Film:
Empatija kao ključna terapija

Zbirni osvrt na tri filmske priče koje se na planu motiva, između ostalog, bave i temama, recimo (neretko zaturene) empatije, duševnih slabosti i migracija

Sve i da nema drugih, čisto filmskih povoda (a ima ih, poput učešća na nedavno okončanom FEST-u), uvek bi trebalo naći prostora i za osvrt na filmske priče koje se na planu motiva, između ostalog, bave i temama, recimo (neretko zaturene) empatije, duševnih slabosti i migracija kao odraza mnogo toga za analizu zanimljivog, a u realnoj, životnoj dimenziji bitisanja najčešće veoma bolnog. Upravo to je slučaj sa tri nova filma o kojima će u narednih nekoliko pasusa biti reči. To su: kanadski film Easy Land, koji je režirala (i) srpska rediteljka Sanja Živković i u kome glavne uloge glume Mirjana Joković i Nina Kira, kanadska glumica srpskog porekla; Mamonga reditelja Stefana Maleševića, film nastao u koprodukciji Srbije, Bosne i Hercegovine i Crne Gore; te Mater, koprodukcija Hrvatske, Srbije, Francuske i Bosne i Hercegovine, koju je režirao Jure Pavlović.

U pogledu faktografije i brzopoteznog medijskog pojašnjavanja, kanadsko ostvarenje Easy Land ponajpre se nameće kao povratnički film u slučaju srpske glumice Mirjane Joković (podsetimo se, u ovom veku Mirjanu Joković smo u našem kontekstu mogli da gledamo samo u filmu Ime: Dobrica, prezime nepoznato Srđe Penezića i u televizijskoj seriji Vratiće se rode). I zaista, film Easy Land dodatno dobija na kvalitetu svaki put kada se u kadru pojavi ova naša glumica, jasno nas podsećajući na silinu svog glumačkog dara, kao i na specifičnost svog glumačkog izraza i nepobitan sud da njena gluma, gradirana, promišljena, a srčana, uvek u pamćenje zazove i kinematografiju drugačijeg opsega nego što je ova naša danas. S tim u vezi, može se reći da je glumačka kreacija Mirjane Joković jedan od udarnih aduta ovog (sveukupno gledano) dovoljno zanimljivog, ubedljivog i referentnog debija rediteljke Sanje Živković.

U filmu Easy Land Mirjana Joković glumi majku, iseljenicu iz Srbije, koja i tamo, u predelima većih šansi, upadljivije pravičnosti i smislenijih ekonomskih i drugih rezona, mora da se iz dana u dan bori sa besparicom, dugovima i time iniciranim neurozama, ali u isti mah i sa vlastitim psihičkim problemima i nedorečenim odnosom sa svojom buntovnom kćerkom eksplozivne naravi. Premda ima interakcija sa drugim likovima i premda Easy Land predstavlja egzistencijalnu sliku šireg zamaha, ovo je u osnovnoj biti ipak kamerna drama sukoba dveju oprečnih naravi, dva životna svetonazora u neprolaznom klinču, dve, kako to obično biva, burne nepomirljivosti koje, usled ekonomskih problema, ali nikako samo usled toga, nepopravljivo gravitiraju upravo jedna ka drugoj. I baš u toj ravni rediteljka (i scenaristkinja) Sanja Živković čini najmudriji izbor dopustivši da se ova višeslojna priča (izneta u klasičnom fabularnom stilu i data u potpuno naturalističkom ključu) svoje prevashodno utremeljenje nađe u motivu tog bolnog i vibrantnog odnosa majke i kćerke, dok ostali motivi (migracija, psihički poremećaji, socioekonomske tenzije, želja za povratkom...) bivaju nužni dodatni potporni stubovi tako ustrojene priče i ovog malog a dovoljno značajnog filma, koji se tiče i nas ovde i sada. Osim toga, Nina Kiri, koju možemo da gledamo i u seriji Sluškinjina priča, u ulozi pobunjene kćerke se odvažno nosi sa magnetizmom i iskustvom Mirjane Joković, u čijem se liku, pak, odražavaju one kontradikcije koje znamo i iz sjajne Dovlatovljeve novele Strankinja, u kojoj glavna junakinja nakon iseljenja na drugi kraj sveta sve potpunije iz vida gubi razloge koji su je uopšte i ponukali na tako krupan životni iskorak.

Mamonga

S druge strane, u stilskom smislu Mamonga, debitantski igrani film dugog metra Stefana Maleševića (autora izvrsnog dokumentarca Gora), ključni izraz pronalazi u stilemama i postavkama savremenog evropskog arthaus filma. Mamonga je osmišljena kao triptih, u kom se motivi i junaci prelivaju iz jednog u drugi segment, a koji su snimani u zemljama koje su učestvovale u ovoj, nazovimo to tako, postjugoslovenskoj i/ili regionalnoj koprodukciji. Imajući u vidu da je u ovom konkretnom slučaju mladi Malešević posegnuo za (po ovdašnjim parametrima i navikama) nešto radikalnijim pristupom naraciji, sam zaplet Mamonge prilično je teško predočiti ekonomično, a pregledno. Neka umesto toga ovde stoji da je Mamonga priča o pokušajima bekstva, tihim a bolnim neravninama, pritajenim tragedijama, neprolaznim i sveprisutnim traumama, ličnim tišinama, materinstvu i krajolicima koji pružaju nekakvu privremenu utehu, ali koji i dalje ostaju tek kulise svega bolnog a gore navedenog.

U dramaturškom i pripovednom smislu, najvažniji deo Mamonge tiče se priče o radnici pekare koja nakon surovog poniženja beži u, recimo, novo; tim delom priče sasvim očekivano vlada Marta Bjelica, koja i ovde pleni tom svesno zauzdanom a krajnje vibrantnom ekspresivnošću. I čija se samozatajna pojava skladno uklapa u ovaj film bogat simbolikom na drugu ili treću decimalu, a istovremeno i naglašene likovnosti čime se savremeni srpski film barem na kratko vraća svojoj prirodnoj vizuelnoj suštini. Priča jeste sinkopirana, razglobljena, ali je naracija pregledna i tečna, a svakako je izrazito važno što se Malešević ovde očito bavi isključivo onim što ga lično nosi, dotiče i zanima; to se u filmu jasno oseti i to ovaj odvažni prvenac u značajnoj meri i određuje, izborivši mu solidno mesto u istoriji valjanih debija savremenijeg srpskog filma, iako, ukupno uzev, Mamonga ne dobacuje do kvaliteta i posebnosti narečenog Maleševićevog dokumentarca Gora. Možda izneto zvuči odveć komplikovano, ali najvažnija dobra vest u vezi sa Mamongom je da je Malešević, ujedno, uz Zoricu Milosavljević i Simona Marića, i scenarista, ali i jedan od producenata ovog filma, uspeo da se izbori sa tom mladosti tako bliskom pretencioznošću čitave polazne postavke, iznedrivši emotivan i dovoljno upečatljiv hrabar mladi film, podesan ponajpre za eksploataciju na filmskim festivalima tog i približnog usmerenja.

Mater

I Mater, film koji je i napisao i režirao Jure Pavlović, predstavlja intrigantan i uspeo debitantski igrani film, s tim da Pavlović, svojevremeno nagrađen i Evropskom nagradom za najbolji kratki film, kao i Zlatnom medaljom Martovskog festivala u Beogradu za film Piknik, ide čak i korak dalje po pitanju dominatnog odvažnog izraza i estetizacijskog okvira. Naime, Pavlović se u smislu stilskog ruha za ovu priču o starim sukobima svojeglave i hladne majke i pritajeno neurotične kćerke, koji kulminiraju u trenutku kada se ona vraća iz Nemačke da se stara o ozbiljno zanemoćaloj majci, opredelio za niz krupnih planova i kameru koja je nedvosmisleno usredsređena na glavnog protagonistu. To jeste zahtevan postupak, jer je gledalac suočen sa nužnošću da neke likove zapaža i neke stvari poima iz off-a, ali Pavloviću (i, naravno, snimateljki Jani Plećaš, koja se i ovde odlično pokazala) nesumnjivo je pošlo za rukom da do kraja i krajnje konsekventno izgura inicijalni koncept, a da, pritom, do poente o nužnoj empatiji stigne tim gotovo pa vratolomnim pripovednim ali i produkcijskim putem.

Mater je film u motivskim i emocionalnim valerima, što jeste plod autorske pronicivljivosti i, kanda, temeljnjih vaganja i priprema, a što istovremeno biva i ogromna zasluga izvanredne Darije Lorenci u ulozi kćerke (i našeg vizira u svet tog dugotrajnog i veoma usložnjenog sukoba). Dariju Lorenci nedavno smo gledali u odličnoj roli (doduše, uz znatno manju minutažu nego ovde) i u Asimetriji Maše Nešković, a u Materi ona krajnje samopouzdano oslikava jedan izuzetno zanimljiv pokretni vulkan emocija i nagomilanog bola. Uz sve to, a što može da bude pomalo neočekivano ukoliko se u vidu imaju koren priče i njeni najznačajniji dramski zamajci, Mater odlikuje i suptilan a jedak humor, koji kulminira u iznimno uspelom segmentu posete lokalnog sveštenika bolesnici. Jure Pavlović i na tom primeru pokazuje punu svest o i dalje prisutnoj slojevitosti i višeznačnosti verizma kao suštinskog stilskog oruđa za priče ovog i ovakvog tipa.

Zoran Janković