Mnogi smatraju da je 1991. bila možda i poslednja velika godina rokenrola. Od tada do danas prošle su pune tri decenije, a te famozne ‘91. umetnost je svoju najsnažniju ekspresiju imala upravo u rok muzici. Nije nimalo slučajno što je rokenrol tako vibrirajuće korespondirao sa tektonskim društvenim promenama, koje su početkom poslednje decenije 20. veka donele i kraj jedne civilizacijske ere.

Tih godina, da vratimo film malo unazad, stara paradigma Hladnog rata okončana je trijumfom liberalno-kapitalističkog poretka i propašću komunizma. Te ‘91. raspao se i Sovjetski Savez; Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija razbijena je u građanskom ratu, a američka operacija "Pustinjska oluja" u Persijskom zalivu dramatično je promenila čitav Bliski istok.

Paradigma promena osetila se i u rokenrolu, a kritički refleks mladih umetnika toga doba izrazio se kroz retko viđenu raznovrsnost muzičkih ideja i brojnih subžanrova. Provokativnost, društvena kritika, ali i gotovo već zaboravljena subverzivnost popularne muzike, ponovo su došli do izražaja nakon sint-pop faze i svih onih vrcavih melodija osamdesetih.

Te famozne 1991. godine, Nirvana je albumom Nevermind označila početak nove muzičke epohe, iscrtavši smernice poslednjeg zaista značajnog alternativnog rokenrol pravca – grandža. Svega je tu bilo: krika autsajdera; nagomilanog besa momaka iz predgrađa; spoja Kobejnove genijalnosti i duboke, lične patnje... I Nirvanina "braća po oružju", ali i žanrovski konkurenti Pearl Jam te godine su izbacili ploču Ten, koja ih je iz prašnjavih podruma za probe katapultirala u superzvezde ondašnje Sijetl scene. Moćni refreni, ubitačne gitare i sirovi intenzitet pesama na ovom izdanju, s pravom ga svrstavaju u rang jednog od najboljih debi albuma svih vremena.

Zanimljivo je i da veoma ambiciozni, masovno prihvaćeni i komercijalno uspešni projekti već etabliranih grupa toga doba, nisu bili u raskoraku sa njihovim kvalitetom, naprotiv. Queen, U2 i Guns N’ Roses objavili su te 1991. albume koji su, svaki na svoj način, korespondirali sa duhom vremena. Decenijama kasnije, oni će se smatrati vinilnim "klasicima" rokenrola, na sličan eksplozivan i inovativan način kao što je to bio slučaj sa brojnim vanserijskim izdanjima objavljenim tokom "zlatnih" 60-ih i 70-ih godina prošlog veka.

Innuendo, na primer – ta labudova pesma Kraljice progresivnog hard-roka, bio je album na kojem je Fredi Merkjuri, već ozbiljno bolestan i svestan da živi poslednje trenutke života, sebi napravio besmrtni epitaf pesmom The Show Must Go On. Tu je i Achtung Baby, verovatno najbolje muzičko i konceptualno dostignuće irske grupe U2. Inspirisan mas-medijima, unutrašnjim konfliktima i mračnim, introspektivnim procesima, ovaj album doneo je i eksperimentalni, sonični zvuk kojim ostvaren kreativni preporod benda.

Dugački i skupi "filmski" spotovi, energične pesme, stilska različitost u odnosu na pređašnja izdanja, bile su karakteristike vanserijskog, dvostrukog studijskog albuma Use Your Illusion I & II američkog sastava Guns N’ Roses. Eksplozivni prvi singl You Could Be Mine, zauvek će ostati u simbiotskoj vezi sa epohalnim drugim nastavkom filmske franšize Terminator. A šta tek reći za Blood Sugar Sex Magik Red Hot Čili Pepersa, ili istoimeni, "crni" album Metalike? Iste godine je i čuveni alternativni sastav R.E.M. objavio svoj najuspešniji album Out of Time.

Nije, međutim, samo "povratak" električne gitare – nakon dominantne vladavine sintisajzera tokom većeg dela 80-ih – obeležio tu famoznu muzičku godinu. I britanska klupska scena, kojom su dominirale elektronika i hipnotišući bitovi, prodrla je u muzički mejnstrim. Rodonačelnici trip-hopa, bristolski majstori Massive Attack, objavili su svoje debitantsko izdanje Blue Lines, prepuno izvrsnih melodija i mističnih ritmova koji popravljaju raspoloženje. U isto vreme su i pioniri andergraund elektronike, The KLF, snimili svoj poslednji studijski album The White Room, sa genijalnim singlom Last Train to Trancentral.

Muzičari su, dakle, te 1991. godine svojom kreativnošću, talentom i društvenim stavom pomerili granicu toliko visoko da je ona, u kvalitativnom smislu, danas gotovo nedostižna za 99 odsto izvođača u savremenoj muzičkoj industriji. Rokenrol odavno više nema "prosvetiteljsku" ulogu, a digitalni algoritamski muzički šabloni i besmislenost tekstova savremenih "hitova", pružaju jedan od najubedljivijih dokaza o ispraznosti savremenog potrošačkog društva.

Samo u toj jednoj, epohalnoj godini 1991, pojavilo se toliko dobrih i sadržajnih ploča da zaista tužno deluje utisak da u poslednje dve decenije nije objavljeno gotovo ništa što bi moglo da izađe na crtu materijalu snimljenom pre ravno trideset leta.

Uroš Mitrović