VESTI, / VESTI
PRILOG KULTURI SEĆANJA:
Godišnjica Matice srpske
Pre 150 godina, 1864. preseljena iz peštanskog Tekelijanuma u novosadski Platoneum. Novi Sad je od tada poznat kao Srpska Atina.
|
Najstarija srpska književna, kulturna i naučna institucija Matica srpska je 1864. godine preseljena iz peštanskog Tekelijanuma u novosadski Platoneum. Novi Sad je od tada poznat kao Srpska Atina. Grad je dobio taj naziv jer se smatralo da su se oko Matice srpske okupljali najobrazovaniji i najmudriji ljudi. Ta veza je kasnije postala još naglašenija. Matica srpska je postala simbol građanskog društva, visoke kulture, prosvetiteljstva i dobročinstva. Međutim, ona je bila i ostala opštenarodna.
Njeni osnivači (mladi doktorand Jovan Hadžić i bogati poslovni ljudi: Đorđe Stanković, Josif Milovuk, Jovan Demetrović, Gavrilo Bozitovac, Andrija Rozmirović i Petar Rajić), kao i prvi priložnici, živeli su u različitim sredinama, od Beča do Temišvara i od Dubrovnika do Pešte.
|
Pripadali su različitim društvenim slojevima.
Dobrotvori i članovi Matice srpske su bili vladar Srbije Miloš Obrenović i njegov brat Jevrem, plemić Sava Popović Tekelija, baron Jovan Nikolić od Rudne, vladar Crne Gore Petar II Petrović Njegoš, pripadnici kraljevske porodice Karađorđević, pisci, narodni tribuni, svetski poznati naučnici, poput Mihajla Pupina, ali i manje znani građani koji su svojim prilozima podržavali prosvetiteljsku misiju Matice srpske. Povezala ih je plemenita ideja o stvaranju jedne, jedinstvene košnice i stav da je čast služiti časnoj Matici srpskoj.
Tu misao su sledile hiljade ljudi. Među njima je bilo i pripadnika drugih naroda. Upravo zahvaljujući širokoj podršci iz naroda, Matica je jedno vreme bila najbogatija zadužbinska ustanova u Ugarskoj. Iz njenih fondova su finansirani kapitalni projekti od značaja za standardizaciju srpskog jezika i za razvoj različitih naučnih disciplina. Istovremeno, Matica se starala o školovanju darovitih đaka i studenata, a time i o stvaranju srpske intelektualne elite.
Danas Matica srpska ima oko 2.000 saradnika. Oni su uključeni u više desetina naučnih i razvojnih projekata, u okviru Odeljenja za književnost i jezik, Leksikografskog odeljenja, Odeljenja za društvene nauke, Odeljenja za prirodne nauke, Odeljenja za likovne umetnosti, Odeljenja za scenske umetnosti i muziku i Rukopisnog odeljenja. Saradnici pripremaju priloge za deset Matičinih naučnih časopisa i rade na pripremi publikacija od kapitalnog značaja za srpsku kulturu i nauku, kao što su Srpska enciklopedija, Srpski biografski rečnik, Rečnik srpskog jezika, Pravopis… Biblioteka Matice srpske ima više od 3.500.000 publikacija, a Galerija bogatu zbirku u kojoj je predstavljeno srpsko slikarstvo od XVIII do XX veka. Izdavački centar nastavlja tradiciju nekadašnjeg Izdavačkog preduzeća Matice srpske, čija su izdanja u Jugoistočnoj Evropi decenijama bila prepoznatljiva po amblemu MS, iza kojeg je stajala kvalitetna i brižljivo odabrana literatura iz različitih oblasti. Matica srpska svake godine dodeljuje nagrade za dostignuća u različitim oblastima kulture i nauke.
Matica srpska je bila uzor mnogim narodima. Po ugledu na nju osnovane su: Matica češka 1831. godine; Matica ilirska 1842. (koja je 1874. preimenovana u Maticu hrvatsku); Matica lužičkosrpska 1847; Matica galičko-ruska u Lavovu 1848; Matica moravska 1849; Matica dalmatinska u Zadru 1861; Matica slovačka 1863; Matica slovenačka 1864; Matica opavska 1877. i Matica u Tešinskoj kneževini 1898 (iz kojih je 1968. nastala Matica šleska); Matica poljska u Lavovu 1882; Matica školska u Tešinskoj kneževini 1885; Matica školska u Varšavi 1905; Matica bugarska u Carigradu 1909. i nova Matica bugarska 1989. godine .
Danas Matica srpska sarađuje sa mnogim institucijama i pojedincima iz svih krajeva sveta.
Izvor: Najstarija srpska književna, kulturna i naučna institucija ,Sajt Matice srpske
d. c. v.
Sava Popović Tekelija (1761, Arad – 1842, Pešta), prvi Srbin doktor prava, osnivač „Tekelijanuma", predsednik Matice srpske, dobrotvor, plemić, trgovac, pravnik, filantrop i ktitor, praunuk Jovana Popovića Tekelije, oberkapetana i zapovednika Pomoriške vojne krajine, koji se istakao u bici kod Sente 1697. godine, u kojoj je austrijska vojska pod komandom Eugena Savojskog, pobedila Turke, nakon čwga ga je Eugen Savojski postavio za zapovednika Srpske milicije u Aradu. Car Josif I je, tada već pukovniku Pomoriške milicije, Jovanu Popoviću Tekeliji, njegovoj najužoj rodbini i potomstvu darovao plemićku titulu 1706. godine. Poseban doprinos razvoju Matice srpske, uz Jovana Hadžića, jednog od njenih osnivača, dao je Sava Popović Tekelija, prvi srpski doktor pravnih nauka i jedan od najvećih dobrotvora, koji je 1838. godine izabran za predsednika. Kao sledbenik prosvetiteljskih ideja, on se zalagao da Matica dobije atribute Srpske akademije nauka. Smatrao je da društvena elita okupljena oko nje treba da radi na prosvećivanju naroda, ali i da narod treba da čuva uspomenu na istaknute pojedince. Tekelija je tes tamentom odredio da jedna od prostorija pod upravom Matice srpske u peštanskoj palati Tekelijanum, po uzoru na Hram slavnih u Parizu, bude pretvorena u svojevrsni Srpski panteon. Tekelijina ideja o formiranju Panteona nije zvanično razmatrana, ali je Matica srpska decenijama prikupljala portrete i rukopise svojih časnika i dobrotvora. Tako je nastala zbirka koja predstavlja autentično svedočanstvo o uticaju pripadnika intelektualne elite i građanske klase na razvoj srpskog društva. U zadužbinskom zdanju Marije Trandafil, u kojem je danas glavno sedište Matice srpske, nalazi se stotinak portreta časnika, dobrotvora i saradnika, kao i više desetina hiljada fotografija, pisama i drugih dokumenata. Znatan deo te građe sadržan je u elektronskim bazama podataka Matice srpske.
|
