postavlja se pitanje čije je gledanje meritorno ili još bolje - na čijoj je strani budućnost? Ako historiju pišu pobjednici (kako glasi stara sentenca) AVNOJ -u se i njegovim sljedbenicima, bar na prvi pogled, ne piše dobro.

Postoji, međutim, i drugačiji pogled od tog prvog i često površnog uvida, ali da bi se do njega stiglo i valja se vratiti na ono što je u ovome izlaganju nazvano historijskim kontekstom, tako važnim i za nastanak i za nestanak socijalističke Jugoslavije.

Drugim riječima, pokušajmo sagledati šta je omogućilo da se usred svjetskog rata, u okupiranoj i razmrvljenoj zemlji u nepovoljnim uslovima formira nova, bitno drugačija država i šta je, s druge strane, pedeset godina kasnije dovelo do propasti te iste državne tvorevine. Rekao bih da je kroz čitav period SFRJ-ota u redovima ljevice postojao neshvatljiv i neopravdan deficit u razumijevanju prethodnog perioda, razdoblja Kraljevine Jugoslavije.

Prelazilo se preko tih dvadesetak važnih pa možda i presudnih godina u dva - tri kratka poteza pri čemu su se koristile uvijek iste formule i fraze - o njenom buržoaskom karakteru, o atentatu na Stjepana Radića i monarhofašističkoj diktaturi itd, a da se ni izdaleka nije savladala ni relativno bogata predratna literatura te iste ljevice (spisi Krleže i Cesarca, Masleše i Djilasa, Keršovanija, Ristića ili beogradskog publiciste Rajka Jovanovića itd), dok o desnoj produkciji nije bilo gotovo ni slova. Crnjanski se spominjao kao romansijer i lirik naklonjen desnim idejama, ali smo na „Emhade" i slične spise morali čekati duže nego što je on čekao na povratak iz emigracije. Jednako su tretirani i drugi autori kao braća Radić ili Rudolf Bićanić, ili Slobodan Jovanović i Nikolaj Velimirović, Štedimlija, Stanislav Krakov i Dragiša Vasić itd. Ni o demokratama Ljube Davidovića, Grola i doktora Ivana Ribara nije se po našim školama mogla čuti ni jedna suvisla lekcija pa otud mora biti jasno da je i objašnjenje nastanka AVNOJ-a nužno bilo manjkavo, nedopustivo pojednostavljeno i pritom jednostrano. Da nije tako ne bi se moglo objasniti angažovanje na partizanskoj liniji jednog Ivana Supeka, prote Smiljanića ili Edvarda Kocbeka i tolikih drugih imena čija ideološka osnova nikad, ni ranije ni kasnije, nije bila komunistička. A oni su se angažirali na strani oslobodilačkog pokreta u najtežim časovima jer su za taj angažman postojali brojni valjani razlozi, koje treba poznavati i razumjeti. Za ilustraciju insuficijencije u razumijevanju predratne situacije neka načas (a za ovu prigodu) posluže dvije hrvatske enigme.

Ne sjećam se, recimo, da se ikad meritorno raspravljalo (ako zanemarimo opširne studije Bogdana Krizmana) o činjenici da je maltene preko noći iz one skupine ustaških legionara i probisvijeta sa Lipara iznikla respektabilna oružana sila od stotinjak tisuća ustaških vojnika. Bilo je izgleda potrebno da se pedeset godina kasnije sve ponovi i da se iz Kanade pojavi Gojko Šušak, a iz Legije stranaca Ante Gotovina te da se preko noći pred Tuđmanom postroje njegove postrojbe. Ili drugi primjer - ako znamo da je u prvim danima Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca postojalo i nešto što se zvalo katoličko jugoslavenstvo (da ne govorimo o Stepinčevom slabo provjerenom solunstvu), šta je preokrenulo držanje Kaptola do te mjere da kurija (napose visoki kler) kroz čitavi drugi svjetski rat podrži ustaški režim?

Oni se doduše posljednjih godina od te bruke i sramote vješto peru, ali ostaje činjenica da je Stepinac trčao na Markov trg Poglavniku na noge da spasi kanonika Lončara iz Jasenovca, a nije npr. prstom mrdnuo da iz istog logora izvuče petoricu slovenačkih katoličkih svećenika, koje su ustaše zaklale kao simpatizere osvobodilne fronte. Ni sa poznavanjem predratne srpske situacije nije u našim redovima bilo drugačije. Kad se, recimo, prvi put spominje Dragoljub Jovanović „Zemljoradnik" i njegova mala stranka, koja nije surađivala ni sa Nedićem ni sa okupatorom pa je njen vođa iza rata (a prije robije) bio član AVNOJ-a?

Neznanje kao svojevrstan pogled na svijet pratilo je naš pokret od početka i da nije bilo Tita čiji je instinkt revolucionara, vlastito iskustvo sa početka dvadesetog vijeka i autoritet stvoren na robiji, u Kominterni i u ratu, lutanja bi i zablude bile brojnije, a posljedice katastrofalnije, ali neophodno je da se još zadržimo na tim vremenima da bismo realno sagledali okolnosti u kojima se učesnici ratnog parlamenta sastaju najprvo u Bihaću, a potom u Jajcu.

Naime, hiljadu devetsto četrdeset druge još nije kapitulirala Italija, još je Hitler moćan, a na našem frontu će se tek zbiti najteže bitke (Neretva i Sutjeska prije svega). Godinu dana kasnije će sve biti drugačije i za Titovu stranu neuporedivo povoljnije, ali se svejedno nigdje drugdje u okupiranoj Evropi u tom času ne održava takav skup. Pa u Topuskom, na pedesetak kilometara od zagrebačkog Gornjeg grada na kojemu u tom trenutku još stoluje Pavelić i njegova banda, održava se kongres kulturnih radnika Hrvatske, skup čijim se imenima ljevica zauvijek može ponositi.

Preskočimo sve ono poratno, napore i uspjehe u obnovi zemlje kao i nevjerovatnu međunarodnu afirmaciju jedne male države i zadržimo se ukratko na najtežem momentu, na slomu i propasti Titovog projekta unutar kojega je AVNOJ-u po logici stvari pripadalo središnje mjesto. Često od brojnih drugova i drugarica slušam najrazličitije pohvale, maltene glorifikaciju naše bivše zajedničke domovine. Ni jedne kritičke riječi ni opaske, ni jedne mane ni slabosti, nikakve primjedbe ni zamjerke pa mi se učini da slušam moju pokojnu majku pred kojom se na račun revolucije nije smjelo ni pisnuti. Ali majko, zavapim tad u trenu očaja, pa ta je stvar propala! Nije se valjda urušila bez razloga, sama od sebe. Majko, probudi se! Ona, međutim, kao da iz one urne, u kojoj joj je pohranjen pepeo, i dalje jednako nastavlja svoj realnosti uprkos - Tito Partija, omladina Armija! Oznojim se, nemoćan da se suprotstavim njenom oduševljenju, toj vjeri u nemoguće za što je izgubila ne samo svoje najbolje drugarice, drugove i rodbinu, nego i zdravlje i život, imovinu i sudbinu...

***

Aleksandar Kraus, predsednik Saveza antifašista Srbije, inženjer, sin lekara prvoborca iz Bačinaca Sremskih, nosioca Partizanske spomenice 1941, učesnika Drugog zasjedanja AVNOJ-a, koji je kao general sanitetske službe JNA otišao u penziju

Kome normalnom, ne bi bilo žao onako divne zemlje

Neka mi na ovom mestu bude dozvoljena i jedna lična nota. Pre više od četrdeset godina, kada mi je umro otac, delegat Vojvodine na II-om zasedanju AVNOJ-a, verujući u neprolaznu vrednost te činjenice, ja sam se odlučio da se baš to ukleše u kamen. I nisam pogrešio. Pre kratkog vremena u Novom Sadu sam prisustvovao naučnom skupu posvećenom Antifašizmu, AVNOJ-u i Autonomiji. Sa tog skupa nosim jak utisak da smo i dalje na AVNOJ-evskim barikadama.

Kada danas govorimo o AVNOJ-u , neko će možda pomisliti da mi to radimo kao nekakvi jugonostalgičari, kako se to obično kaže. I pri tome, ti koji tako govore, uvek tome daju pežorativni prizvuk. Kao da je nešto loše biti nostalgičan, pogotovu na Jugoslaviju. Kome normalnom, ne bi bilo žao onako divne zemlje i svega što je postigla i značila i u svetu i za svoje građane. Ipak, ovde i sada se ne radi ni o kakvoj nostalgiji.

Život ide dalje. Stasale su potpuno nove generacije mladih ljudi. Roditelji im se, najčešće, teško bore da im obezbede pristojne uslove života i razvoja. U školama ih uče nekoj istoriji koja se nije desila. Vlada velika zbunjenost mladih ljudi i logičan beg od svih tzv. velikih tema. Zato i ne čudi što je mnogima postalo jedino važno ono što se tiče samo njih, i to danas, po mogućstvu.

Ovde vredi potsetiti da je tzv. vertikalna prohodnost 60-tih godina u Jugoslaviji bila na nivou tadašnje Švedske. Deca radnika i seljaka su imala zagarantovanu perspektivu sopstvenog obrazovanja sve do najviših akademskih nivoa. Naravno, da je i dosledno sprovođeno načelo da deca ne mogu odgovarati za eventualna roditeljska nedela tokom rata. U posleratnoj Jugoslaviji znanje je imalo vrlo visoku cenu, i napravljena je prava revolucija u obrazovanju. Ovakva poplava kupovine diploma, kojoj smo danas svedoci, ipak, je bila nezamisliva. Kako danas stoje stvari sa perspektivom školovanja, recimo, radničke dece, bolje je i ne pominjati.

Ipak, svi mi znamo da se izlaz iz bespuća duboke krize u kojoj se naše društvo nalazi, ne može naći ukoliko se bude nastavilo sa lažima i negiranjem istorijske istine o veličanstvenoj borbi naših naroda tokom NOB-a, kao i istine o AVNOJ-u.

Kada danas neki sa odgovornih državnih položaja govore kako bi za narod Srbije bilo bolje da je ondašnja Jugoslavija ostala u paktu sa silama osovine, to ne sme da ostane bez naše energične reakcije. Posle aprilskog sloma tadašnja Jugoslavija se raspala, i ko može da kaže šta bi se posle rata desilo, da komunisti nisu pozvali, i organizovali opštenarodni ustanak, koji je, zapravo bio i jedini put da se Jugoslavija sačuva, kao država.U pomenutim izjavama, i nažalost, sličnim stavovima i postupcima, mi ponovo vidimo pogubnu stranputicu kojom je već jednom, u skorijoj prošlosti, Srbija marširala...

Delovi izlaganja na svečanoj akademiju u čast 70-te godišnjice Drugog zasedanja AVNOJ-a i Dana Republike, praznika Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, koju su Društvo za istinu o NOB i Jugoslaviji i Savez antifašista Srbije održali je 29. novembra u Muzeju «25 maj»