Izložba:
(Ne)moć fotografije

Predsednici Tito i Ulof Palme razgovarali su o bitnim državnim pitanjima Jugoslavije i Švedske, ali je najčešći rezultat pretrage tog susreta u Švedskoj – Titova priklještena ruka

Muzej Jugoslavije je na gostovanju u Geteborgu sa segmentom izložbe Travelling Communiqué (galerija FG2, 24. maj – 9. jun) koji sagledava osam putovanja Josipa Broza Tita. Činjenica da među njima nije i Brozova poseta Švedskoj, navela je švedske fotografe Klaru Šelstrom i Tobijasa Feldoma da je dopune radom Kraj hipokrizije: dobar dan za loše vreme, umetničkim komentarom jednog bizarnog događaja koji je obeležio Brozovu posetu Švedskoj, koristeći ga kao polazišnu tačku za propitivanje foto-arhiva Josipa Broza Tita, te načina na koji se konstruišu, odnosno dekonstruišu dominantni narativi.

Ukoliko u internet pretraživaču ukucate "Tito u Švedskoj", bilo na srpskom, švedskom ili engleskom, najčešći rezultat pretrage biće podatak da je tokom ove posete priklještena Brozova šaka. Naime, prilikom dolaska u dvorac Haga u Stokhlomu, gde je vodio zvanične razgovore sa premijerom Ulofom Palmeom, Brozu je, dok je izlazio iz automobila, ruku priklještio ni manje ni više nego čovek zadužen za njegovu bezbednost, general-major Marko Rapo. Među zanimljivijim rezultatima pretrage izdavaja se fejsbuk post Muzeja policije iz Stokholma, gde je u okviru izložbe organizovane 2017. godine izložen kadilak flitvud A 99 koji je u periodu od 1966. do 1983. godine korišćen prilikom zvaničnih poseta inostranih državnika. Kao deo marketinške kampanje muzeja nije pomenuto da je ovaj luksuzni četvorotočkaš prevozio Niksona ili kraljicu Elizabetu, već da je to automobil čija su vrata priklještila ruku jugoslovenskog predsednika.

Fotografije Brozove prve i jedine posete Švedskoj 1976. godine mogu se naći u predsedničkoj foto-arhivi. Ova arhiva je rezultat rada Foto-službe Kabineta maršala Jugoslavije (kasnije Kabinet predsednika Republike), formirane 1947. godine sa ciljem da dokumentuje društveno-političku aktivnost Josipa Broza Tita. Fotografije nastale u foto-službi dela su zaposlenih fotografa: Dragutina Grbića, Aleksandra Stojanovića, Miloša Rašete i Mirka Lovrića. Objektivima svojih foto-aparata oni su zabeležili Titova putovanja u zemlji i inostranstvu, susrete sa šefovima država, kao i svetski poznatim ličnostima iz svih sfera javnog života, istupanja na međunarodnim skupovima i kongresima, kao i momente iz njegovog svakodnevnog života. Više od 200.000 negativa koji pokazuju sve značajne događaje od 1948. do 1980. godine, u kojima je učestvovao i kojima je prisustvovao Josip Broz, rezultat su shvatanja važnosti fotografije u propagandnoj delatnosti. Iz svedočenja Mirka Lovrića, jednog od fotografa, saznajemo da su ove fotografije koristile razne domaće i strane novinske agencije i da su poklanjane diplomatama na kraju njihovih službenih poseta. Najuspeliji snimci izrađeni su i predati Titu u 708 kutija u obliku knjiga, čineći tako njegov privatni album koji broji oko 132 000 fotografija. U svakoj od kutija nalazi se i prateći tekst, koji sadrži najosnovnije informacije o fotografijama, poput datuma, mesta i kratkog opisa prikazanog događaja.

Ono što u slučaju posete Švedskoj izaziva pažnju jeste činjenica da uprkos izveštavanju savremene štampe, snimku televizijskih kamera koje su ovekovečile prekorni pogled koji je maršal uputio svom ađutantu, kao i brojnim drugim tragovima danas dostupnim na internetu, u arhivi ne postoji fotografija "incidenta" u Stokholmu. Kao da su u trenutku ovog "nemilog događaja" objektivi Brozovih službenih fotografa zatvoreni ili su pak sami fotografi naknadno izvršili autocenzuru, pretpostavljajući da slika bespomoćnog maršala sa šakom priklještenom vratima automobila nije poželjan način da se gradi imidž neprikosnovenog vođe jugoslovenske države. I pored ovoga, danas kao rezultat Titove posete Švedskoj stoji upravo ta slika – rezultat koji se daleko otrgao kontroli Kabineta predsednika Republike.

Šelstrom i Feld izdvojili su tri fotografije nastale 31. marta 1976. godine u Stokholmu, na kojima je prikazan Brozov susret sa Palmeom, uz prateće tekstualne opise "dolazak u dvorac Haga", "zvanični razgovori" i "susret sa novinarima". Ukoliko pažljivije pogledamo ove fotografije, možemo videti da je Brozova šaka u zavoju, a umetnici su istakli upravo ovaj, na prvi pogled neuočljiv detalj – tri fotografije smeštene su u vitrine prekrivene crnom folijom sa isečkom koji dozvoljava samo pogled na Brozovu povređenu šaku – jedini trag "incidenta" koji postoji u foto-arhivi.

Tokom susreta dvojice državnika bilo je reči o nizu različitih pitanja poput aktivnosti ekstremne hrvatske emigracije koja je organizovala ubistvo ambasadora Vladimira Rolovića 1971. godine, zatim položaju 40 000 Jugoslovena koji su radili u Švedskoj i činili drugu najveću doseljeničku grupu posle Finaca, predstojećem sastanku Konferencije za evropsku bezbednost i saradnju u Beogradu, te mogućnosti da se Švedska priključi Pokretu nesvrstanih. Danas se, međutim, čini da od svega ovoga kao dominantni narativ Brozove posete ostaje priklještena ruka, koju su umetnici stoga i stavili u sam fokus.

Rad Klare Šelstrom i Tobijasa Felda upotpunjuje esej Johanesa Valštroma, koji u gotovo markesovskom pripovedačkom tonu zadire u srž problema. Valštromov esej hladnoratovsku eru označava erom hipokrizije, kada se u cilju održavanja jedne iluzorne slike o sistemu zapadnih vrednosti, u kojem su tiranija i vlast sile potčinjeni prosvetiteljskom duhu, korišćeni složeni "narativi" i "diskursi". Esej počiva na ideji da u današnjoj eri informisanosti, kada su informacije daleko pristupačnije i brzo dostupne, narativ poput "incidenta sa priklještenom rukom" ne može opstati, te da "raskol između rečenog i učinjenog više nije moguće smisleno održavati". Prema Valštromovim rečima, okončanje ere hipokrizje predstavlja dobar početak da otvorimo priču o temama poput loših klimatskih prilika.

Iako se čini da su informacije danas dostupne samo jednim "klikom", svedoci smo manipulacije, lažnih vesti, gde je u moru podataka teško razlučiti šta je uopšte rečeno i učinjeno. Stoga ovu tezu možemo u potpunosti razumeti kada uzmemo u obzir da Valštrom piše sa pozicije istraživačkog novinara, povezanog sa krugovom ljudi oko Džulijana Asanža, koji se upravo bave dekonstrukcijom i razotkrivanjem dominantnih narativa i prikrivenih informacija. Sa druge strane, gostovanje izložbe Travelling Communiqué uz rad Klare Šelstrom i Tobijasa Felda, i Valštromov esej, pokazuje potencijale fonda Muzeja Jugoslavije, koji omogućava ne samo promišljanje jugoslovenskog nasleđa, već i globalnih fenomena.

Jovana Nedeljković