Kultura na lokalu:
Dadaizam na obrenovački način

Ako Beograd izdvaja za kulturu svojih stanovnika manje nego što izdvajaju sve ostale prestonice u regionu, šta je sa drugim gradovima i opštinama u Srbiji, koliko je to malo koliko one izdvajaju? Primer Obrenovca, opštine udaljene samo tridesetak kilometara od Beograda kome i pripada, slikovit je primer i odgovor na postavljeno pitanje

Gradska opština Obrenovac je planirala da iduće godine svojoj kulturi odvoji 1,300.000 dinara, a svojim medijima osamnaest puta više – 23.500.000 dinara. Ovogodišnji budžet za medije bio je neznatno, za 500.000 dinara, manji nego što će biti iduće godine, ali je zato bio znatno veći nego 2018. godine, kad je iznosio 17.800.000 dinara. Najveći deo ovogodišnjeg budžeta za medije odvojen je za lokalnu Radio televiziju Mag – 19.800.000 dinara čiji je osnivač Miroslav Paunović, nekadašnji član Jul-a i gitarista benda "Holesterol". Sledeći na toj listi medija sa 1.950.000 dinara je portal Lokalne Novine Obrenovac, osnovan 2014. godine kad je dobio brojne lajkove za senzacionalističke informacije o poplavi. Treći medij po visini opštinske donacije je mesečnik tabloidnog karaktera "Palež" sa 950.000 dinara, medij koji po pisanju Cenzolovke od 2011. godine egzistira nelegalno s obzirom da je njegov izdavač brisan iz registra Agencije za privredne registre, a od jula 2018. izbrisan je i sam tabloid. Svi navedeni mediji su nekritički naklonjeni vladajućoj stranci. Dodajmo još samo da se ovog oktobra na konkurs za obeležavanje 160 godina od kako je opština nazvana Obrenovac javio samo jedan projekat – redakcija za kulturu RTV Mag i dobio 3.000.000 dinara. Zašto niko drugi nije bio zainteresovan za taj konkurs, nije poznato.

A KULTURI SAMO REČI

Za razliku od budžeta za medije, Obrenovac je ove godine smanjio budžet za kulturu u odnosu na 2018. godinu sa 1.500.000 na 1.090.000 dinara. Od tog novca najviše je dodeljeno kulturno-umetničkim društvima i udruženjima koja se od skoro bave kulturom – 1.030.000 dinara.

Sudeći po izjavama zaduženih za kulturu, Obrenovac se zalaže za negovanje tradicije i nasleđa. Pa ipak, Obrenovac nije postavio čak ni info-tablu kod neolitskog nalazišta u Stublinama iako je ono i važno i poznato. Slično je i sa spomenicima novije istorije. U parku u centru grada je spomenički kompleks posvećen borcima NOB-a, dominiraju dve biste, dva visoka konusa i spomenik sa reljefom. Ispod betonskih ploča se nalazi spomen-grobnica boraca palih tokom Drugog svetskog rata, koja ni do danas nije obeležena, pa Obrenovčani ne znaju da tu leže uz počasti sahranjeni borci NOB-a. Nakon petooktobarskih promena nova vlast je u park postavila veliko ograđeno zasađeno uzvišenje da, kako je objašnjeno, parkom ne bi dominirao spomenik NOB-u. Obrenovčani smatraju da to uzvišenje ruži park. Pored spomenika borcima NOB-a nalazi se spomenik palim Obrenovčanima u ratovima devedesetih, koji se do 2015. godine nalazio ispred Sportsko-kulturnog centra. Prilikom premeštanja oštećena je jedna od dve glave nemanjićkog orla sa vrha spomenika. Do danas nije restaurirana. Tako se u obrenovačkom parku već više godina nalaze jednoipoglavi nemanjićki orao i neobeležena spomen-grobnica boraca NOB-a, u samom centru, pored zgrade opštine. Nakon Drugog svetskog rata, u parku na ulazu u grad postavljena je spomen-ploča narodnom heroju Vladi Aksentijeviću, na mestu gde su ga Nemci obesili. Iza spomen-ploče je česma izgrađena nakon petooktobarskih promena posvećena kralju Aleksandru Karađorđeviću, a iza česme je spomenik tragično stradalom pevaču narodne muzike Darku Radovanoviću. Navijačke grafite, odavno ispisane po spomeniku, niko nije skinuo.

Dešava se da oni koji nisu uz vlast, bilo udruženja bilo pojedinci, ne mogu da se bave svojim poslom. Tako je ovog maja otkazana predstava amaterskog "Poetskog teatra" Migrantkinja Lejla, ili daleko je Hajdelberg po tekstu Slavka Stamenića, zato što je u njoj trebalo da glumi Aleksandar Veličković, jedan od organizatora protesta "1 od 5 miliona". Ova amaterska predstava je premijerno izvedena u aprilu 2018. godine, da bi u avgustu iste godine na Festivalu amaterskih pozorišta u Slavonskom Brodu dobila šest nagrada i vratila se kao apsolutni pobednik tog festivala. Predstava je tada bila na ponos COTK "Tent"-u (Centar za očuvanje tradicije i kulture "Termoelektrane Nikola Tesla" Obrenovac), čiji je "Poetski teatar" tada bio član, gradskoj opštini i celokupnoj zajednici. Pomenuto izvođenje bilo je u znak sećanja na Slavka Stamenića, obrenovačkog pisca i profesora. Međutim, neposredno pre toga COTK je obavestio "Poetski teatar" da otkažu predstavu uz komentar da se ne može jedan dan protestovati a sutradan igrati predstava u Sportsko-kulturnom centru. "Poetski teatar" je nakon toga istupio iz COTK-a.

ZABREŽJE

Kulturom i tradicijom se u Obrenovcu bave oni kojima se ne bavi opština. Na Zabrežju, delu Obrenovca, u devetnaestovekovnoj pograničnoj savskoj luci, udruženje građana "Perilo Zabrežje" organizuje nekoliko programa s idejom da poveže umetničko delovanje sa tradicijom i istorijskim mestom na kome su, mestom koje je puno značenja a o kojima se premalo zna, da mapira zdanja, događaje i istorijske ličnosti sa lokaliteta radi kulturološke, turističke i istorijske promocije Zabrežja, tog uzbudljivog trga i luke, nekadašnje carine na Savi. Tako se, na primer, koristi "Perilo kolekcija" i predmeti iz doma Pantelije Ružičića, u čijem domu je 1804. godine počela srpska diplomatija, kada se Prota Mateja Nenadović pismom obratio austrijskim dostojanstvenicima i tražio pomoć za dizanje Prvog srpskog ustanka. Pored mnogih eksponata iz devetnaestovekovne prošlosti, kolekcija sadrži umetnine i svedočanstva koja su pripadala avangardnim mladozenitistima "Travelerima" iz dvadesetih godina prošlog veka. Grupu "Traveleri" činilo je sedam mladića i jedna devojka iz uglednih zagrebačkih porodica. Smatraju se začetnicima dadaističkih manifestacija na prostoru bivše Jugoslavije. Bili su inspirisani pokretom Zenit Ljubomira Micića. Jedan od "Travelera" bio je Miloš Somborski, sin zabreške učiteljice i pionir urbanizma kod nas kao posebne grane arhitekture. Između ostalog, autor je Generalno-urbanističkog plana Beograda 1950. godine. U kolekciji se čuvaju njegovi lični predmeti.

Njihov projekat "Zabreški grad – muzej na otvorenom" je najdostupniji, realizovan je na obrenovačkim fasadama. To je istorijsko umetnička postavka koju čine devet tabli na fasadi Doma kulture Zabrežje dizajnera Nenada Aćimovića sa likovima vladara, veliko sidro pronađemo u Savi, i Rasuta Pafama slikara Čede Petrovića na zgradama vremešnih istorijskih objekata. U planu je godišnji izlagački program savremenih umetnika. Taj program se ne realizuje jer je udruženje u poslednjih pet godina od svih nivoa vlasti, uprkos brojnim predlozima projekata na konkursima za kulturu, od 2015. godine dobilo samo 40.000 dinara.

Nakon lokalnih izbora 2016. godine, raspušten je Savet mesne zajednice Zabrežje, opština je radnike Javno komunalnog preduzeća postavila za članove saveta i rukovodstva Doma kulture Zabrežje, a oni su tu osnovali džudo klub "Obrenobac". Džudisti su odmah po osnivanju dobili 350.000 dinara od EPS-a, i odbili da sarađuju sa udruženjem "Perilo" koje je bilo u Domu kulture. Na primer, prošle godine onemogućili su postavljanje izložbe u okviru njihovog šestog međunarodnog džez omladinskog festivala "Oslobađanje". Ove godine festival su podržale ambasade Austrije, Danske i Mađarske. Prvim "Oslobađanjem" obeležen je jubilej, 200 godina od kada je Miloš Obrenović baš na Zabreškom gradu, po slomu Prvog ustanka odbio nagovor Jakova Nenadovića da napusti Srbiju rečima: "Ja idem u narod, pa kako bude njemu neka bude i meni". Obrenovac, koji nosi ime po Milošu Obrenoviću, nije podržao ovaj međunarodni festival kao deo obeležavanja jubileja, ali je zato kao glavni kulturni događaj podržao koncert Harisa Džinovića. Haris je tom prilikom lokalnoj televiziji MAG rekao da mu je "Miroslav Čučković lični prijatelj". Miroslav Čučković je gradonačelnik Obrenovca. Bio je najpre član URS-a Mlađana Dinkića, a nakon poplave Obrenovca 2014. godine učlanio se u vladajuću SNS. Nije počeo najavljeni proces ustanovljenja odgovornosti povodom propusta u poplavi koji su prouzrokovali smrt više desetina Obrenovčana.

Obrenovčani pola u šali a pola u zbilji kažu da Obrenovac sa navedenim celinama predstavlja jednu veliku dadaističku konceptualnu postavku poništenja istorije, kulture i logike. Možda baš zato treba Obrenovac ponuditi kao kulturnu i turističku atrakciju. Situacija je slična u mnogim gradovima u kojima nema dovoljno slobode i odgovornih medija.

Mihailo Savić