Glumac:
Slika nadolazećih promena

Godinu 2017. Jugoslovenska kinoteka proglasila je godinom Svetislava Ivana Petrovića, velikog ali zaboravljenog filmskog glumca, najuspešnijeg Srbina u svetskoj kinematografiji. Kraj Petrovićeve godine, 28. decembra, obeležava velika izložba o njemu i, tačno osamdeset godina nakon premijere, prikazivanje filma Princeza korala. Ovo je priča o Svetislavu Petroviću i jednom od preko sto filmovima u kojima je glumio

Jedna od najvećih glumačkih zvezda našeg porekla, Svetislav Petrović, posle više od sedamdeset godina neopravdanog guranja u zaborav, koje su podsticale i posleratne jugoslovenske vlasti, polako u očima šire javnosti ponovo počinje da zauzima zasluženo mesto u filmskoj istoriji ovog regiona i Evrope. Svetislav Petrović (1894, Budimpešta – 1962, Minhen) tokom četrdeset godina karijere ostvario je više od stotinu uloga, uspešno prevazilazeći prelazak iz nemog u zvučni film za razliku od mnogih kolega za koje je nova era značila kraj karijere. Glumom počinje da se bavi 1919. u Beču pod imenom Svetozar Petrov (Nečovek, Paul Činer, produkcija "Sascha Film"), a u godinama i decenijama koje će uslediti njegovo ime (Svetislav Petrović, Svetislav Ivan Petrović i Ivan Petrović) najčešće se moglo videti prvo ili među prvima na odjavnim špicama filmova koji su skoro pa poslovično imali izuzetan uspeh kod publike. Snimao je u Austriji, Mađarskoj, Nemačkoj, Čehoslovačkoj, Francuskoj, Kraljevini Jugoslaviji… Ostvario je samo jednu ulogu u filmu u posleratnoj Jugoslaviji. Bila je to Dalmatinska svadba (1953), u režiji Geze fon Bolvarija, pionirska koprodukcija nove Jugoslavije sa zapadnim kinematografijama (Zapadna Nemačka) i jedan od prvih kolor filmova snimljenih kod nas. Mnoge Petrovićeve uloge vredne su pomena, među njima i one u filmovima: Umetnička duša, Alahov vrt, Kozak i slavuj, Proces, Gospođa sa suncokretom, Lift za gubilište…

Jedna od mnogih izuzetnih jeste i uloga Marka Vukovića u filmu Princeza korala, u režiji Viktora Jansona, koji je snimljen 1937. u koprodukciji Nemačke i Kraljevine Jugoslavije. U okviru prestižnog programa "Vremeplov" ovogodišnjeg Pulskog filmskog festivala, čiji je urednik Leon Rizmaul, prikazan je i taj film, osamdeset godina nakon što je snimljen na obližnjem ostrvu Zlarin.

Princeza korala (Die Korallenprinzessin) jeste film izuzetnog značaja, koji prevazilazi njegovu pitku strukturu, pažnje vrednu glumu i fotografiju, muziku (Ivo Tijardović) i lokacije na kojima je sniman. Nastao u specifičnom političkom trenutku, taj filmski poduhvat Hitlerove Nemačke i Kraljevine Jugoslavije romantična je slika nadolazećih promena u senci ljubavne priče koja rezultuje pobedom tradicije nad tzv. emancipacijom.

Mladi pripadnik Jugoslovenske kraljevske avijacije Marko (Svetislav Ivan Petrović) sleće na rodno ostrvo i zapaža atraktivnu turistkinju Didi (Hilde Sesak), s kojom će ubrzo uspostaviti kontakt, što će ozbiljno zapretiti nadanjima Anke (Ita Rina), mlade žene koju su usvojili njegovi roditelji. Ankina naklonost prema Marku biće ozbiljno poljuljana posle spleta okolnosti koje spajaju ćerku bogatog nemačkog industrijalca i jugoslovenskog kraljevskog oficira. U senci raspleta tog ljubavnog trougla Janson nam daje jedan potpuno drukčiji sukob – sukob nadolazećeg i tradicionalnog. Za to će mu poslužiti i motiv berbe korala. Tajna koju ostrvljani Zlarina prenose s kolena na koleno biće ugrožena…

I u ovom filmu moguće je pronaći metafore i dovesti ih u vezu s tadašnjim političkim stremljenjima u Evropi, ali mislim da bi to bilo (kao i u velikom broju drugih slučajeva) neosnovano i pogrešno.

Nastanak ove koprodukcije Prosvetnog filma iz Beograda i Zavoda nacionalsocijalističke partije FDF (Fabrikation Deutscher Filme G.m.b.H.), čiji je rad kontrolisao tadašnji nemački ministar propagande Jozef Gebels, nije bio lak. Uobičajeni dolasci nemačkih filmskih ekipa u Kraljevinu Jugoslaviju bili su uzdrmani nezapamćenim diplomatskim skandalom koji je izbio kada je ekipa filma Belo roblje – oklopnjača Sevastopolj (1936) tokom rada u Dalmaciji uhvaćena u tajnom snimanju jugoslovenskih vojnih baza. Kako taj incident ne bi uticao na odluku jugoslovenske strane o budućem projektu Princeza korala, u prepisku s nadležnima iz kraljevske vlade u Beogradu uključuje se Svetislav Ivan Petrović. Iz te prepiske, koja se čuva u Arhivu Jugoslavije, nije moguće zaključiti da li je Petrović bio upućen u pomenuti nemački špijunski incident, ali se lako može uočiti velika zainteresovanost slavnog glumca da snimanje Jansonovog filma u Kraljevini dobije zeleno svetlo Centralnog pres-biroa i Ministarstva inostranih poslova. Predstavnike jugoslovenske vlade i uticajne predstavnike Beograda u Berlinu, Petrović moli da se što više založe kod nemačkih kolega kako bi snimanje Princeze korala moglo da počne.

To se ubrzo i dogodilo, na veliko zadovoljstvo glavnog inicijatora Petrovića, članova autorske i glumačke postave, te meštana Zlarina, koji su se najviše obradovali dolasku velike domaće zvezde s međunarodnom reputacijom Ite Rine. Dolazak ekipe na ostrvo nadomak Šibenika izazvao je ogromno interesovanje meštana, koje nije jenjavalo do kraja snimanja filma. Čuvena scena kada mlada nemačka glumica Hilde Sesek gubi kontrolu nad gliserom koji potom udara u hridi i eksplodira bila je dokaz ozbiljnosti produkcije i događaj koji je privukao izuzetnu pažnju Dalmatinaca angažovanih na filmu, ali i onih koji su samo pratili snimanje ostvarenja koje svetu treba da otkrije lepote njihovog ostrva. Jedna devojčica dobila je ime Ita Rina, a slavna imenjakinja bila joj je kuma. Veliki broj statista i neverovatno visoka temperatura vazduha nervirali su nemačkog reditelja Viktora Jansona. Nervoze je bilo i s druge strane, ali tek posle premijernog prikazivanja filma u Šibeniku. Primetivši da je, osim izuzetne muzičke numere, ceo film na nemačkom, svedoci njegovog nastanka, meštani Zlarina, burno su reagovali. Takvu reakciju dodatno je pojačala i spoznaja da kamera nije zabeležila sve lepote njihovog ostrva poznatog po berbi korala. Najveće razočaranje statista izazvala je cenzura masnih psovki izrečenih tokom zahtevnih scena sukoba koje je podstakao sam Janson. Legenda kaže da su ti lokalizmi izostavljeni (zamenjeni blažim vokalnim izlivima gneva), na insistiranje kompozitora Ive Tijardovića nakon što ih je registrovao tokom postprodukcije filma u Berlinu.

Posle svetske premijere u Berlinu, Miloš Crnjanski, tada dopisnik Centralnog pres-biroa iz Nemačke, u Beograd šalje poruku da je tamošnja publika dobro prihvatila film, no insinuira da njegovi dometi nisu veliki. Takvo mišljenje imala je i nemačka kritika, a dva meseca kasnije sličan stav sa svojim čitaocima podeliće i njihove beogradske kolege. Princeza korala stiže u prestonicu Kraljevine Jugoslavije pred novogodišnje praznike 1938. Publika hrli u bioskope "Kasina" i "Vračar", dok kritika ne štedi film nazivajući ga onim što bi danas objasnila odrednica Europudding. Na uvodnoj špici navedeno je da je film nastao uz pomoć jugoslovenske kraljevske vlade, ali čini se da ni to nije umilostivilo kritiku. Filmski kritičar beogradskog dnevnika "Vreme" Dragan Aćimović Princezu korala ocenio je kao još jednu neuspelu stranu produkciju snimanu u našoj zemlji. Ističući talenat Ite Rine, Aćimović je primetio da ona ponovo glumi u filmovima loših reditelja, aludirajući na njene uloge u ostvarenjima Fantom Durmitora i A život teče dalje. Uslediće projekcije u drugim gradovima Kraljevine, a među najoštrije kritičare filma upisao se i tadašnji filmski kritičar "Hrvatskog dnevnika" Ivan Goran Kovačić, osuvši paljbu po stranim produkcijama koje izmišljaju glupe limunade.

Uprkos tadašnjem stavu kritike i očiglednoj činjenici da je reč o jednom od filmova dobrog raspoloženja, koji su uz one propagandne bili okosnica tadašnje nemačke filmske industrije, iz današnje vizure, a pre svega gledana očima posmatrača sa teritorija nekadašnje Kraljevine Jugoslavije, Princeza korala je veoma važan i vredan film. Svetislav Ivan Petrović, Hilde Sesek i Ita Rina ostvarili su izuzetne uloge u toj ekranizaciji novele Zadranina Steve Kluića, tada saradnika Jugoslovenskog prosvetnog filma i dopisnika Centralnog pres-biroa iz Berlina. Josip Slavenski učinio je izuzetnu uslugu produkciji preporučivši Ivu Tijardovića kao kompozitora muzike za film, a producent, glumac i reditelj Viktor Janson posao je uradio na način koji bi i danas pozdravili studiji koji preferiraju romantične filmske teme. To ostvarenje je neosporno važan svedok vremena primorskog dela tadašnje Kraljevine. I pored toga što je igrani film, Princeza korala svedoči ne samo o Zlarinu već i o Hvaru, Drveniku, Splitu i Trogiru. Veoma je značajno i pojavljivanje glumaca u uniformama Jugoslovenske ratne mornarice i pomorskog vazduhoplovstva, te hidroaviona s obeležjima Kraljevine.

Eventualni rimejk ovog klasika bez preteranih scenarističkih intervencija u potpunosti bi bio prijemčiv današnjoj bioskopskoj publici, koja nije navikla da se upoznaje sa starim filmskim biserima, u ovom slučaju – koralima.

Jugoslav Pantelić