Kalmici u Srbiji:
Najbolji beogradski kočijaši

Da se prvi budistički hram u Evropi nalazio u Beogradu – podatak je koji je slabo poznat i Beograđanima. Hram je bio aktivan između dva svetska rata, i nalazio se u Budističkoj ulici, u današnjem Učiteljskom naselju. Posle Drugog svetskog rata hram je srušen, a Budistička ulica postala je Budvanska

PRVI U EVROPI: Nekadašnji budistički hram u Učiteljskom naselju

Tokom protekle decenije Srbiju i Beograd zapljusnuo je talas kineskih imigranata, i danas naši kosooki sugrađani više ne izazivaju na ulicama nikakvu posebnu radoznalost. To svakako nije bio slučaj kada se jedan kosooki narod prvi put u većem broju pojavio na našim prostorima. U godinama neposredno posle Prvog svetskog rata Beograđani su, bar spočetka ne krijući zaprepašćenje, posmatrali kako se neki čudan narod žute rase među sobom pozdravlja sa nekoliko uzastopnih naklona uz priljubljene dlanove prinete čelu pod pravim uglom. Istina, to nisu bili "originalni Kinezi", iako su ih njihove prve komšije i novinari koji nisu imali osećaja za dalekoistočne nijanse tako nazivali. Radilo se o Kalmicima, zapadnomongolskom narodu koji je sebe smatrao potomcima Džingis-kana, a čije se davno poreklo gubi u pustinjama i stepama Džungarije, na tromeđi Kine, Mongolije i Rusije. Informacije o Kalmicima u Beogradu i Srbiji su oskudne, a najzaslužniji za osvetljavanje ove zanimljive epizode iz života Beograda jeste istoričar dr Toma Milenković, koji je rezultate svog dugogodišnjeg istraživanja izložio u svojoj knjizi "Kalmici u Srbiji 1920–1944". Odakle Kalmici u Beogradu?

PRVA POMOĆ: Kalmici ili Kalmuci kako ih još nazivaju, iz svoje džungarske prapostojbine počeli su da se raseljavaju počev od XVII veka. Na zapad su stigli sve do nizija Dona, gde su se bavili stočarstvom i nomadski živeli u svojim jurtama, posebnoj vrsti okruglog šatora obloženog presovanom vunom i prekrivenog kožom. U ruskoj vojsci ratovali su kao elitni konjanici, rame uz rame sa kozacima, čuvajući osetljive južne granice carstva. Iz tog vremena će prostor severozapadno od Kaspijskog jezera dobiti naziv Kalmikija (danas republika u sastavu Ruske Federacije), u kom će Kalmici teškom mukom zadobiti autonomiju. Verni datoj reči, odanost ruskom caru održali su i u vremenu oktobarske revolucije. Zajedno sa svojim vekovnim susedima i saborcima donskim kozacima, donski i astrahanski Kalmici su se sa svoja dva puka stavili pod komandu Kolčaka, Denjikina i Vrangela, i po njihovom porazu se sa svojim porodicima, sveštenstvom i ostacima poraženih kontrarevolucionarnih trupa iz krimskih luka uputili u izbeglištvo. U nekoliko talasa, preko Dubrovnika i Zelenike veliki broj ih je dospeo u Beograd, njih oko 400, gde su činili najveću kalmičku koloniju u Evropi. Na početku su prvu pomoć dobili od Državne komisije za ruske emigrante u Jugoslaviji, ali kako su bili veoma siromašni počeli su da se izdržavaju radeći najteže manuelne poslove. Velika većina našla je zaposlenje u ciglanama.

Beograd je u toku Prvog svetskog rata bio porušen, i za potrebe obnove i izgradnje prestonice jedne mnogo veće države nego što je Srbija bila, iz praktičnih razloga, u luku od Višnjice do Cvetkove pijace Beograd je bio opasan ciglanama i crepanama. U njima su se crep i cigla izrađivali uglavnom ručno, pa je radna snaga bila više nego potrebna. Oko ovih ciglana dizana su jeftina privremena naselja u koja su se iz svojih jurti sa periferije useljavali Kalmici. Miloš Jaćimović, trgovac i industrijalac koji je u svojim ciglanama zapošljavao veliki broj Kalmika, u znak zahvalnosti je svojim odanim i vrednim radnicima poklonio zemljište u blizini svojih ciglana, ali i crep i ciglu, tako da je u delu grada koje se tada nazivalo Pašino brdo i Pašina česma, a danas Učiteljsko naselje i Mali Mokri Lug, niklo čitavo jedno kalmičko naselje.

POMEN OD 49 DANA: Kalmici su po veroispovesti budisti-lamaisti, koji za svog vrhovnog verskog poglavara priznaju tibetanskog dalaj-lamu. Uz pomoć države, Beograda, Jaćimovića i drugih trgovaca koji su im velikodušno izašli u susret, za njihove potrebe je u nekoliko meseci 1929. u Beogradu izgrađen i pravi budistički hram. Bio je to i prvi budistički hram sagrađen u Evropi. Svečano osvećenje je, u prisustvu svih beogradskih Kalmika i mnogih njihovih srpskih prijatelja, obavljeno 12. decembra 1929, a 1931. ulica u kojoj je bio podignut hram nazvana je Budistička ulica. U znak zahvalnosti prema svojoj novoj domovini i svom velikom dobročinitelju, po smrti kralja Aleksandra Kalmici su u svojoj pagodi po svim propisima budističke vere održavali pomen za pokoj duše kralju čitavih 49 dana.

Dobivši svoj hram Kalmici su polako počeli da se socijalizuju u novoj sredini. Važili su za skromne, marljive i poštene ljude, naročito spretne u poslovima oko konja. Bili su najbolji beogradski kočijaši, džokeji, i kasnije vozači, dok su se njihove žene uglavnom bavile krojačkim poslovima. Vremenom su se Kalmici ženili domaćim devojkama i kumili se sa Srbima. A onda je došao Drugi svetski rat.

Boljševička revolucija poterala ih je iz Rusije, a ista stvar im se desila i u Srbiji. Ogorčeni neprijatelji boljševika nisu hteli da sačekaju Crvenu armiju koja se primicala Beogradu, i krajem septembra 1944, ponevši sa sobom svoje svetinje iz hrama, skoro svi beogradski Kalmici raselili su se iz Srbije u pravcu Zapadne Evrope i Amerike.

U borbama tokom 1944. budistički hram je delimično oštećen, a nove vlasti su smatrale da, pošto u Beogradu više nema budista, nema ni potrebe za budističkim hramom. Najpre je srušena kupola hrama a prizemlje pretvoreno u dom kulture, da bi zatim hram bio potpuno porušen, i na njegovim temeljima izgrađena ružna zgrada radne organizacije Budućnost. Od prvog budističkog hrama u Evropi nije ostalo ništa.

Nebojša Grujičić