Strip – Kristof Šabute – Mobi Dik:
Kit beo kao smrt

Šabute je rasteretio Melvilovo delo i uspeo da zadrži i dočara svu privlačnost Mobi Dika, a ujedno je izbegao zamku da napravi još jedno skraćeno instant ostvarenje za široke narodne mase i lenjivce koji beže od velikog broja gusto kucanih stranica

Strip adaptacije poznatih književnih dela su veoma osetljiva tema. Zapravo, slično je i kod drugih vidova adaptacije, tu strip nema povlašćen ili podređen položaj, posebno kada je reč o književnom delu koje je ekranizovano, ilustrovano i na druge načine zloupotrebljavano do granica dobrog ukusa, kao što je slučaj sa Melvilovim Mobi Dikom. U tom slučaju je neophodno da umetnik pokaže izuzetan senzibilitet ili novo viđenje da bi isplivao u moru prosečnosti. Poput Željka Paheka i Žana-Pjera Pekoa, koji su od svog dvotomnog Mobi Dika pravljenog za francusko tržište stvorili SF tragediju o egzodusu i osveti, pri čemu je opsesija njihove verzije kapetana Ahaba predstavljena u vidu bele komete. Druge strip adaptacije romana Hermana Melvila se teško mogu ubrajati u dela vredna pažnje. Ili je reč o doslovnim ilustracijama književnog predloška, poput onih iz Pan stripa 23, Ilustriranih klasika 6 i Marvelove adaptacije iz 2007, ili pak o parodijama i kratkim veb-stripovima. I gde su tu smešteni Kristof Šabute i njegov dvotomni Mobi Dik iz 2014/15. godine, nedavno objavljen u integralnom izdanju Besne kobile? Pre svega, odgovor se krije u umetničkom pristupu naraciji i crtežu kojim se ovaj Alzašanin istakao brojnim ostvarenjima u decenijama pre nego što se uhvatio u koštac sa jednim od najpoznatijih američkih književnih ostvarenja 19. veka. A put koji je Kristof Šabute prešao od opisivanja sujevernog ruralnog miljea rodnog Alzasa, francuske regije na samoj granici sa Nemačkom, koja je pored njega iznedrila slikara Gistava Dorea i dva dobitnika Nobelove nagrade za fiziku, vodio ga je ka moru koje je vremenom postalo njegova opsesija.

VEŠTICE I PUN MESEC: Šabute stupa na strip scenu devedesetih godina, i posebno privlači pažnju javnosti Vešticama iz 1998. godine – kompilaciji kratkih priča u kojima se magija i sujeverje prepliću u komičnim i horor elementima. Veštice zapravo ukazuju i na snažan uticaj Didijea Komesa, nešto starijeg belgijskog autora nemačkog porekla i prijatelja Huga Prata. Koliko grafički toliko i tematski, Komesov uticaj se ogleda u prikazivanju ljudi sa margine društva i neznatnog uvođenja mistike. I dok se Baru istovremeno upušta u oslikavanje marginalizovanog gradskog miljea i migranata (Kitaja bluz, „Vreme" 1281), Šabute se hvata u koštac sa prostim ljudima, seljanima i marginalcima, zarobljenim u svojim malim svetovima.

Izdavačka kuća Besna kobila je 2010. godine objavila Veštice u integralnom izdanju sa još jednim značajnim stripom Kristofa Šabutea, Punim mesecom, izvorno objavljenim 2000. Pun mesec je Šabuteu doneo značajniju svetsku slavu, kao i nekoliko nagrada i nominacija. Ovaj strip, u kontrastu sa Vešticama, donosi celovitu priču slobodno inspirisanu Skorsezeovim filmom After hours, i vodi aktera kroz jednu haotičnu noć. Ali ni ovde Šabute ne odoleva izazovu da na kraju uvede elemente magije, ovog puta vudua, čime se strip savršeno uklapa u atmosferu drugog stripa iz integralnog domaćeg izdanja.

Ali kako vreme odmiče, Šabute se okreće pričama o moru i pokazuje izuzetan talenat za dočaravanje epske poezije mora, barki i samoće na talasima okeana. Nakon što se oprobao u Purgatoire, gde se okrenuo potpunoj dekonstrukciji svog glavnog junaka i istraživanju dubina očaja u koje može da gurne svoje aktere, Šabute je 2008. godine dočarao samoću i izolaciju, u punom smislu tih reči, u grafičkom romanu Tout seul (Sam samcit), da bi već sledeće godine usledio Terre neuvas o životnim teškoćama ribara iz Njufaundlenda.

I konačno, posle skoro 20 stripova i grafičkih romana, Šabute se prihvatio adaptacije jednog od najpoznatijih "morskih" književnih ostvarenja – Mobi Dika. Ali dok je Herman Melvil iza sebe imao bogato iskustvo moreplovca, Šabute je dete planinskog Alzasa. Dok je Melvil mogao da se osloni na veoma dobro dokumentovane istinite priče o susretima sa Moka Dikom, stvarnim belim kitom iz prve polovine 19. veka, koji je odgovoran za smrt najmanje 100 mornara i nekoliko potopljenih kitolovaca, Šabute je imao teret slave Mobi Dika na plećima i šansu da bude svrstan među nekolicinu umetnika koji su uspeli da iznesu ovaj umetnički projekat. I uspeo je.

OKEAN SLIKAN TUŠEM: Šabuteov Mobi Dik na 255 stranica prenosi celokupnu priču sadržanu u originalnom književnom delu. Tokom stvaranja Mobi Dika Melvil se susretao sa prepričavanjima i legendama moreplovaca, kao i sa istorijskim dokumentima iz Nentaketa, koji su mu verodostojno dočarali užas Moka Dika, belog kita koji je terorisao kitolovce dvadesetih godina 19. veka. Ovu priču je Ron Hauard 2015. godine verno preneo na filmsko platno filmom U srcu mora na osnovu istih dokumentovanih spisa kapetanije iz Nentaketa, koji su bili dostupni i Hermanu Melvilu. Ali Šabute je svu svoju energiju slio na poetičnost Mobi Dika, više nego na dokumentarnu verodostojnost lova na kitove, izbegavši i zamku da stvori još jedno skraćeno instant ostvarenje za široke narodne mase i lenjivce koji beže od velikog broja gusto kucanih stranica. Velika zasluga za to ide lakoći kojom Šabute grafički dočarava scene Nentaketa i pomorskog života u crno-beloj tehnici, bez prenatrpanosti detaljima, a opet bez izostavljanja neophodnih motiva i stilizacije. Jakim kontrastima crnila i beline, kjaroskurom i širokim crnim površinama Šabute dopušta slikama da služe kao nema naracija koja vodi čitaoca u pojedinim segmentima romana, što nesumljivo doprinosi atmosferi.

Veoma je interesantan i sam pristup naraciji. Šabute je podelio ceo grafički roman na kraća poglavlja, kojima je davao naslove ispod kojih je stavljao kratke citate iz knjige koji odgovaraju toj glavi. To je jedini vid naracije u prvom licu koji susrećemo u ovom stripu, i to više kao dedikacija ili referenca na književni predložak. Šabute je dozvolio slikama da služe kao nemi naratori, dok je sav tekst stripa smešten u dijaloge i monologe. Ako se setimo da je knjiga Mobi Dik pisana u prvom licu, u vidu ispovesti jedinog preživelog sa "Pikvoda", kao i da počinje jednom od najčuvenijih rečenica u književnosti, ovaj pristup može da začudi čitaoca. Ali u tome se ogleda originalan pristup Kristofa Šabutea, koji postaje očigledan tek na kraju romana. Šabute završava strip sa prikazom Mobi Dika koji vuče Ahaba na dno okeana na šest stranica, i epilogom u kome prikazuje preživelog kako se drži za spasonosni kovčeg, ispod čega stoji: „Zovite me Ismail..." Strip se završava rečenicom kojom počinje izvorni Mobi Dik, čime Šabute sugeriše da sve vreme nije ni stvarao adaptaciju romana Hermana Melvila, već je oslikavao događaje koji su doveli do toga da Ismailova ispovest postane roman poznat kao Mobi Dik. Tada postaje jasno odsustvo naracije u prvom licu tokom celog stripa, kao i odsustvo prve rečenice romana koja bolno nedostaje od prve stranice.

Nikola Dragomirović