Festivali (1):
Kako vrednovati slabu godinu

O Puli ovih dana, o ne baš kvalitetnim filmovima u Areni, o sudbini "Uljanika" i stare kasarne, ali i o srpskom filmu u svemu tome

U prošlom broju "Vremena" osvrnuli smo se na 25. Palićki filmski festival koji nosi pridev evropski, ali u čijem glavnom programu nije bio nijedan srpski film zato što nijedan nije dostigao nivo evropskog filma. Gotovo istovremeno, od 14. do 22. jula, održana je 65. Pula, manifestacija u čijem podnaslovu piše da je najstariji festival nacionalnog filma. Prikazano je 20 ostvarenja (11 u nacionalnom programu, a 9 u segmentu manjinskih koprodukcija, bonus jedan izvan konkurencije). Osnovni kvalitativni utisak je da je na ovogodišnjoj Puli bilo previše prosečnih, a nedovoljno izvanrednih domaćih ostvarenja. Nemoguće je ne pomisliti kako ovogodišnji kriterijumi i Palića i Pule nisu bili adekvatni.

Pula danas, može se posmatrati u tri ravni. Primarno, ona je sedište Istarske županije sa 50.000 stanovnika, urbanistički i arhitektonski miks Rimskog carstva i to ne samo zbog Vespazijanove Arene, austrougarskog neoklasicizma i italijanske međuratne moderne, i jugoslovenskog socijalističkog industrijskog graditeljskog nasleđa, pre svega brodogradilišta "Uljanik". Upravo u vreme Pulskog festivala, glavno egzistencijalno pitanje grada i regije bilo je – kako će dalje Pula sa "Uljanikom". Naime, Evropska unija zabranila je državne subvencije u brodogradilišnu industriju. Kako bi sprečila taj potencijalni "brodolom", hrvatska Vlada pokušava da zainteresuje Danka Končara, jednog od najbogatijih ljudi Hrvatske, da preuzme "Uljanik" kako bi zauzvrat od države dobio koncesiju nad nekadašnjom najvećom kasarnom Jugoslovenske ratne mornarice na poluostrvu Katarina za svoju Jahting marinu. Turistički aspekt Pule podrazumeva poslednju devičanski netaknutu lokaciju u poređenju sa prezasićenom popularnošću Rovinja, Poreča i Umaga. I, na kraju, u kulturološkoj ravni, sa filmskim festivalom i koncertnim programom u Areni (Amira Medunjanin, Bajaga, Zdravko Čolić), Šerbedžijinim Ulysses teatrom na Brionima, džez festivalom u Grožnjanu i napokon Motovunskim festivalom, Istarska regija umetnički je pijemontalni lider u evropskim okvirima i kao takva nedostižna za, na primer, susednu Rijeku – EU prestonicu kulture 2020.

Početak Pule poklopio se sa spektakularnim hrvatskim učešćem na Svetskom prvenstvu u fudbalu u Rusiji, plasmanom Vatrenih u finale, čiji je prenos u Areni izmestio čitav jedan festivalski dan pa zato i trajanje celog festivala – navijačkom atmosferom progutao je sav institucionalni glamur crvenog tepiha 65. filmskog festivala. Prikazani filmovi su, kao što je rečeno na početku teksta, pokazali da je ovogodišnja Pula evaluacija relativno slabe kinematografske sezone, koja je posledica događanja u Hrvatskom audio­vizualnom centru. Tome treba dodati i konkursni diskontinuitet Filmskog centra Srbije, što se odrazilo na proizvodnju koprodukcija. Uprkos nesebičnom samopregoru umetničko-produkcionog vođstva Pule, Gordane Restović i Zlatka Vidačkovića, program Pulskog festivala je odraz novog rediteljsko-scenarističkog koncepta, sličnog kakav je aktuelan i u srpskoj kinematografiji – i jedan i drugi pokušavaju da etabliraju isključivo festivalsku nišu, poput rumunskog autorskog filma, iako je pulska publika (a i publika uopšte) naklonjenija mejnstrim igranom filmu.

Film Aleksi koji je otvorio festival, ukazao je i na pitanja smislenosti ovakve vrste podrške debitantskim filmovima. Rediteljka Barbara Vekarić je istovremeno i scenaristkinja (što je za debitanta, pokazalo se i u ovom slučaju, preambiciozno) priče prijemčive samo kao razglednice, ali bez ikakve radnje. Iako prvi put uvodi temu egzistencijalizma i eskapizma milenijalaca u hrvatsku kinematografiju, na način filma Vlažnost u srpskoj, Aleksi je značajno slabiji od lokacijski i tematski sličnog filma Comic Sans Nevija Marasovića, sa kudikamo smislenijim zapletom. Taj film će u konačnom zbiru nagrada poneti i tri Zlatne arene: za režiju, za glavnu mušku ulogu Janku Popoviću Volariću i glavnu žensku epizodu Nataši Janjić. S obzirom na to da je dobio i Nagradu publike, možda bi poneo i Veliku arenu da već nije bio u bioskopskoj distribuciji, baš kao što se desilo i prošlogodišnjem hitu Ustav Republike Hrvatske.

Filmovi Dom Darija Pleića, Do kraja smrti Anđela Jurkasa i Lada Kamenski Sare Hribar i Marka Šantića ogledaju se ekstremno kamernom strukturom kadrova i narativnog niza. Prva dva su na ivici dosade, a treći je kudikamo zanimljiviji kao case study budućnosti filma i glumačke personifikacije igranog filma ne samo kao umetničkog dela, nego i entertejment sadržaja. Samim tim, logično je Arena pripala za scenario Sari Hribar i za glavnu žensku ulogu Doris Šarić Kukuljici. Još tri filma vredna su pomena: Za ona dobra stara vremena, doajena jugoslovenske i hrvatske TV režije Eduarda Galića (Dimitrije Tucović, Svetozar Marković, Nepokoreni grad) – ostvarenje koje je, kako je primetio kritičar "Jutarnjeg lista" Jurica Pavičić, naše Munje ili Kad porastem biću kengur na hrvatski način, ali sa dve decenije zakašnjenja. Osmi povjerenik Ivana Salaja na tragu je antropoloških filmskih antologija o endemskom lokalnom dinarskom mentalitetu, kakve su nekad snimali Krsto Papić i Živko Nikolić. Kao takav, ostavio je solidan utisak sa najviše nagrada u sporednim pojedinačnim kategorijama. Zvanično najbolji film, Mali Antonija Nuića – Velika zlatna arena za socijalni "toniparsons" prosede o trend tematici: odnosu samohranog oca i sina i odgoju unutar njihovog okruženja. Flešbek ovog filma je omnibus producenta Borisa T. Matića iz 2004, kao njegov dvadesetogodišnji nastavak. Matić i Nuić su hrabro zaigrali, za razliku od brojnih kolega koji nisu učestvovali na Pulskom festivalu zbog straha da će film General, o Gotovini, dobiti sve nagrade. Ispostavilo se da General nije dovršen, pa samim tim ni prikazan. Interesantno je da se film Boba Jelčića Sam samcat nije takmičio ove godine u Puli zato što je izabrano da se premijerno pokaže na Sarajevskom festivalu – baš kao što ni Teret Ognjena Glavonića, takođe zbog Sarajeva, nije prikazan na Palićkom festivalu.

Bosanski film Žaba, koji je pobedio u kategoriji manjinskih produkcija, po opštoj oceni je negledljiv, pa je samim tim ne samo nedostojan same nagrade, već tradicije koju pojam Pulska zlatna arena već skoro sedam decenija predstavlja. U okviru Matchmaking foruma podrške manjinskim koprodukcijama, pružena je materijalna šansa novom ostvarenju Slobodana Šijana, kao ključ moguće buduće interakcije HAVC-a i FCS-a. U međunarodnom programu prikazani su srpski filmovi Senke nad Balkanom i Biser Bojane.

ARENA: Ovacije Mileni Dravić

Na kraju, u Puli se desio vredan pomena, pažnje i pohvale festivalski off program. Kada je reč o učesnicima iz Srbije, prikazana je izložba o Mileni Dravić uz promociju istoimene monografije autora Maje Medić, Stefana Arsenijevića i Tanje Nježić. Milena je na otvaranju dobila višeminutne stojeće ovacije publike, što je bio događaj vredan njene karijere i naklonosti posetilaca ne samo prema njoj kao simbolu jednog vremena, društva i države, već i filmu kao lektiri za hiljade ljudi koliko ih je svako veče punilo Arenu. Priređeni su druga edicija knjižice Vremeplov Pule sa posebnim osvrtom na Pavla Vuisića, kao i hrvatsko izdanje knjige Kritički vodič kroz srpski film 2000–2017. A kako smo na početku konstatovali, baš kao na Paliću, srpskih filmova nije bilo ni na Puli iako ovaj festival baš poput Jugoslovenskog dramskog pozorišta ili Jugoslovenske kinoteke i dalje pronosi integrativni duh netitlovane komunikacije.

Zlatko Crnogorac