Arheologija:
Ovako je nekad bilo

Kako se na početku sveta i veka živelo na teritoriji današnje Vojvodine, najlakše je i najsigurnije saznati u Arheološkom odeljenju Muzeja Vojvodine

Kada je 1947. godine odlukom Glavnog izvršnog odbora Skupštine AP Vojvodine osnovan Vojvođanski muzej, bila je to ustanova kompleksnog tipa koja je nastavila tradiciju Muzeja Matice srpske da prikuplja, obrađuje, čuva i prezentuje ostatke materijalne kulture iz različitih oblasti: arheologije, istorije, etnologije, umetnosti i prirodnih nauka sa područja Vojvodine. Ovo je bilo vreme poleta i velikog zalaganja muzejskih radnika raznih profila. Tada su stručnjaci arheološkog odeljenja organizovali rad na terenu, sarađujući sa mnogobrojnim poverenicima, običnim ljudima koji su se zanimali za starine, zahvaljujući kojima su sakupljeni prvi podaci o lokalitetima kao osnova za buduća velika istraživanja: Gomolava i Vranj u Hrtkovcima, Feudvar kod Mošorina, Beška-Brest, Sviloš-Kruševlje, lokaliteti u Čurugu, manastiri Rakovac i Arača, tvrđava Bač i drugi.

Na Gomolavi, u selu Hrtkovcima, nađeni su tragovi života iz raznih perioda: ostaci velikih kuća pravougaone osnove iz mlađeg neolita, poluukopanih koliba iz bronzanog doba, veliki broj keramičkih peći i jama sa bogatim materijalom iz mlađeg gvozdenog doba i dr. Ime lokaliteta Feudvar kod Mošorina potiče od mađarske reči koja na srpskom znači zemljano utvrđenje, a nalazište je istraživano kao zajednički projekat Slobodnog univerziteta iz Berlina i Vojvođanskog muzeja. Ovde su nađeni ostaci naselja iz bronzanog i starijeg gvozdenog doba sa bedemom od barske gline koji je podignut tokom ranog bronzanog doba, a kasnije obnavljan.

Ako idete vojvođanskim putevima, naročito Banatom, u ravnici možete videti kako se uzdiže na hiljade elipsoidnih uzvišenja – tumula koji potiču iz bakarnog doba i vezuju se za stanovništvo Jamnaja kulture koje se krajem 4. i početkom 3. milenijuma p. n. e. doselilo u ove prostore. Ove godine arheolozi Muzeja Vojvodine (kako se sada zove) istražili su jednu takvu, tzv. "Cigansku humku" zajedno sa kolegama iz Arheološkog instituta u Krakovu i otkrili skelet pokojnika sa ostacima sanduka i okera, što je uobičajeno za ovu kulturu.

Počev od 2014. godine, Muzej je započeo saradnju sa Univerzitetom u Kilu (Nemačka) povodom istraživanja lokaliteta Borđoš kod Novog Bečeja (vidi "Vreme" 1341). Borđoš je u neolitu bio grad na četrdesetak hektara – kao recimo današnja Ečka, sa kapijama i 112 kuća, od kojih su za sad u celosti istražene samo dve. Tokom prve kampanje rekognosciranja, arheolozi su na površini zemlje pronašli brojne ulomke keramičkih posuda, različite kamene alatke i mnoštvo životinjskih kostiju, što je ukazalo na potencijal nalazišta i zaintrigiralo maštu. I tako je bilo svake godine: ovo kasnoneolitsko nalazište otkrivalo je nove tajne, a svako iskopavanje donosilo nova pitanja, od kojih na neka još uvek ne znamo odgovor. Predstoji mnogo analiza koje će interdisciplinarni tim sprovesti kako bi rekonstruisao što više aspekata života ljudi na ovom mestu, ali ovo istraživanje ne bi bilo moguće da nije svesrdne pomoći Opštine Novi Bečej, koja arheolozima, između ostalog, omogućava prevoz do teško pristupačnog lokaliteta Borđoš.

Sledeće godine obeležava se 20 godina istraživanja lokaliteta "Stari Vinogradi – Detelinara" u Čurugu. Ovo nalazište je višeslojno i pokazuje kontinuitet života od praistorije do srednjeg veka. Ove godine istražen je hiljaditi arheološki objekat, a sveukupna istražena površina iznosi impozantna dva hektara. Za 20 godina u istraživanjima je učestvovalo više od 200 članova ekipe. Nedavna ideja arheologa Muzeja Vojvodine da se ovo nalazište pretvori u arheološki park još uvek nije naišla na potpuno razumevanje nadležnih. U poslednje vreme, finansijske mogućnosti ne dozvoljavaju da se lokaliteti istražuju u većem obimu, a srpska arheologija se nalazi u velikom tehnološkom zaostatku. Borba za očuvanje lokaliteta i istraživanje ponekad se čini uzaludnom jer sredstava nema, a divlji arheolozi pustoše srpske lokalitete, distribuirajući artefakte po celom svetu. U svakodnevnim naporima za opstanak struke, koja sa zabranom zapošljavanja ostaje bez priliva mladih snaga, i "stari" arheolozi ulaze u saradnju sa brojnim evropskim i ruskim arheološkim institucijama.

Reprezentativna otkrića arheoloških istraživanja izložena na stalnoj postavci Muzeja Vojvodine svedoče o životu na ovom prostoru od paleolita do kasnog srednjeg veka. Bogatu muzejsku stalnu postavku ilustrujemo ovim primerima: period prvih zemljoradničkih sedelačkih kultura na ovim prostorima neolita koji je sistematski istražen, detaljno je prikazan putem naselja, nekropola i eksponata raznih privrednih grana, umetnosti i religija; iz rimskog perioda najznačajnija su tri pozlaćena šlema iz Srema, svojevrstan brend Muzeja i freske iz grobnice kod Beške.

Interdisciplinarnost i rad u skladu sa zahtevima savremene tehnologije predstavljaju imperativ za arheologe Muzeja Vojvodine. Iako sada malobrojni, oni obavljaju naučnoistraživačke radove na više lokaliteta iz različitih vremenskih perioda sa namerom da ih muzejskoj publici prezentuju na zanimljiv način i tako približe život u nekim davnim vremenima.

Mr Tijana Stanković-Pešterac