Putopis (1) – Solun:
Žena sa glavom kao u konja

Priča se da svaki kamen solunskog Ano Polija, ostatka iz otomanskog vremena, ima neku legendu i da je pun nekih čudnih bića koja se pojavljuju samo noću

Krajem 19. veka, nakon rušenja klaustrofobičnih obalskih zidina, otomanski Selanik dobio je današnji izgled mediteranskog i balkanskog grada, sa evropskim višespratnicama i prometnim bulevarom na obali, sa preko milion stanovnika. Ispod te evropske šminke, Solun je u suštini ostao orijentalni grad, krunisan minaretima, čempresima, džamijama, sinagogama i crkvama, hamamima, bazarima i sokacima sa privremenim šupama i barakama koje su trgovci neretko pretvarali u radnjice i gostionice.

Deo koji podseća na njegovu orijentalnu prošlost je Gornji grad (Ano Poli), stara turska mahala, koja liči na lavirint čvrsto umreženih kaldrmisanih sokaka, gusto popunjenih drvenim otomanskim kućama koje su samim čudom pošteđene u katastrofalnom požaru 1917. kada je izgoreo veliki deo Soluna. Estetski i energetski superioran u odnosu na ostale delove modernog grada sivih zgrada i bučnih ulica, Ano Poli je omiljen za solunske pesnike, umetnike i boeme. Ovde kao da struji neki drugačiji vazduh, ljudi se kreću sporijim ritmom i stiče se utisak da onog trena kad sa asfalta pređeš na njegovu kaldrmu, ulaziš u drugu prostorno-vremensku dimenziju.

Zato nije nimalo čudno što je na jednom od čuvenih trgova Gornjeg grada, poznatog kao Kule kafe, jedno društvo kafanskih prijatelja, sastavljeno od obrazovanih Donmeda (islamizovanih Jevreja) aga i begova, 1908. godine došlo na ideju da osnuje novi turski ustav, koji je promenio tok istorije na Balkanu. Među njima bio je i Kemal, koji će se kasnije nazvati Ataturk, u prevodu Otac Turaka. Kuću u Ulici apostola Pavla u kojoj se rodio Mustafa Kemal 1881, a nalazi se iza današnjeg turskog konzulata, grad Solun je poklonio turskoj državi pa je ona pretvorena u Muzej "Ataturk". Iako dete multinacionalnog i kosmopolitskog Soluna, Kemal se zalagao za nacionalno jedinstvo Turske i podržao je grčko-tursku razmenu stanovništva, a to je verovatno jedan od razloga što je danas njegov muzej glavno mesto hodočašća za desetine hiljada Turaka.

Sa istočne strane, Ano Poli je ograđen vizantijskim zidinama koje je u 4. veku izgradio vizantijski general persijskog porekla Ormisda, arhitekta i mistik, s namerom da budu neprobojni. Odmah izvan njih, nalazi se jedan od najčudnijih spomenika Soluna – misteriozni Pašini vrtovi. Sledbenici "svete geografije" smatraju ih važnim mestom moći. Sagrađeni 1904. na ruševinama jednog antičkog helenističkog hrama, najverovatnije posvećenog boginji Afroditi, Pašini vrtovi, remek-delo fantastične arhitekture gaudijevskog stila, bili su duhovno sklonište tadašnjeg guvernera Soluna Sejfulah-paše i njegovog zanimljivog društva, islamskih i ostalih mistika raznih veroispovesti. Ako se pažljivo posmatra, tu se mogu videti zmaj, čekić, mistrija i ostali simboli islamskih masona.

Na kraju Ulice apostola Pavla je vizantijska Crkva Sv. Nikole Orfanosa izgrađena početkom 14. veka. Izvori kažu da je jedan od ktitora ove crkve bio srpski kralj Milutin, koji je oženio vizantijsku princezu Simonidu Paleolog. U znak poštovanja prema svojoj tazbini, Milutin je finansirao izgradnju i drugih solunskih crkava. Freske Svetog Georgija, zaštitnika kralja Milutina i dinastije Nemanjića, i Svetog Klimenta Ohridskog nalazile su se u glavnom hodniku Crkve Sv. Nikole, a u dvorištu je Kapela Svetog Save, što ukazuje na tesnu vezu te crkve sa Srbima kojima je bila obavezna stanica na putu za Svetu goru.

Zidine Gornjeg grada

Unutar vizantijskih zidina nalazi se ceo jedan skriveni svet crkava i katakombi, rimskih fontana i podzemnih rezervoara, napuštenih otomanskih džamija, derviških tekija, turskih kupatila, kafana sa tajnim baštama koje su podignute na antičkim temeljima grada. Ovde je većina kuća pod zaštitom države kao spomenici kulture, a kaldrmisane uličice nisu se menjale od vizantijskog doba do danas. Mesto je puno urbanih legendi i metafizičkih pojava. Kažu da svaki ćošak ima svog duha. Pisac Marios M. Haralabus napisao je u knjizi Mistični Solun da je jedne noći punog Meseca u blizini Crkve Svetog Nikole Orfanosa naišao na vešticu kako baje i sprema vradžbine za magijske ceremonije, i da je na raskršću u Ulici Teofilu sreo ženskog demona sa glavom velikom kao u konja i očima velikim kao pesnice. Možda je sve to plod bujne mašte romantičnog pisca, ali Ano Poli zaista budi neku vrstu metafizičke uznemirenosti. Neki stariji građani pričaju o čudnim parovima koji se pojavljuju i nestaju, kao da stižu iz prošlosti. Noću čuju nestvarne korake iako nema nikoga, kao i kucanje na drvene kapije kuća i ljubavna šaputanja iz prošlosti. Čuvena urbana legenda govori o Ulici Mavris petras (crnog kamena) u Gornjem gradu gde se tačno u 12 sati otvara kapija kroz koju možete proći u drugu dimenziju i naći se u alternativnom Solunu, u kome ćete se izgubiti bez iskusnog vodiča. Gornji grad je pun starih i ukletih kuća, u kojima kažu da žive vampiri koji ne mogu da napuste svoje sanduke s blagom i duhovi koji ih čuvaju. Zato često kada se neko useljava u neku od tih kuća, zove za svaki slučaj sveštenika da je okadi, da blagoslovi ukućane i iz kuće protera demone.

U Gornjem gradu je i mala, ali čuvena vizantijska crkva iz 3. veka, Svetog Davida Solunskog (Osios David), u čijoj niši se nalazi redak mozaik iz 5. veka a predstavlja viziju Jezekilja: mlad i bez brade, Hrist sedi na šarenom svetlosnom luku okružen simbolima četiri jevanđeliste (anđelom, orlom, lavom i bikom) i prorocima. Skriveni otvor na podu crkve vodi u katakombe. Pokriven je starim tepihom i nepoznat je turistima. U vreme kada su stanovnici Soluna koristili hodnike pod zemljom, ova crkva je bila ključno mesto za mrežu katakombi. Kažu da su u vizantijsko vreme sve crkve bile međusobno povezane. Ova je bila povezana sa Prorokom Ilijom, Svetim Dimitrijem i Svetom Sofijom, koja se nalazi neki kilometar niže prema moru.

Mnoge legende vezane su i za Trg Terpsitea. Na njemu se deca igraju po ceo dan, ali čim noć krene da se zgušnjava, beže što dalje od čudnovate osmougaone građevine koja se nalazi na rubu Trga. To je derviško turbe muslimanskog sufije i sveca Musa Babe, koga hrišćani često poistovećuju sa Svetim Georgijem. Oni koji tvrde da je ovo mesto ukleto, kažu da su svojim očima videli duha, derviša čuvara turbeta, kako se tu okolo muva i nestaje u mraku. Istina je da je Musa Baba bio omiljeni svetac solunskih muslimana, a ovaj grob je privlačio mnoge njihove hodočasnike. Poštovali su ga i hrišćani, naročito oni koji su izbegli iz Male Azije i tu se naselili, pa upale poneku sveću na njegovom grobu. Oni veruju u priču koju su im ispričale stare muslimanke pre nego što su otišle u Tursku, da Musa Baba nije bio niko drugi do sam Sveti Georgije koji se pretvorio u muslimana kako bi od nevernika (muslimana) pravio vernike.

Georgios Stamkos, Milica Kosanović