Strip i muzika – Izložba Dvadeset lakih komada:
Oko, uho i mašta

Izložba naslovljena Dvadeset lakih komada ima za temu lični pogled italijanskog strip publiciste Andree Placija na stripove inspirisane muzikom

Pančevo je grad u kojem se odvija nekoliko festivala i kulturnih dešavanja koja svakako prevazilaze lokalni okvir. Od 8. do 10. oktobra bi u tom mestu trebalo da se desi prvo izdanje jednog novog festivala, pod nazivom NOVA, koji takođe pretenduje da komunicira sa publikom van gradskih međa. Pored toga što će se odvijati na nekoliko lokacija u Pančevu, NOVA će tokom jednog dana gostovati i u beogradskom Centru za kulturnu dekontaminaciju. Zamišljen kao kulturni događaj prvenstveno posvećen novoj muzici – na festivalu nastupa šaren spisak muzičara sklonih različitim formama eksperimenta i improvizacije, od eklektičnog i osebujnog Judžina Čedburna, do Bratka Bibiča (nekada član slovenačke avangardne postave Begnagrad) – NOVA je u svoj program uključila i jednu zanimljivu izložbu stripa, koju je u saradnji sa Italijanskim institutom priredio italijanski publicista, prevodilac i urednik strip izdanja Andrea Placi. Izložba naslovljena Dvadeset lakih komada ima za temu autorov lični pogled na italijanske stripove inspirisane muzikom, dat kroz dvadeset primera među kojima su kako klasici tako i strip autori mlađe generacije.

SVAČIJA ISTORIJA: Iako se dugo bavio žurnalističkim radom posvećenim stripu, najpre u fanzinima, zatim u italijanskim časopisima i na radiju, Placijev profesionalni angažman bio je isprva povezan sa materijom za koju se školovao – matematikom. Međutim, početkom devedesetih mu je ponuđeno da bude jedan od urednika italijanskog ogranka američkog strip giganta Marvel, što je bila ponuda koju je bilo teško odbiti, i otad je svoj angažman do danas vezao uz strip. U periodu 1996–2001 Andrea Placi se bavio i izdavaštvom, objavljujući u svojoj izdavačkoj kući PuntoZero, pored ostalog, i albume jednog od najvećih strip autora svih vremena Vila Ajznera, čiji je evropski agent bio praktično do Ajznerove smrti. "Moj prvi susret sa stripom možda je sasvim uobičajena priča za ljude koji su rođeni u Italiji početkom šezdesetih", kaže Placi, u razgovoru za "Vreme". "Odmah nakon što sam naučio da čitam, već sam bio okružen strip izdanjima koje sam pozajmljivao od starije braće; toga je bilo na pretek, pošto je produkcija stripa u Italiji bila vrlo razgranata. Tokom vremena su ‘priče u slikama’ postale omiljena zabava i predmet interesovanja, a kasnije sam, u nameri da izučavam ovu oblast kreativnog izražavanja, počeo da srećem crtače i scenariste. S obzirom na to da živim u Bolonji, bio sam među entuzijastima koji su praktikovali pokloničke posete našem sugrađaninu Robertu Ravioli, poznatijem pod pseudonimom Manjus (Magnus) – crtaču i kreatoru Alana Forda."

Izložba Dvadeset lakih komada nije prvo predstavljanje Andree Placija srpskoj publici. U saradnji sa italijanskim strip kolekcionarima, on je 2002. godine, na Internacionalnom festivalu autorskog stripa Grrr! u Pančevu, priredio izložbu originalnih Manjusovih tabli iz legendarne prve serije stripa Alan Ford (koji na ovim prostorima ima neku vrstu kultnog statusa, o čemu, na primer, svedoči odlična knjiga Lazara Džamića, Cvijećarnica u Kući cveća). Ova izložba bila je zapažena i po tome što su svi originalni crteži bili na prodaju (prema tvrdnji priređivača, prodaja ovih raritetnih tabli u Srbiji nije zaostajala za prodajom u Italiji, uprkos razlikama u kupovnoj moći). Zatim, Andrea Placi je na istom festivalu 2004. godine priredio izložbu posvećenu još jednom italijanskom autoru, koji spada među najveće stripadžije dvadesetog veka, Benitu Jakovitiju, inače prevođenom i objavljivanom u našoj štampi još od šezdesetih. Izložba je "otkrila" ne samo širinu i raznovrsnost Jakovitijevih radova (u nas poznatog pre svega po serijalu Koko Bil), već i činjenicu da je tokom devedesetih Jakovitijev asistent i koautor bio Nedeljko Bajalica, italijanski crtač srpskog porekla. Zatim, godine 2009, Placi je, zajedno sa grupom autora, u Italijanskom institutu u Beogradu priredio veliku izložbu posvećenu italijanskom stripu naslovljenu Oblačići u štampi. Najnovija izložba, u Galeriji Bate Mihailovića u Pančevu, predstavlja još jedno traganje po bogatom nasleđu italijanskog stripa, ovog puta povezano sa muzikom kao inspiracijom crtača.

RITAM I MELODIJA SLIKE: "Najstariji strip na izložbi koji pripada ovoj kategoriji potiče iz davne 1870. godine, i na njega me je uputio istoričar stripa Fabio Gaduči", kaže Placi. "Formalno, to je tabla koja se nalazi na pola puta između starijih formi ilustrovanih priča (koje danas nazivamo proto-stripovima), i savremenog strip izraza. Zanimljivo je da je taj rad italijanskog ilustratora Kazimira Teje zapravo satira na još starije proto-stripove velikog nemačkog crtača Vilhelma Buša, čija su omiljena tema bili pijanisti i njihovi nastupi puni dramatike. Što se tiče savremenih autora koji su inspiraciju našli u muzici, mislim da je danas već izmenjena situacija u odnosu na vreme od pre neku deceniju, kada su strip i popularna muzika bili često posmatrani kao dva vida ispoljavanja iste ‘kulture mladih’, kao u slučaju andergraund pokreta, recimo. U naše vreme, kako popularna muzika, tako i strip, kao da više nisu tako ‘opasni’ kao nekad, manje ‘ujedaju’. Ipak, imamo zanimljive primere suptilne povezanosti dvaju načina izražavanja, kao što su strip crtač Alesandro Barončijani i muzičar koji nastupa pod imenom Kolapeše. Oni zajedno pišu scenarije (podrazumeva se da muzičar i crtač imaju drugačije ideje o scenariju), a zatim Barončijani to uobličava u strip storije. Nakon toga, zajednički promovišu strip izdanje, Kolapeše nastupom na kojem svira i peva, a Barončijani tako što govori o stripu.

S obzirom na sasvim očiglednu razliku koja postoji između dva medija, može se reći i da je muzički izraz vrlo daleko od načina na koji strip uobličava svoje koncepte. Tako da strip crtač mora da pronađe neki zaobilazni put da na dvodimenzionalnoj površini predstavi nešto što, pre svega, ne uključuje čulo vida. Zatim postoji i bukvalistički (ali crtački izazovan) crtačev prikaz muzičara koji svira na instrumentu, sve u nameri da se iz tog prizora iscedi... muzika. Ali ako stavimo po strani ovakvu vrstu racionalisanja, nije tako neoubičajeno da je crtač zapravo skriveni muzičar. Nije retkost da se na strip festivalima crtači i muzičari udružuju kako bi zajedno svirali."

TEME, IDEJE I PRODUKCIJA: Izložba na festivalu NOVA govori ne samo o tananim vezama između dva medija, već i o bogatstvu tema i ideja italijanskog stripa. "Po pitanju nekih stilskih posebnosti, zapravo ne postoji ‘italijanska škola stripa’", kaže Andrea Placi. "Svaki crtač ima svoj individualni pristup, ne povezuje ih zajednička ‘poetika’, ili ne daj bože nekakav manifest. Ako pogledamo statistike, veliki deo stripa koji nastaje u Italiji zapravo je kreiran za velike produkcije kao što su Boneli i Dizni. Štaviše, ogroman deo ukupne Diznijeve produkcije u svetu nastaje u Italiji, ali pitanje je koliko je sve to uopšte ‘italijansko’", zaključuje Placi.

Na pitanje kako bi moglo da se opiše trenutno stanje na italijanskoj sceni, ili strip izdavaštvu, industriji, Placi odgovara: "Kao da se nalazimo u nekoj vrsti raskoraka. Izdavačka kuća Boneli, nakon smrti Serđa Bonelija, pokušava da lansira novu seriju publikacija, koje bi načinile nekakav odmak od njihovog pređašnjeg stila. Serđova smrt 2011. godine je doživljena kao već dugo odlagan ‘kraj jedne ere’, i mi vidimo kako danas nastaje nešto novo. Što se ukupnog strip izdavaštva tiče, naročito prodaje stripova na kioscima, 2014. je bila bolja godina nego što su mnogi očekivali.

Ono što pada u oči je pravi procvat strip izdanja i grafičkih novela u knjižarama (koje nisu specijalizovane kao prodavnice stripa), uz značajno prisustvo malih izdavača. To je zanimljiv razvoj, koji bi mogao da se promeni uticajem velikih izdavačkih kuća kao što su Rizoli ili novog i veoma uspešnog Bao Publishinga."

Uprkos promenama u strip izdavaštvu na svetskom nivou, koje su osnov za mnoga pesimistička predviđanja, reklo bi se da sudbina italijanskog stripa teško može da bude ugrožena, ako imamo na umu da poseta tamošnjem najvećem festivalu stripa, u gradu Luki, doživljava uspon. Prošle godine, tokom četiri dana, festival je posetilo blizu 300.000 ljudi, a ove godine se predviđa neverovatnih pola miliona. Ukoliko je moguće primetiti tendenciju koja bi se dala prepoznati kao problematična, onda je to komercijalizacija ove manifestacije. Andrea Placi je jedan od ljudi koji rade na pripremi festivala u Luki, i to kao deo redakcije za kulturu: "Ja osmišljavam dešavanja koja nisu povezana sa glavnim tokom festivala, u podnaslovu definisanom kao Comics and Games. To znači da je festival postao pretežno orijentisan ka industriji zabave – filmovi, paradiranje u kostimima, čak i ‘cartoon bands’ (bendovi koji izvode muziku iz omiljenih animiranih serija), mnogo toga povezanog sa proizvodima namenjenim deci. Postoji ogromna hala nazvana ‘Family Palace’, u kojoj deca svih uzrasta mogu da provedu beskonačno mnogo vremena zabavljajući se kompjuterskim igricama, ili tonama LEGO kockica. Međutim, jedno od najvažnijih i najuspešnijih događanja na festivalu je Comics&Science, program koji se sastoji od susreta sa naučnicima, crtačima i raznim istraživačima, koji svi zajedno nastoje da animiraju publiku, i zainteresuju je za različite oblasti koje su sfera njihovog izučavanja. Lično sam angažovan i povodom dešavanja koje nosi naziv Transaltion Slam, a koje ima za cilj da podstakne bavljenjem prevodilaštvom sa engleskog, francuskog i japanskog jezika, kada je strip u pitanju. Nagrada za mlade prevodioce je ugovor sa strip izdavačima koji objavljuju prevode sa nekog od navedenih jezika."

ITALIJANSKA VEZA: Na kraju, kao neko ko je sarađivao na realizaciji nekoliko strip izložbi u Srbiji, zanimalo nas je mišljenje ovog posvećenika o srpskoj strip sceni, i vezama sa italijanskim stripom? "Ah, ne postoji lak odgovor na takvo pitanje, s obzirom na to da nisam ni istoričar stripa, ni sociolog, ni antropolog. Ono što sam uvek primećivao u Srbiji je privrženost stripu kao mediju, i kao jeziku izražavanja. To je nešto što traje u vremenu, a što posledično čini da su neki od srpskih crtača, ili crtača srpskog porekla, značajna imena na međunarodnoj sceni. Ovakva situacija je posledica izgrađene svesti o strip kulturi, koja doprinosi stalnoj pojavi novih autora, koji su relevantni na jednoj široj sceni.

Sve je to uočljivo i na festivalima i izložbama, gde je sasvim razumljivo da Alan Ford ili neki od likova Bonelijeve produkcije izazivaju nostalgiju, ali publika je okupljena pre svega zahvaljujući svojoj ljubavi prema stripu. Rečeno mi je da su mlađi čitaoci drugačije opredeljeni, ali nekoliko godina već nisam boravio u Srbiji, pa će mi biti zanimljivo da sve to vidim izbliza."

Saša Rakezić