Arheološki lokalitet:
Metalni alat Justinijanovog grada

Sredinom oktobra završene su konzervacija i restauracija mozaika baptisterijuma episkopske bazilike u Caričinom gradu, lokaliteta sa preliminarne Uneskove liste

Na lokalitetu Caričin grad kod Lebana, tridesetak kilometara od Leskovca, svakako najznačajnijem u ovom delu Srbije, ove godine nastavljena su arheološka iskopavanja horeuma (žitnice) u Gornjem gradu. Istovremeno radilo se na konzervaciji i uređenju lokaliteta, koji se od 2010. godine nalazi na preliminarnoj listi za prijem u Unesko (UNESCO). Iskopavanjima su rukovodili dr Vujadin Ivanišević iz Arheološkog instituta Beograd i dr Bernar Bavan ispred Francuske škole iz Rima, a učestvovao je i Centralni rimsko-germanski muzej iz Majnca, kao i stručnjaci Narodnog muzeja Leskovac. Vladimir Stojanović, kustos arheolog Leskovačkog muzeja zadužen za zbirku Caričin grad, kaže da je u toku ove arheološke kampanje uz horeum pronađena ostava metalnog poljoprivrednog alata, a u neposrednoj blizini i mnoštvo životinjskih kostiju, pa se pretpostavlja da je tu obavljana prerada mesa za potrebe Caričinog grada. Ovi nalazi datiraju iz početka 7. veka, kada je Caričin grad srušen u naletu Avara i Slovena.

Stručnjaci Republičkog zavoda za zaštitu spomenika do sredine oktobra radili su na konzervaciji i restauraciji mozaika baptisterijuma (krstionice) episkopske bazilike u Gornjem gradu, podova od opeke i kamene plastike. To je tek početak konzervacije mozaika i kamene plastike na Caričinom gradu za prijem u Unesko, a biće rekonstruisana i sama krstionica u obliku krsta.

Vladimir Stojanović ističe da većina naučnika smatra da je ovaj impresivni ranovizantijski grad podigao vizantijski car Justinijan Prima, na šta ukazuje i Justinijanov monogram na jednom kapitelu. Prema mnogim istorijskim izvorima Justinijan je podigao ovaj grad tridesetih godina 6. veka, u znak zahvalnosti kraju u kojem je rođen. Očekuje se da istraživanja koja će biti obavljena narednih godina pruže još čvršće dokaze da je reč o Justinijanovoj zadužbini. Iz istorijskih izvora je poznato da je Justinijan Prvi godine 535. novom gradu namenio ulogu sedišta arhiepiskopije. Grad je bio važan crkveni, administrativni i vojni centar sa jurisdikcijom nad Severnim Ilirikom.

Grad je podignut na stenovitoj zaravni na ušću Caričinske u Svinjaričku reku. Bio je opasan moćnim bedemima sa kulama. Na najnižem delu na južnoj strani imao je i rov ispunjen vodom. U grad se ulazilo sa južne i istočne strane kroz tri monumentalne kapije sa kulama. Kao zaštita grada u bližoj okolini bila su podignuta tri utvrđenja.

Uži prostor grada zahvatao je površinu od 10 hektara. Čine ga tri arhitektonske celine koje su branjene moćnim kamenim bedemima. Na najuzvišenijem delu je Akropolj, koji je bio u službi arhiepiskopije. Oko Akropolja se prostire Gornji grad, koji je dvema ulicama podeljen na četiri kvarta. Na mestu preseka ovih ulica nalazio se kružni trg – forum. Duž ulica su se nalazile zanatske i trgovačke radnje, javne građevine i stambeni objekti. Južno od Gornjeg grada prostirao se Donji grad, u kojem su do sada otkriveni sakralni objekti, javni objekti i stambena četvrt.

Na okolnim padinama i u ravnici na južnoj strani bila su podgrađa u kojima su živeli poljoprivrednici i stočari i koji su snabdevali grad, kao i zanatlije. Podgrađa zahvataju površinu od oko 20 hektara. A na Caričinoj rečici bila je izgrađena brana, u čijoj je blizini manje utvrđenje pravougaone osnove.

Caričin grad je izgrađen po urbanističkom planu, ističe Vladimir Stojanović. U njegovoj izgradnji primenjena su sva iskustva i graditeljska dostignuća antičkog sveta. Grad je imao vodovodnu i kanalizacionu mrežu, kupatila i česme. Voda je dovođena akvaduktom dugim 17 kilometara.

Stojanović dodaje da se arheološka iskopavanja na lokalitetu obavljaju od 1912. godine, i sa izvesnim prekidima traju do danas. Poslednjih godina ona se obično organizuju juna i jula, a njihovo trajanje zavisi od sredstava koja za te namene izdvaja Ministarstvo kulture Republike Srbije. Od 1912. do danas otkrivena su četiri prstena bedema, osam bazilika, brojni javni objekti i terme, centralni trg, ulice sa porticima, akvadukt, velika cisterna, vodeni toranj, brana sa jezerom, zanatske peći i mreža fortifikacija u blizini grada. Od pokretnog arheološkog materijala pronađeno je mnoštvo posuda od pečene zemlje, metala i stakla, kao i novac koji ilustruje život grada. Svi pronađeni predmeti predaju se leskovačkom muzeju na dalje čuvanje, proučavanje i prezentaciju.

S obzirom na značaj Caričinog grada, posećenost bi mogla da bude daleko veća, naglašava Vladimir Stojanović. Zato se planira izgradnja pristupnih puteva, uređenje lokaliteta i izgradnja parkinga, suvenirnice i drugih pratećih objekata.

...i dečja radionica

Crtež dečaka i devojčice na opeci, (6–7. vek) pronađen na lokalitetu Caričin grad koji se čuva u leskovačkom muzeju, logo je projekta Narodnog muzeja Leskovac "Jedan muzej mnogo nade", osmišljenog da deci sa invaliditetom omogući pristup muzejima i da poboljša njihovu socijalnu integraciju. Projekat je realizovan kroz inkluzivne radionice sa decom od 7 do 13 godina, u saradnji sa Školom za osnovno i srednje obrazovanje "11. oktobar" iz Leskovca i knjaževačkim Zavičajnim muzejom.

Autor projekta Suzana Ranđelović, kustos Narodnog muzeja Leskovac, ističe da je cilj bio da se deci sa invaliditetom omogući da na pravi način uživaju u upoznavanju istorije i kulture njihovog zavičaja. U radionicama je učestvovalo 10 učenika škole "11. oktobar" i isto toliko njihovih vršnjaka iz leskovačkih škola. U neke radionice bili su uključeni i roditelji, bake i deke, kako bi se i oni upoznali sa važnošću primene inkluzije u institucijama kao što su muzeji. "Za 15 godina koliko radim u leskovačkom Narodnom muzeju imali smo više dečjih radionica, ali ovo je prvi put da su one osmišljene i prilagođene specijalno za decu sa invaliditetom" kaže Suzana Ranđelović. "O ovoj deci u društvu postoje brojne predrasude, a mi smo želeli da i njima posvetimo pažnju i da pokažemo da i ona imaju iste potrebe kao i sva druga deca. Zato i muzeji moraju da budu prilagođeni ovim posetiocima. Nastavnici škole "11. oktobar" su nam u konsultacijama tokom pripreme projekta skrenuli pažnju na to da deca sa kojom oni rade ne mogu da drže pažnju više od 15 minuta, međutim, tokom radionica ta granica je značajno pomerana. Ova činjenica sama po sebi govori da smo dobro osmislili radionice i prateće programe. Zaista je bio uzbudljiv i prožet dubokim emocijama rad sa ovom decom. A ona su na svoj način izražavala zahvalnost za pažnju koju smo im posvetili."

U petak 3. novembra biće otvorene izložba dečjih radova nastalih tokom radionica i izložbe starih fotografija i starih predmeta.

J. Vasić