Priče:
Realnost postsocijalističkog udesa

Zoran Popnovakov, Aleksandar Tepić: Priče iz poštanske torbe, Dotkom – Nepolitikin zabavnik, Novi Sad 2020, 155 str.

Za najveći deo naše populacije umetnost i PTT su disparatni pojmovi, koje dovode u vezu jedino ukoliko su nekim slučajem stanovnici Novog Beograda, jer se sedište njihove pošte nalazi na bulevaru koji nosi ime te temeljne manifestacije kulture. Nekim pripadnicima građanstva prva asocijacija na pomenutu terminološku relaciju je inicijalno literarno ostvarenje Čarlsa Bukovskog pod naslovom Post Office, a sigurno među starijim generacijama ima i onih koji se sećaju omladinskog romana Iz poštanske torbe, koji je sredinom 70-ih godina prošlog veka napisao hrvatski književnik Josip Palada, dugogodišnji rukovodilac u ondašnjem PTT-u. Samo dobro upućeni u tematiku naznačenog, prividno spoljašnjeg i nebitnog, strukturalnog društvenog odnosa znaju za postojanje mejl-arta, međunarodnog pokreta poštanske umetnosti ili umetnosti komuniciranja na daljinu, koja predstavlja upotrebu poštanskih sredstava i institucije pošte u umetničke svrhe.

Zoran Popnovakov i Aleksandar Tepić, iskusni novosadski poštari i dobri poznavaoci popularne kulture sa višemedijskim stvaralačkim afinitetima, uspešno su se upisali u istoriju kreativnog prožimanja umetnosti i PTT preduzeća svojim književnim prvencem pod naslovom Priče iz poštanske torbe. Zoran, čiji je deda-stric bio ugledni književnik Dragomir Popnovakov, početna je iskustva samoukog pisca sticao kao član redakcije popularnog novosadskog rok časopisa "Tri drugaraˮ, koji je kratkotrajno izlazio 90-ih godina prošlog veka. Nakon duže pauze u pisanju, 2016. godine, na nagovor Aleksandra Tepića, mlađeg kolege sličnog urbanog senzibiliteta, pokreću veb-sajt "Dotkom netpolitik zabavnikˮ s motivacijom da kreativno iskoriste slobodno vreme i iz hobija daju doprinos reanimaciji gradske popkulture. Među brojnim rubrikama koje su se bavile rok muzikom, filmom, fudbalom, knjigama, lokalnim i drugim zanimljivim temama, svojom čitanošću se izdvojila ona koja je nosila naslov "Tajne poštanske torbeˮ jer je sadržavala usmena prepričavanja i humoristične anegdote iz njihovog posla sačuvane od zaborava u formi kratke proze. Ohrabreni ovom činjenicom, predano su nastavili da pišu i objavljuju zabavne pripovetke o duhovitim poštarskim dogodovštinama iz naroda, nastale iz bogatog ličnog iskustva i manjim delom iz usmene primopredaje od starijih kolega u firmi. Na taj način je za četiri godine nastala štampana zbirka od 42 izabrane kratke realistične priče sa utelovljenom humanom porukom, koje predstavljaju arhetipski književni žanr, još uvek korespondentan vremenu u kome živimo i čitalačkim mogućnostima recipijenata.

Zoran i Aleksandar su u svojim književnim minijaturama ispoljili nesumnjivi sirovi talenat za kanonski neosvešćeno pripovedanje, demonstrirajući solidan nivo ovladanosti drevnom veštinom pisanja priča kojima je oblikovan njihov intimni svet i naša društvena stvarnost. Iako neprofesionalno pisane, sadržajem popularne i prijemčive najširoj publici, umetnički kvaliteti njihovih realističnih kratkih proza se prepoznaju kako u formalnim karakteristikama (jednostavnost, sažetost, jasnoća, dinamičnost, efektno poentiranje) tako i u intenzivnom estetskom, emocionalnom i refleksivnom prenošenju i stimulaciji. Lektorska intervencija nije pokvarila autentični duh kratkih priča ispoljen u jeziku koji sadrži žargon, sleng, idiome, psovke i poštanske termine, odnosno osobeni vokabular i mentalni sklop autora, profesionalno oblikovan i socijalno determinisan. Kroz svakodnevni izraz i govornu strukturu iskazana je izvorna vitalna energija običnog ljudskog opštenja i angažovani stav pripovedača koji realistično, precizno i verno, na uzorcima urbane društvene stvarnosti, poetski uprizoruju tragikomični sukus svakidašnjice i kroki portrete glavnih likova tranzicione društvene stratifikacije. Nepotpisane priče mogu da nas navedu na pomisao da je reč o retroavangardnoj ili postmodernoj strategiji smrti autora i stvaranja kolektivnog dela uopštenog značenja, ali uistinu nameravani postupak fenomenološke redukcije u cilju postizanja nepristrasnog posmatranja i beleženja pojavnosti ne lišava transcendentalni ego njegove proleterske subjektivnosti, koja samosvesno narativno konstituiše svet iz svoje većinske klasne vizure. O egzistencijalnoj težini poštanske torbe u bitno simboličkom socijalnom smislu saznajemo fragmentarno, ali koherentno, posredstvom lucidnih proznih uvida u mikropokrete života stanovnika Novog Sada i njihove urbane, kulturne i psihološke topografije. Mentalni teret realizma postsocijalističkog udesa materijalno depriviranih, deprivilegovanih, marginalizovanih, besperspektivnih i raspamećenih, sa kojima se identifikuju i grade dugogodišnje srdačne odnose jer nisu poštanski roboti i administrativni brojevi, prevladan je sačuvanom normalnošću ljudske empatije i solidarnosti, katarzičnim humorom, distanciranim moralno-refleksivnim komentarima i ironično-autorefleksivnim podsmehom, likovno predstavljenim kroz sjajne karikature Huga Nemeta.

Neizvesno ispisivanje novih stranica istorije javnog preduzeća PTT Srbija uslovljava i opstanak jedinstvenog poštanskog književnog neorealizma Popnovakova i Tepića, koji predstavlja izraz nastojanja najboljih primeraka današnjih proletera da se bore protiv spuštanja granica etičkog, estetskog i ljudskog dostojanstva. Oni će kao heroji drame sopstvene radničke klase nastaviti svakodnevno da pune svoje torbe pričama o nama i utopijskom smislu sopstvenog života sadržanom u frustrirajućem, ali lekovitom otporu životne radosti i humora kliničkoj slici užasa izopštenosti, razočaranosti, ravnodušnosti, patnje, otupelosti i beznađa, jer: "Ceo ovaj svet, naš svet, uobličen je od priča i kao priča, i ako pristanemo da prestanemo, tog sveta neće više biti, dok će od nas ostati samo senke, tamne mrlje na poleđini noći." (str. 118) David Albahari: Male priče, Čarobna knjiga, Beograd, 2013.

Milan Đorđević