Urbanizam:
Vizure propasti

Javna rasprava je dokazala da bi gondola imala neotklonjive posledice po Beogradsku tvrđavu, pa je Studija o proceni uticaja gondole na životnu sredinu vraćena na doradu. Za dva meseca, Ministarstvo za životnu sredinu objaviće rezultat ove borbe između stručnjaka i onih koji u gondoli vide zaradu

Objavljivanje Studije o proceni uticaja na životnu sredinu projekta kabinske žičare (gondole) Ušće-Kalemegdan i njen sadržaj nisu otklonili sumnje da će ovaj projekat prouzrokovati trajne i neotklonjive posledice po Beogradsku tvrđavu i savsko priobalje. Studiju je, podsetimo, sredinom maja podnelo JP "Skijališta Srbije" Ministarstvu zaštite životne sredine tražeći saglasnost kako bi moglo da aplicira za građevinsku dozvolu. Svrha procene uticaja je da analizira životnu sredinu, utvrdi moguće negativne uticaje na nju i predloži mere za njihovo otklanjanje ili smanjenje. Ako nije moguće ukloniti ili smanjiti negativne uticaje, onda nije moguće realizovati projekat. Tome služi i zbog toga se radi procena uticaja na životnu sredinu. Toj svrsi Studija koja je javnosti predstavljena 11. juna ne služi.

Činjenica je da ova Studija ne sadrži ni osnovne elemente propisane zakonom i da je u njenu izradu uložen minimalni napor. U tome se ovaj korak u realizaciji projekta gondole Ušće-Kalemegdan ne razlikuje od prethodnih. Naime, doslednost u kršenju propisa osnovna je karakteristika ovog projekta još od izrade Plana detaljne regulacije koji je u očiglednoj suprotnosti sa Zakonom o planiranju i izgradnji, preko protivzakonito posečenih 150 stabala u parku Ušće i na Beogradskoj tvrđavi, a zatim i izdavanja građevinske dozvole za izvođenje pripremnih radova čije je dejstvo zaustavljeno odlukom Upravnog suda. Nikako drugačije sem protivzakonito i nije bilo moguće realizovati sve dosadašnje korake za pripremu gradnje gondole, na lokaciji koja je mnogim zakonima zaštićena.

Studija nije konstatovala, opisala, analizirala, niti procenila uticaj projekta na stečene vrednosti životne sredine na kojoj je planirana gondola. (Podsetimo: Beogradska tvrđava je kulturno dobro od izuzetnog značaja, antički Singidunum je kao kulturno dobro od velikog značaja čiji su ostaci odbrambene rimske arhitekture u procesu nominacije za Listu svetske baštine, a priobalna zona Novog Beograda, sa Parkom prijateljstva, Muzejom Savremene umetnosti i modernističkom arhitekturom je kulturno dobro pod prethodnom zaštitom.) Jedino što je Studija ponudila jeste spisak kulturnih dobara, niz netačnih podataka u vezi sa istim, kao i paušalne konstatacije i odokativni kriterijumi kao što su "prihvatljiva" promena, "odgovarajuća" mera, "podizanje" atraktivnosti i slično. Dovoljno za amatersku raspravu, a neprihvatljivo za studiju procene uticaja na životnu sredinu.

To ne čudi mnogo jer u timu izrađivača ("Elkoms" d.o.o.) nije bilo nijednog stručnjaka za kulturno nasleđe koji bi se posvetio pomenutim aspektima životne sredine. Takođe, studija je metodološki neutemenjena jer ne definiše proces istraživanja i analize, kao ni kriterijume i indikatore procene uticaja na kulturno nasleđe. Ona je manjkava i u zakonskim okvirima, dokumentaciji i literaturi koju koristi kao osnov, i u potpunosti ignoriše međunarodne konvencije u oblasti kulturnog nasleđa, urbanističke planove višeg reda, kao i decenije stručnih i naučnih istraživanja i tekstova o kulturnim dobrima "Beogradska tvrđava" i "Antički Singidunum". Samim tim, ne čudi ni što je Studija (tendenciozno) opterećena netačnostima i materijalnim greškama u razmatranju predmetne lokacije u kontekstu kulturnih dobara.

Tako se lokacija gradnje stanice Kalemegdan, gde oko 1000 metara kvadratnih prostora treba da se ubuši u više od 8 metara duboke arheološke slojeve Beogradske tvrđave od praistorije do XIX veka, predstavlja kao deo parka Kalemegdan, nastalog na "brisanom prostoru između Beogradske tvrđave i grada". Predeo i njegove vrednosti se analiziraju kao morfološke i parkovske, bez ključnih istorijskih i kulturnih slojeva koje ga čine specifičnim i vrednim. Još jedan detalj je slikovit. Studija ne sadrži precizne podatke o visini stubova žičare niti sadrži prikaz njenog izgleda u okruženju beogradskog priobalja, mostova i tvrđave, iako je osnovna karakteristika žičare upravo njena visina. Posebno je važna pozicija i visina stuba S5, za koji se netačno tvrdi da je izvan granica kulturnog dobra "Beogradska tvrđava". Izrađivači studije navode da je visina ovog stuba 30,4 metra "bez glave na vrhu", dok je u grafičkom prilogu Plana detaljne regulacije navedeno da je visina stuba 42,5 metara (pogledati sliku), odnosno znatno iznad gornje kote stanice Kalemegdan. Jednostavnije rečeno, stubovi žičare bi dominirali vizurama koje bi trebalo da budu zaštićene kao jedinstveni element kulturnog dobra od izuzetnog značaja.

Studija procene uticaja morala je da konstatuje i detaljno opiše kulturna dobra i kulturni predeo, njihove atribute, vrednosti, karakteristike, vizure i njihove funkcije kao činilaca životne sredine; morala je da detaljno opiše na koje načine će lokacije za gradnju žičare, kao i načini i gabariti gradnje, te dodavanje nove bučne i prometne funkcije uticati na istorijske slojeve, socio-kulturni karakter i vrednosti kulturnih dobara i kulturnog predela; i morala je da formuliše uslove i mere za sprečavanje, smanjenje i otklanjanje štetnih uticaja na ovaj kulturni predeo. Studija nije uradila baš ništa od zadataka koje su joj zakonom pripisane, a autori Studije na javnoj raspravi nisu bili kadri da odgovore ni na jedno od pitanja koja su im stručnjaci postavljali.

Osim kulturne baštine, još jedan aspekt životne sredine koji nije u milosti "Skijališta Srbije" je priroda, sa kojim su se prvi put susreli pre više od decenije, tokom izgradnje gondola i hotela na Staroj planini. Malo šta se od tada promenilo, osim što su "Skijališta" naučila da u studijama o proceni uticaja za svoje projekte ne mogu sasvim da ignorišu postojanje strogo zaštićenih vrsta biljaka i životinja, kao što su to učinili u studijama za proširenje ski-staze Krčmar ispod Pančićevog vrha, ili za ski-centar na Odvraćenici na Goliji. Otud užurbana seča drveća – od silne brige da se postupi po rešenju Zavoda za zaštitu prirode Srbije, u kom je izvođenje radova dozvoljeno samo kada se ptice na području obuhvaćenim projektom ne gnezde, što je procenjeno da je period od 15. marta do 15. avgusta. Formalnosti poput pravosnažnosti rešenja o seči stabala ostavljene su po strani. Doduše, rešenje o uslovima zaštite prirode predvidelo je da rezultati monitoringa ptica mogu pokazati drugačije i da se radovi na izgradnji gondole moraju usaglasiti sa tim rezultatima. Monitoring ptica trebalo je otpočeti februara 2019. a u Studiji se našlo i da će trajati godinu dana kako bi se pokrile sve faze životnog ciklusa strogo zaštićenih vrsta ptica na području buduće gondole – period razmnožavanja, jesenje i prolećne seobe i zimovanja. Za potrebe sabijanja prostorno-vremenskog kontinuuma, "Skijališta" angažuju ornitologa Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode Nikolu Stojnića i odlučuju da će monitoring trajati godinu dana – pre izgradnje, tokom i nakon izgradnje. Nije jasno kako se mislilo da se radovi na izgradnji gondole usaglase sa rezultatima monitoringa koji će pristići tek nakon što ova bude izgrađena. U Studiji, da se okupljeni narod na javnoj raspravi ne bi zbunjivao, rezultati jednogodišnjeg monitoringa vršenog tri meseca nisu ni predstavljeni. Pošto ionako nikome ne trebaju, nakon što Studija dobije saglasnost i nakon što gondola bude izgrađena.

Na kraju, ne iznenađuje lakoća sa kojom su predstavnici izrađivača Studije "Elkoms d.o.o" i nosioca projekta JP "Skijališta Srbije" tokom javne prezentacije saopštili da planirana infrastruktura neće ugroziti životnu sredinu, već čuđenje izaziva profesionalni diletantizam i etički ponor onih koji uzimaju za pravo da o najvećem bogatstvu Beograda odlučuju na prikazan način, uz kršenje zakona, ruganje glasovima struke i iza leđa građana. Nakon javne rasprave o Studiji punoj neutemeljenih obećanja, sve su oči uprte u Ministarstvo zaštite životne sredine, koje nema osnova da da saglasnost na ovakvu studiju.

Višnja Kisić, Evropa Nostra Srbija; Ksenija Radovanović, Institut za urbane politike; Mirko Popović, RERI; Nikola Stanojević, Društvo za zaštitu i proučavanje ptica