Dokument: Stanovništvo Srbije po veroispovesti, maternjem jeziku i nacionalnoj pripadnosti

Republički zavod za statistiku u knjizi „Veroispovest, maternji jezik i nacionalna pripadnost" objavljuje konačne rezultate Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. godine o etno-kulturalnim karakteristikama (veroispovesti, maternjem jeziku, nacionalnom opredeljenju i starosti stanovništva) Republike Srbije, po opštinama i gradovima.

Popis 2011. sproveden je u periodu od 1. do 15. oktobra 2011. godine u skladu sa Zakonom o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova („Službeni glasnik RS", br. 104/09 i 24/11).

Veroispovest

Odgovor na pitanje o veroispovesti rezultat je ličnog ubeđenja pojedinca zasnovanog na njegovim shvatanjima religije i na slobodi izjašnjavanja o veri koja je garantovana Ustavom. U periodu nakon Drugog svetskog rata pitanje o veroispovesti postavljano je u popisima 1953, 1991, 2002. i 2011. godine.

Prema rezultatima Popisa 2011. godine preko šest miliona stanovnika Republike Srbije je pravoslavne veroispovesti (84,6 odsto od ukupnog stanovništva).

Drugi po brojnosti su katolici, sa 350 hiljada (5 odsto ).

Treća po zastupljenosti je islamska veroispovest, sa više od 220 hiljada pripadnika (3 odsto ).

U odnosu na Popis 2002. godine, za 40 hiljada je povećan broj lica koja nisu vernici (ateisti).

Stanovništvo prema veroispovesti, po popisima 2011. i 2002*.

Pravoslavna	6.079.396	(6.371.584)
Katolička	356.957	(410.976)
Protestantska	71.284	(78.646)
Ostale hrišćanske	3.211	(2.191)
Islamska	222.828	(239.658)
Јudaistička	578	(785)
Istočnjačke religije	1.237	(240)
Agnostici	4.010
Nisu vernici(ateisti)	80.053	(40.068)
Nisu se izjasnili	220.735	(197.031)
Nepoznato	99.714	(137.291)
Ostalo	1.776	(6.649)

Maternji jezik

U popisu se pod maternjim jezikom podrazumeva jezik kojim je lice progovorilo u najranijem detinjstvu, odnosno, ako se u domaćinstvu govori više jezika, onaj jezik koji lice smatra maternjim. Podaci o maternjem jeziku iskazani su za 17 različitih jezika koji se najčešće govore u Republici Srbiji, odnosno onih jezika koje najmanje 2 000 lica smatra svojim maternjim.

Modalitet „Ostali jezici" sadrži zbirne podatke za jezike koje manje od dve hiljade lica smatra svojim maternjim (ukrajinski, goranski, kineski, češki i sl.).

Modalitet „Nisu se izjasnili i nepoznato" sadrži zbirni podatak za broj lica koja nisu želela da se izjasne, zatim ukupan broj nečitkih odgovora, odgovora koji ne predstavljaju izjašnjavanje o maternjem jeziku (domaći, ljudski, bilingvista, poliglota, ćirilica, niški, lalinski itd.) i ukupan broj neupisanih odgovora.

Popis 2011. godine nije sproveden na teritoriji AP Kosovo i Metohija, dok je u opštinama Preševo i Bujanovac i delimično u Opštini Medveđa zabeležen smanjen obuhvat jedinica popisa usled bojkota od strane većine pripadnika albanske nacionalne zajednice.

Razliku između ukupnog broja lica hrišćanske veroispovesti (kolona „svega") i zbira kolona „pravoslavna", „katolička", „protestantska" i „ostale hrišćanske" čine lica koja su se na pitanje o veroispovesti izjasnila samo kao hrišćani.

Stanovništvo prema maternjem jeziku, po popisima 2002. i 2011.

2002. ukupno	odsto	2011. ukupno	odsto
REPUBLIKA SRBIЈA	7 498 001	100	7 186 862	100
Srpski	6 620 699	88,30	6 330 919	88,09
Albanski	63 835	0,85	10 040	0,14
Bosanski	134 749	1,80	138 871	1,93
Bugarski	16 459	0,22	13 337	0,19
Bunjevački	-	-	6 835	0,10
Vlaški	54 818	0,73	43 095	0,60
Mađarski	286 508	3,82	243 146	3,38
Makedonski	14 355	0,19	12 706	0,18
Nemački	2 279	0,03	2 190	0,03
Romski	82 242	1,10	100 668	1,40
Rumunski	34 515	0,46	29 075	0,40
Ruski	2 199	0,03	3 179	0,04
Rusinski	13 458	0,18	11 340	0,16
Slovački	57 498	0,77	49 796	0,69
Slovenački	3 024	0,04	2 269	0,03
Hrvatski	27 588	0,37	19 223	0,27
Crnogorski	-	-	2 519	0,04
Ostali jezici	83 775	1,12	39 463	0,55
Nisu se izjasnili i nepoznato	63 877	0,85	128 191	1,78

Nacionalna pripadnost

U knjizi su iskazani i podaci za 21 etničku zajednicu, čija se brojnost na prostoru Republike Srbije kreće iznad dve hiljade pripadnika. Pored podataka o ukupnom broju, dati su i podaci po starosti, prosečnoj starosti i polu pripadnika etničkih zajednica. Podaci po starosti iskazani su prema velikim starosnim grupama, i to: ispod 15, 15–29, 30–49, 50–64 , 65–84, 85 i više godina.

Prema poslednjem popisu u Srbiji (bez Kosova i Metohije) registrovano je ukupno 7,2 miliona stanovnika i u odnosu na prethodni popis (2002) broj stanovnika smanjen je za 311,1 hiljada usled negativnog prirodnog priraštaja, emigracija, kao i nepotpunog obuhvata stanovništva, odnosno bojkota albanske nacionalne manjine u tri opštine na jugu Srbije.

Srbi kao većinski narod broje 6,0 miliona (83,3 odsto ), zatim slede Mađari (253,9 hiljada ili 3,5 odsto ), Romi (147,6 hiljada ili 2,1 odsto ) i Bošnjaci (145,3 hiljada ili 2,0 odsto ), dok ostale nacionalnosti participiraju sa ispod 1 odsto , kao što su Hrvati (57,9 hiljada ili 0,8 odsto ), Slovaci (52,8 hiljada ili 0,7 odsto ), Crnogorci (38,5 hiljada ili 0,5 odsto ), Vlasi (35,3 hiljada ili 0,5 odsto ) i drugi. U "ostale nacionalnosti" svrstane su etničke zajednice sa manje od dve hiljade pripadnika (Egipćani, Aškalije, Česi, Jevreji i dr.) kojih ima ukupno 17, 6 hiljada (0,2 odsto ).

Broj lica koja su iskoristila svoje Ustavom zagarantovano pravo i nisu želela da se nacionalno deklarišu iznosi 160,3 hiljada (2,2 odsto ), a 30,7 hiljada ili 0,4 odsto se izjasnio u smislu regionalne pripadnosti (na primer, Vojvođanin, Šumadinac, Valjevac, Beograđanin i slično)

U poslednjem međupopisnom razdoblju (2002-2011) došlo je do apsolutnog smanjenja broja pripadnika većinske nacionalnosti (sa 6,2 na 6,0 miliona, ili za 3,6 odsto ) usled negativnog prirodnog priraštaja koji je posledica većeg mortaliteta od nataliteta zbog stare starosne strukture (prosečna starost Srba iznosi 42,6 godina), dok je porast njihovog udela (sa 82,9 odsto na 83,3 odsto ) posledica niže stope stope rasta kod ostalih nacionalnosti.

U proteklom periodu za gotovo sve nacionalnosti karakteristični nepovoljni trendovi opadanja njihovog broja i udela u ukupnoj populaciji Srbije, izuzev kod Roma, Bošnjaka, Muslimana i nekih brojčano manjih etničkih skupina (Goranci, Nemci, Rusi..) koje su zabeležile povećanje.

Romi su imali porast za preko jedne trećine (indeks rasta 136,4) zahvaljujući visokim stopama nataliteta, a niskim stopama mortaliteta zbog mlade starosne strukture (prosečna starost je 28,3 godine), stalne promene etničke pripadnosti prilikom izjašnjavanja, mimikrijske reakcije Roma zbog često prisutne diskriminacije prema njima.

Bošnjaci su imali povećanje brojnosti (sa 136,1 hiljada na 145,3 hiljada ili sa 1,8 odsto na 2,0 odsto ) što je rezultat niskog mortaliteta jer su mlada populacija (prosečna starost iznosi 33,5 godina) i relativno visokih stopa nataliteta. U proteklom periodu demografska dinamika i stabilnost pri nacionalnom opredeljivanju bila je slična i kod Muslimana, pa beleže apsolutni porast za 2,8 hiljada (sa 19,5 hiljada na 22,3 hiljada), dok je udeo ostao gotovo nepromenjen (0,3 odsto ).

Jugosloveni beleže najveće smanjenje. Njihov broj se smanjio za preko tri puta (sa 80,7 hiljada na 23,3 hiljada ili sa 1,1 odsto na 0,3 odsto ), pri čemu su i u prethodnom međupopisnom razdoblju imali veliko smanjenje(za čak 70 odsto ).

Posle Jugoslovena najveće smanjenje brojnosti imaju Crnogoraci prvenstveno usled promene etničke pripadnosti, pa je njihov broj i udeo gotovo prepolovljen (sa 69,0 hiljada na 38,5 hiljada ili sa 0,9 odsto na 0,5 odsto , indeks rasta samo 55,8).

Hrvati su u periodu 2002-2011, imali smanjenje brojnosti za 18 odsto usled negativnog priraštaja, intenzivnog procesa demografskog starenja (prosečna starost iznosi 51 godinu), kao i negativnog migracionog salda, pa je njihov broj i udeo opao (sa 70,6 hiljada na 57,9 hiljada odnosno sa 0,9 odsto na 0,8 odsto ).

Populaciona dinamika Slovaka je stabilna sa blagim trendom opadanja (sa 59,0 hiljada na 52,8 hiljada i udela sa 0,8 odsto na 0,7 odsto ) usled odmaklog procesa starenja stanovništva (prosečna starost je 44,3 godine) i negativnog prirodnog priraštaja, kao osnovne odlike demografskog razvoja.

Mađari, brojčano najveća nacionalna manjina u Srbiji, beleže apsolutno smanjenje za 39, 4 hiljada ili 13,4 odsto (sa 293,3 hiljada na 253,9 hiljada), kao i udela (sa 3,9 odsto na 3,5 odsto ). Razlozi su visok mortalitet, nizak natalitet i posledično negativni priraštaj, kao i iseljavanje i starenje stanovništva (prosečna starost iznosi 45 godina).

Broj pripadnika bugarske nacionalne manjine se, takođe, u prethodnom razdoblju neprestano smanjivao (sa 20,5 hiljada na 18,5 hiljada, dok je udeo ostao nepromenjen) što se može objasniti negativni priraštajem, intenzivnim starenjem (prosečna starost iznosi čak preko 50 godina), padom nataliteta, etničkom mimikrijom (češćim izjašnjavanjem kao Jugosloveni), mešovitim brakovima i migracijama.

Vlasi su zabeležili nesumnjivo najveće promene u populacionom kretanju. Za razliku od prethodnog međupopisnog razdoblja (1991-2002), kada su zahvaljujući isključivo promeni nacionalne pripadnosti, odnosno deklrasanju za svoj etnos, zabeležili povećanje za gotovo tri puta (sa 15 hiljada na čak 40 hiljada), u narednom periodu (2002-2011) na njihovu demografsku dinamiku nacionalno izjašnjavanje imalo je manjeg značaja, a presudni su bili nepovoljni trendovi u prirodnom kretanju stanovništva. Visoke stope negativnog priraštaja usled intenzivnog prosesa demografskog starenja (Vlasi spadaju u najstarije populacije u Srbiji sa prosečnom starošću preko 50 godina) čini ključni faktor opadanja njihove brojnosti (sa 40,1 hiljada na 35,3 hiljada) i udela (sa 0,53 odsto na 0,49 odsto ).[6]

Značajno je povećanje broja nacionalno nedeklarisanih lica (za čak 53 hiljade), kao i onih koja su se izjasnili u smislu regionalne pripadnosti (za 19,3 hiljada) što je indikator aktuelnih prilika u zemlji i stavova građana prema nacionalnom opredeljivanju.

Kako zaključuje Nada Raduški (Centar za demografska istraživanja Instituta društvenih nauka), u članku Etnički procesi i nacionalne manjine u Srbiji po popisu 2011. godine , (NSPM 8. decembra 2013.) generalno, može se reći da su izmene u nacionalnom sastavu stanovništva Srbije bile manje izražene nego u prethodnom međupopisnom periodu. Smanjen je broj stanovnika zbog dugogodišnjih negativnih tendencija u prirodnom obnavljanju stanovništva, intenziviranih emigracionih tokova, dok je trend etničke homogenizacije nastavljen, mada znatno manjeg intenziteta nego u periodu 1991-2002, kada je bio prouzrokovan ogromnim, prisilnim (izbeglice) i dobrovoljnim migracijama stanovništva

Rang etničkih zajednica prema visini prosečne starosti njihovih pripadnika, Popis 2011.

Većina pripadnika etničkih zajednica ima prosečnu starost iznad 42,2 godine koliko iznosi prosek za Republiku Srbiju. Gotovo istu prosečnu starost imaju i Srbi (42,6), dok je prosečna starost pripadnika sedam etničkih zajednica čak iznad 50 godina (Slovenci, Nemci, Makedonci, Vlasi, Hrvati, Bugari i Јugosloveni).

Svega pet etničkih zajednica ima prosečnu starost ispod republičkog proseka, i to: Muslimani (38,6), Albanci (38,3), Goranci (35,4), Bošnjaci (33,5) i Romi, koji jedini imaju prosečnu starost ispod 30 godina (28,3).

Izvor: Veroispovest, maternji jezik i nacionalna pripadnost Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. godine u Republici Srbiji Knjiga 4, RZS

d. c. v.