Muzeji:
Bosa stopala beračica

U godini koja ovih dana počinje, Galerija slika "Sava Šumanović" u Šidu proslaviće 65 godina od osnivanja

"Smatrajući životnu želju svoga sina svojom materinskom i ljudskom obavezom, ostvarujem je danas kao naš zajednički cilj poklanjajući Savino životno delo rodnom mestu koje je ovekovečio kroz svoju ljubav, učinio poznatim i slavnim svojim slikama", piše na početku poznatog teksta iz darovnog ugovora po kom je 1952. godine, nakon desetogodišnjeg nastojanja, Persida Šumanović ostvarila želju velikog slikara.

Galerija slika "Sava Šumanović" u Šidu jedna je od institucija za modernu, post­modernu i savremenu umetnost na tlu Vojvodine koje su osnovane u prošlom i u 19. veku. Među njima su Galerija Matice srpske, Gradski muzej u Vršcu, Gradski muzej u Somboru, Narodni muzej u Pančevu, Gradski muzej u Bečeju, Galerija naivnih slikara u Kovačici, Spomen--zbirka Pavla Beljanskog, Galerija Likovni susret u Subotici, Kolekcija skulptura u gradskom prostoru u Apatinu, Galerija "Milan Konjović" u Somboru…

Legat, neprocenjive umetničke i materijalne vrednosti, nalazi se u porodičnoj kući Šumanovića u kojoj je do tada bio Opštinski sud. Legat broji 417 dela, što je jedinstvena, zaokružena celina od početka njegovog stvaralaštva do kulminacije u ciklusima Kupačice, Dečiji likovi i triptih Beračice. U Stalnoj postavci, uz povremene delimične izmene, izloženo je oko 110 dela. U prvoj prostoriji je najstarija slika postavke, svakako jedna od najznačajnijih u zbirci, skica za Pijani brod, ulje na kartonu iz 1927. godine. Tu su i slike nastale u Parizu 1929, i kopija stuba iz pariske kafane Kupola, koji je oslikao Sava Šumanović. Na najdužem zidu Galerije je ciklus Kupačice (Šidijanke) skoro u celini izložen, u nizu bez prekida kao antički friz. Na kraju postavke je triptihon Beračice. 

Pre pet godina, prilikom gostovanja Galerije iz Šida u Galeriji Doma Vojske u Beogradu, Vesna Burojević, direktorka Galerije, otkrila je za "Vreme" (broj 1117) novo tumačenje Šumanovićevog triptiha. Naime, Sava je sigurno znao sve o vinogradarstvu, pa i to da se grožđe bere u septembru i oktobru kad više niko ne hoda bos, da u berbi učestvuju žene ali da korpe nose muškarci, da su ogromna burad puna grožđa u realnosti uvek na zaprežnim kolima, a ne na zemlji kao na triptihu, zato što ih je nemoguće podići i prevesti do mesta gde se cedi grožđe, kao što je sigurno znao i da u prirodi grožđe i žito ne zriju istovremeno. Stoga Vesna Burojević u Beračicama vidi hrišćanske simbole: "Berba u hrišćanstvu predstavlja Strašni sud. U Šumanovićevoj berbi učestvuje 12 snažnih žena, kao 12 apostola, koje sa neverovatnom lakoćom, kao da lebde, nose korpe pune crnog grožđa od kojeg se dobija crno vino koje predstavlja krv Hristovu. Hleb od zrelog žita sa njive u Svetoj tajni pretvara se u telo Hristovo. Bosa stopala beračica su čista, kao i njihove kecelje i marame, i asociraju na čistotu duše. Usta su im otvorena, nešto nam govore sa platna. Bez nagoveštaja napora na licima, pogleda uprtog u nebo, ili klečeći u molitvenom položaju, beračice se mole za spasenje duša."

Nakon smrti Perside Šumanović (1968), Galerija je preuzela veliki broj dokumenata, časopisa, fotografija i drugih predmeta koje je ona sačuvala, a od značaja su za proučavanje umetnikove ličnosti i dela. U neposrednoj blizini Galerije, u ulici koja nosi njegovo ime, nalazi se Spomen-kuća Save Šumanovića, zaštićeno kulturno dobro. Kuća izgleda kao što je izgledala u poslednjoj deceniji Savinog života. Sava je u njoj živeo tokom dva perioda: od četvrte godine (Šumanovići se iz Vinkovaca, gde je njegov otac Milutin penzionisan, vraćaju u rodni Šid) do odlaska na studije u Zagreb, i nakon povratka iz Pariza 1930. do 28. avgusta 1942. godine, kad ga je ustaška racija odvela na streljanje.

Vesna Burojević kaže da "od popisane 793 slike, ulja na platnu, 576 slika pripada šidskom periodu. Od tog broja, 325 se čuva u Galeriji." Nemerljiv uticaj na umetnikov rad imalo je okruženje. "Izvanredni uslovi za rad, koje je obezbedila porodica, podrazumevali su prostor, finansijsku podršku, oslobađanje od drugih obaveza, imao je na raspolaganju kočijaša, ribača boja...", nabraja Vesna Burojević. Presudan uticaj na raspoloženje za rad, na nepresušnu inspiraciju, imala je lepota obronaka Fruške gore. "U prirodi je pravio skice, često u nekoliko različitih tehnika. Slike je radio u ateljeu, po nekoliko istovremeno. Koristio je uglavnom slikarski nož, četkicu tek ponekad, i za konturu. Boje je pravio po sopstvenoj tehnologiji, do koje je došao eksperimentišući sa priručnikom profesora Dernera. Zahvaljujući tome, boje na slikama nisu potamnile niti izgubile ništa od svežine uprkos godinama koje su protekle od njihovog nastanka. Boja je dominantan činilac slike tokom cele decenije. Odnos boje i svetla predmet je svih njegovih istraživanja." Šumanovićeve dominantne teme te poslednje decenije su pejzaž i akt. Vesna Burojević napominje da je "najviše dela naslikao tokom 1939. godine, kada se pripremao za veliku izložbu, i sledeće 1940. godine, ponesen uspehom izložbe. Nije bilo vreme da uživa u uspehu, rat je došao i u Šid. Od kada je Šid potpao pod vlast NDH, od aprila 1941. godine umetnik ne potpisuje slike. Veoma jednostavnom simbolikom, ukinuo je sebe sa sveta koji stvara i time kao da je nagovestio svoj odlazak sa ovog sveta. Slikao je do samog kraja. Kada su došli po njega, rano ujutro 28. avgusta 1942. godine, na štafelaju je ostala upravo dovršena slika, poslednja iz triptiha Beračice."

Neki Beograđani duže putuju do radnog mesta nego što bi im trebalo do Šida – smatraju u Galeriji "Sava Šumanović". Galeriju godišnje poseti više od 15.000 ljudi, što za njihov obim i sredinu nije malo, pa im zato treba verovati da ne pozivaju goste da bi imali brojniju posetu, već zbog želje da što više ljudi oseti svetlost Savinih pejzaža, i da ih zatim prepozna i u prirodi.

Sonja Ćirić