Istorija televizije:
Na javnom kanalu

Knjiga sabranih TV kritika, uglavnom dramskog programa, Miodraga Kujundžića svedoči o razvoju jugoslovenske televizije, ali i o ovdašnjem ukusu

Zbirka novinskih kritika o bilo kojoj vrsti umetničkog dela, dakle o knjigama, pozorišnim predstavama, koncertima, izložbama, filmovima i ostalima, pre svega je istorija kulturne scene, potom je prikaz razvoja umetnosti kojom se kritike skupljene u knjigu bave, zatim je prikaz razvoja i same kritike kao vrste, pa je tek na kraju ono što se mahom pomisli da je prvo – dokument o radu autora objavljenih kritika. Da objedini sve pomenute elemente, bio je cilj Radio-televizije Srbije i Gradske biblioteke Novi Sad kad su objavljivale zbirku TV kritika Miodraga Kujundžića Na javnom kanalu.

Miodrag Kujundžić je, sa Dragoslavom Adamovićem, Olgom Božičković i Đorđem Đurđevićem, među utemeljivačima televizijske kritike u Srbiji. Kontinuirano, od 1959. godine tokom više od tri decenije, u okviru stalne rubrike u novosadskom "Dnevniku", Miodrag Kujundžić je pisao prikaze, komentare i oglede o svim vrstama aktuelnog televizijskog programa na jugoslovenskom prostoru. U središtu njegovog interesovanja bile su televizijske drame i serije, mada je istrajno pisao i o ostalim segmentima televizijskog programa.

U uvodnom tekstu Svetislav Jovanov ističe da se Kujundžić paralelno bavio pozorišnom kritikom, što mu je omogućilo da dublje uočava probleme tretmana dramskog teksta u novom mediju, kao i da pravovremeno prepoznaje pojavu novih žanrova televizijske drame ili novih tendencija u oblasti TV serija, dok mu je likovno obrazovanje pomoglo u formiranju merila koja će uspešno korespondirati sa novom i dinamičnom estetikom televizijske slike u žanrovima kao što su reportaže, putopisi ili emisije o slikarstvu. Prepoznatljiva odlika Kujundžićeve kritike bila je jedna vrsta ravnoteže, neophodne za analitičara koji posreduje između novog medija i najširih slojeva gledališta: reč je o ravnoteži između umetničkog i populističkog, između edukacije i atrakcije. Svoje stavove o televiziji formulisao je posredstvom komentara povodom društvenog konteksta programa ili pitanja recepcije i ogleda o načelnim žanrovskim i medijskim problemima.

Zbirka Na javnom kanalu počinje kritikom (2. jun 1959) prve televizijske prezentacije proze Ive Andrića, dramatizovane novele Susedi, koju je za TV Zagreb adaptirao Želimir Falout, reditelj je bio Daniel Marušić, a scenograf Miša Račić. Uloge su tumačili Vika Podgorska, Emil Kutijaro i Pavle Bogdanović. Kujundžić beleži da "adaptator teksta nije za ovu priliku pravio dramu, već se ograničio na vizuelno-auditivno prezentiranje novele. Pošto je pripovedač uveo gledaoce u ambijent, pred gledaocem su se pojavila dva vanredna glumca, izvođači dijaloga.(...)

Ovakav postupak adaptatora omogućio je maksimalno moguće prenošenje piščevog teksta; ali, čini nam se da ovakav postupak ne bi smeo da bude uzor po kome bi se tekstovi pripovedača prikazivali u ovakvim emisijama. Smatramo, naime, da bi bilo daleko bolje, a za gledaoce daleko zanimljivije, da je napravljena dosledna dramatizacija. (...) Čitava ova prezentacija kao da je odudarala od stila, od atmosfere Andrićeve proze, kao da je tu dat nekako isuviše duh glembajevskog Zagreba."

U vreme prvih godina Kujundžićevog beleženja dramskog žanra na televiziji, preovlađivale su adaptacije pozorišnih klasika (Sterija, Krleža) i dramatizacije svetskih prozaista (Čehov), da bi se tek 1962. godine, najviše zbog uvođenja magnetoskopa i filmskih kamera a time i napuštanja "žive televizije", javio talas domaće originalne televizijske drame, u kojem preovlađuju krimići (Novosel, Štivičić). U tom periodu Kujundžič izdvaja Ivana Hetriha i Slavoljuba Stefanovića Ravasija kao buduće majstore televizijske režije, i ukazuje na Ekran na ekranu, buduću kultnu emisiju.

Počevši od 1964. godine produkcija originalne domaće televizijske drame postaje sve obimnija, čemu je doprinelo i uključivanje sarajevskog, skopskog i tada titogradskog studija u JRT mrežu, a Kujundžić kao najznačajnije nove scenariste ističe Branu Crnčevića i Gordana Mihića i reditelje Aleksandra Đorđevića i Savu Mrmka, i inovacije u TV dramama Noć i magla Danila kiša i Čep koji ne propušta vodu Branimira Reljića.

Godinu 1976. uočava kao prelomni trenutak u kojem se pojavljuju prvi izdanci dva nova i samosvojna toka igrano-dokumentarne drame. S jedne strane, Na putu izdaje Siniše Pavića i Save Mrmka začinje žanr dokumentarne rekonstrukcije, a na drugoj strani delo Jagoš i Uglješa tandema Radomir Subotić – Bata Čengić najavljuje ispovedno-kritički dramski žanr, koji će poprimiti nove tonalitete sa Pejakovićevim Ljudskim faktorom i kulminirati, prema Kujundžiću, sa pojavom dela Bolest i ozdravljenje Bude Brakusa Želimira Žilnika. Kujundžić se s analitičkim žarom posvećuje odnosu između književnog predloška i televizijskog izraza na primeru serija Velo misto, Pop Ćira i pop Spira, i odnosu ideologije i umetnosti na primeru serija Strah vlada svetom prema romanu Korada Alvara.

U poslednjoj deceniji, do 1995. godine, Kujundžić se bavio televizijskom kritikom kao povodom za iskazivanje opštijih, estetskih, socioloških ili kulturoloških stavova. Valja izdvojiti tekst TV čarolija kojim kozerski i maštovito, sa toplinom ali bez suvišnog sentimenta, rekapitulira protekle tri decenije koje je proveo sa televizijom: od novina i atrakcija, preko nesporazuma, šokova i novih saznanja, do sadašnjice, i tekst Ja, Raf Maksić!, in memoriam povodom smrti Mije Aleksića. Prateći neuporedivu životnu i glumačku pustolovinu umetnika koji je, kako Kujundžić kaže, "bio glumac rođen i stvoren da igra u ovom veku – u veku radija i televizije", predočava nam njegove bezbrojne glumačke preobražaje od Rafa Maksića do Gospodina Hulija. To je poslednji tekst u zbirci Na javnom kanalu, objavljen je 13. marta 1995, tri godine pre smrti Miodraga Kujundžića.

S.Ć.