Knjige – E. A. Po – Život iz jednog čitanja:
Užas iz duše

Piter Akrojd je napisao knjigu koja je nešto između faktografski fundiranog akademskog životopisa Edgara Alana Poa i "romansirane biografije"

Opšte je već mjesto da neki pisci vode dosadne, dok drugi vode uzbudljive živote. To, međutim, nema veze sa zanimljivošću njihovih opusa. Neki povučeni i introvertni knjiški moljci pišu nevjerovatno zavodljivo i intrigantno, dok su pojedini avanturisti banalni i dosadni. Edgar Alan Po je bio pisac poznat po misterioznim i strašnim pričama kome je i život bio misteriozan i strašan. O Poovom životu i djelu govori vješto i pitko napisana knjiga britanskog pisca Pitera Akrojda E. A. Po: Život iz jednog čitanja (Clio, Beograd, 2015, sa engleskog prevela Ivana Đurić Paunović). Riječ je o žanrovski "rubnoj" knjizi koja s jedne strane nije neka klasična non-fiction biografija sa mnoštvom fusnota, bogatom bibliografijom i naučnom aparaturom, dok s druge takođe nije "romansirana biografija" tipa onih kakve su ispisivali Pjer la Mir ili Irving Stoun, nego nešto između: knjiga koja se čita kao roman, a na kraju koje stoje kratka bibliografija i indeks. Knjiga je to koja može biti zanimljiva i poznavaocima Poovog opusa, kao i onima koji jedva da su čuli za ovog pisca.

IZBORNA HRONIKA: Akrojd knjigu započinje poglavljem o Poovoj smrti. Zna se da je Po umro mlad (jedva je napunio četrdeset godina) i zna se da oko te smrti lebdi oreol misterije. Bio je oktobar mjesec 1849. godine, grad Baltimor, predizborno vrijeme. Ne zna se pouzdano šta je Po radio u nekoliko dana prije nego što su ga pronašli fatalno alkoholiziranog, ali Akrojd iznosi bizarnu spekulaciju da su ga iskoristili kao "ludu" za potrebe glasanja tj. "preoblačali su ga u tuđu odeću tako da je mogao glasati više puta za određenog kandidata". Prvo poglavlje završava efektnom rečenicom: "Poput njegovih pripovesti, Poova sopstvena priča završila se iznenada i bez objašnjenja, opterećena žigom tajne koja nikada nije, niti će ikada biti, razrešena."

U drugom poglavlju, Akrojd se vraća na početak Poovog života, na rođenje – 19. januara 1809. u Bostonu. Tu su krokiji životopisa njegovih roditelja kao i osnovne informacije o Džonu Alanu, trgovcu koji ga je usvojio. Tu negdje polako započinje i priča o djetinjstvu i prvoj mladosti samoga pisca.

ALKOHOL I KOCKA: Još kao tinejdžer, Edgar Alan Po se navukao na alkohol i kocku. ("On nije postao pijanac, rođen je kao takav", kaže Akrojd.) Kao osamnaestogodišnjak, Po već objavljuje prvu zbirku pjesama. U to vrijeme već ima turbulentan odnos sa očuhom i već počinje da vodi dosta neuredan život. U vremenu i kontekstu u kome je to izuzetno teško, on želi samo da bude pisac. ("Bio je jedan od prvih istinski profesionalnih pisaca u istoriji američke književnosti, ali se našao na tržištu na kome niko ništa nije kupovao. Procenjuje se da je ukupan prihod od svih njegovih knjiga, tokom dvadeset godina, iznosio približno trista dolara.") Bio je izuzetno samosvjestan. Čuven je onaj njegov komentar na kritike prema kojima je horor iz njegovih priča čisti "manirizam", odnosno ugledanje na germanske uzore. Po kaže ovako: "Ako je u mnogim mojim tvorevinama glavna tema užas, smatram da taj užas ne potiče iz Nemačke već iz duše."

GAVRAN: Značajno mjesto u knjizi zauzima, naravno, i priča o braku sa Virdžinijom Klem, kao i o Poovim odnosima sa ženama generalno. Tu su i pseudoesejističke partiture o pojedinim djelima Poovim kao i njihovoj genezi, poput poglavlja o glasovitoj pjesmi Gavran, pjesmi koja je "istovremeno i sanjarija i jadikovka, tužbalica i himna, čije melodične i moćne kadence i dalje opsedaju američku pesničku imaginaciju".

Na samom kraju je i svojevrstan neformalni epilog sa uvidima u Poovu baštinu: od Bodlera, Verlena, Remboa i Valerija (za koga je Po "jedini besprijekoran pisac koji nikad ne griješi") preko Tenisona i Tomasa Hardija do Žila Verna, Dostojevskog, Džozefa Konrada i Artura Konana Dojla. O uzbudljivosti Poove biografije govori i činjenica da je o njegovom životu 2012. godine snimljen film Gavran Džejmsa Mektiga u kojem pisca igra Džon Kjuzak, a film je velikim dijelom snimljen baš u Beogradu. Ova sjajna knjižica u vrhunskom prevodu Ivane Đurić Paunović – koja je, inače, autorka studije o elementima fantastike i naučne fantastike u pripovjednoj prozi Edgara Alana Poa – kompleksnija je i slojevitija od pomenutog filma. Vrijedi je pročitati.

Muharem Bazdulj