Sibe Miličić:
Senka zaborava

Nedavni međunarodni naučni skup i izložba podsetili su na pisca Sibe Miličića, rođenog na Hvaru, autora 13 knjiga na ekavici, jedne od najvažnijih figura avangardnog pokreta u Beogradu, koga nema u istorijama ni srpske ni hrvatske književnosti

ESPANJA i naš Hvar, Dobrović mrtvi, šejk što se u Sahari beli, priviđaju mi se još, kao utvare, vatre, var. Moj Sibe poludeli, zinuo kao peš. Miloš Crnjanski, Lament nad Beogradom

Sibe Miličić, jedan od kontroverznih umetnika, pesnik, pripovedač, romanopisac, slikar, diplomata Kraljevine Jugoslavije, nosilac brojnih ordena (ruskih, srpskih, francuske legije časti, italijanskih i drugih) posle još nerasvetljene smrti 1944. godine u Bariju u partizanskoj bolnici ostao je bez pravog mesta u istorijama srpske i hrvatske književnosti. Miličić je bio jedna od najvažnijih figura avangardnog pokreta u Beogradu, harizmatična ličnost koja je posle Prvog svetskog rata plenila i oduševljavala pisce savremenike u Beogradu i širom tadašnje Kraljevine Jugoslavije. U njega su sa divljenjem gledali mladi pesnici novog doba u beogradskoj kafani "Moskva" 1919. godine, gde su i počela druženja sa Milošem Crnjanskim, Ivom Andrićem, Stanislavom Vinaverom, Todorom Manojlovićem, Gustavom Krklecom, Tinom Ujevićem i Petrom Dobrovićem. Ko je bio taj visoki otmeni hvarski plemić?

HVAR–BEOGRAD–BARI: Sibe (Josip) Miličić (Brusje na Hvaru, 1886 – Bari, 1944) od rođenja na Hvaru, osnovnog i gimnazijskog obrazovanja u Dalmaciji i Boki Kotorskoj do studija romanistike i slavistike u Rimu, Firenci i doktorata u Beču, integrisao je mediteransku i srednjoevropsku kulturološku baštinu. Stipendista srpskog ministarstva prosvete, usavršava francuski jezik na katedri Bečkog univerziteta i od 1913. godine živi u Beogradu. U Prvom svetskom ratu priključuje se Dunavskoj diviziji i učestvuje u borbama na Mačkovom kamenu kao dobrovoljac. Na predlog Jugoslovenskog odbora i srpske Vlade Sibe Miličić u jeku Prvog svetskog rata piše knjigu Dalmatinska ostrva koju objavljuje Državna štamparija u Nišu 1915. godine afirmišući ideju oslobođenja i opasnost od italijanizacije slovenskog stanovni-štva. Odlukom srpske vlade iste godine odlazi u Rusiju s ciljem da okupi zarobljenike koji žele da se pridruže kao dobrovoljci srpskoj vojsci u povlačenju i potom na Krfu. Iz Rusije dolazi na Krf s dobrovoljcima i sa sto srpskih oficira dobrovoljaca formira Jugoslovensku diviziju s kojom učestvuje u borbama u Dobrudži. U vreme revolucije 1917. napušta Rusiju i s prvom brigadom Dobrovoljačke divizije preko dalekoistočnih zemalja stiže na Solunski front posle pređenih 26.000 kilometara. Između dva rata živi u Beogradu, a zbog diplomatske službe boravi u Rimu, Londonu i Roterdamu, gde je bio konzul do kapitulacije Jugoslavije 1941. godine. Posle kapitulacije kao diplomata se povlači u Švajcarsku, potom se vraća u Beograd i posle nekoliko meseci odlazi na Hvar u rodno mesto Brusje koje je pod italijanskom okupacijom. Tokom 1942. godine sarađuje sa partizanskim pokretom i učestvuje na Kongresu kulturnih radnika 1943. i zatim odlazi kao prevodilac za srpskohrvatski u partizansku bazu u Bari. Prema zvaničnim dokumentima Sibe Miličić je nestao 1944. u Bariju. Međutim, najnovija arhivska istraživanja koja su izložena u Univerzitetskoj biblioteci na osnovu Arhiva Jova Vujoševića koji se nalazi u Arhivu Crne Gore otkriven je podatak Jugoslovenske popisne komisije da je pesnik preminuo 20. 8. 1944. u Bariju.

CRNJANSKI I MARINETI: Posle Drugog svetskog rata Siba Miličića nema ni u jednoj istoriji jugoslovenske književnosti, već se njegovo ime pominje kao deo avangardne grupe umetnika. Kritičke sudove o Miličićevom književnom delu dali su Pero Slijepčević, Tin Ujević, Milan Bogdanović, Aleksandar Ilić, Ljubomir Micić, Risto Ratković, Branimir Donat, Radovan Vučković. Pre Prvog svetskog rata uživa poverenje Jovana Skerlića i Pavla Popovića. U trotomnom zborniku posvećenom piscima Jugoslavije poginulim u Drugom svetskom ratu na strani partizana Reči na delu (Beograd, 1961) nalazi se i Sibe Miličić s tri pesme iz poslednje rukopisne zbirke Deset pjesama o partizanima (Bari, 1944) i sa Sjećanjem na Miličića Svetozara Brkića. U novijim tumačenjima o Miličićevom delu objavljena je knjiga U traganju za nestalim pjesnikom Josipa Lešića 1991. godine. Zanimljivo je da ni Jovan Deretić u prvom izdanju Istorije srpske književnosti 1983. godine neće navesti Miličića kao pisca koji pripada kanonu srpske književnosti. S druge strane, nema ga ni u istorijma hrvatske književnosti. Radovan Vučković je jedini tumač avangarde u književnosti koji je posvetio poglavlja Miličićevom kosmizmu i poeziji u knjigama Poetika hrvatskog i srpskog ekspresionizma (1978) i Avangardna poezija (1984). Miličićevo odsustvo iz književnih kanona ublaženo je bar delimično kroz prisustvo u Lamentu nad Beogradom i Lirici Itake i komentarima Miloša Crnjanskog predstavljajući tako književnoistorijski i kulturološki fenomen 20. veka sa svim društvenim menama. Prve dve zbirke Pjesme (1907) i Deset pjesama o Don Huanu (1911) objavljuje na latinici i ijekavicom, a 1914. prelazi na ekavicu i ćirilicu kada objavljuje u Dubrovniku zbirku 3. Do 1941. godine objavio je 13 pesničkih, proznih dela i prevode Leopardija na ekavici u Beogradu. Poslednju zbirku Apokalipsa objavljuje 1941. na latinici ijekavicom u Zagrebu. Najznačajnija dela su zbirke Knjiga radosti i Knjiga večnosti, koje su sinteza nemačkog ekspresionizma i futurizma.

Tok životne sudbine, obrazovanja vodio je Miličića u epicentar evropskih umetničkih pokreta. Miličić je imao sreću da upozna lično Marinetija u Rimu 1911. i tako na samom izvoru vidi stvaranje novog pravca avangarde. Uloga u formiranju avangardnog pokreta kod nas posle 1918. godine je izuzetna jer je bio jedan od retkih pisaca koji je još pre Velikog rata upoznao i nemački ekspresionizam i italijanski futurizam. Aktivno sarađuje i pre Prvog svetskog rata u Srpskom književnom glasniku, Bosanskoj vili, Brankovom kolu, Delu, a potom u Krfskom Zabavniku, Danu, Misli, Jadranskoj straži, Zenitu, Reči i slici. Nije slučajno da je izlagao prva likovna dela u Beču još 1911. godine da bi 1921. nastupio u Beogradu sa Petrom Dobrovićem, Savom Šumanovićem i Živoradom Nastasijevićem. Jedan je od osnivača srpskog PEN kluba.

Miličićevo delo prožeto je simbolima borova, maslina, mora, rodnog prostora Hvara, ali i kosmičkih tela; Sunca, zvezda i Meseca kao osnovnih pojmova njegovog programa kosmizma koji se oslanja na solarni mit ugrađen u osnove nemačkih pesnika prve decenije 20. veka. Čovek izuzetne lepote, darovit, omiljen u ženskom društvu, kako svedoče Miloš Crnjanski i Branimir Ćosić, bio je kosmopolitska ličnost koja je najveći deo svog opusa stvorila u Beogradu.

Razapet između strogog jezuitskog vaspitanja, izuzetne kulture i poverenja u nauku, strastvenog temperamenta Sibe Miličić je čovek tragičke krivice. Sudbina životnih tokova, spoj mediteranskog i srednjoevropskog, sudbina jednog prostora i vremena ostali su u njegovim stihovima: "Živim kao što živi drvo, tica, ne za sebe već za život, za večnost života: eto, to je Radost." U književnoj javnosti gotovo da je ovaj avangardni pesnik avanturističkog života bio poznatiji po Crnjanskovom stihu iz Lamenta nad Beogradom, navedenom ispred ovog teksta nego po sopstvenom delu. Možda je ovaj novi vek trenutak kada treba da skinemo patinu sa zaboravljenog pesnika.

Svetlana Šeatović