Knjige:
Filozofski spisi

(Ljubomir Nedić: Filozofski spisi, Plato, Beograd, 2000)

Sasvim je malo nedostajalo pa da dočekamo stogodišnjicu još jednog nedostatka, odsustva i zaborava. Ona bi bila vredna pažnje čak i u ovoj kulturi koja je takvim (ne)delima vrlo sklona i koja ako nekoga ne zaboravi, onda mu dometne da je ludak (Sima Milutinović Sarajlija ili Sava Mrkalj) ili lopov i izdajnik (Dositej i Vuk), ili barem somnabul i čudak sa Uba (Branislav Petronijević). Reč je o stogodišnjem zapostavljanju filozofskih radova Ljubomira Nedića (1858-1902) prekinutom knjigom Filozofski spisi koju je priredio i pogovor za nju napisao Ilija Marić a objavio u Platou Branislav Gojković.

TRUDOLJUPCI: Pre četvrt veka nešto uzbuđenja izazvalo je obnavljanje interesovanja za filozofsko delo Branislava Petronijevića i objavljena su Načela metafizike, Istorija novije filozofije i sabrani njegovi osvrti na sopstveni život i delo u knjigu O vrednosti života. Još je neko vreme pretila opasnost od iščitavanja i tumačenja (drugačijeg od istorija filozofije u Srba Dragana Jeremića ili Andrije Stojkovića) filozofskog nasleđa, od srednjovekovnih prevoda i Konstantina Filozofa do Kajice Milanova, ali odavno zaboravljena, nepreštampana, čak i nikada objavljena filozofska dela nisu pristizala.

I takvu jednu stogodišnjicu odsustva rešili su da nam zauvek "pokvare" Ilija i Bane kojima nije bilo dovoljno što su u ediciji "Na tragu" pored filozofskih klasika objavili niz novih dela domaćih autora (Šijaković, Jerotić, Buha, Kozomara, Jevremović), i sa lepim, dirljivim pijetetom stali da izdaju filozofsku ostavštinu Branka Pavlovića koji, kako vreme prolazi, ne samo što raste u našim uspomenama, već lagano uzvraća onim možda upečatljivijim agonistima koji su, dok je bio živ, umeli jače i bolje da plene pažnju javnosti. Sada su ova dva trudoljupca, bez pompe, objavila Filozofske spise Ljubomira Nedića koji su izostali iz svih ranijih izdanja tekstova osnivača savremene srpske književne kritike, ali – što je odveć potisnuto u drugi plan – i profesora filozofije na Velikoj školi u Beogradu.

ZABORAV: Ljubomir Nedić je kritičar legendarne pronicljivosti i oštrine čiji su mnogi sudovi ugrađeni ne samo u istorijsko razumevanje književnih dela već i u tokove srpske kulture. Čak ni takva i tolika uloga, neosporno poštovanje i zanimanje koje je njegovo književnokritičko delo uživalo tokom čitavog prošlog veka, nisu poštedeli njegove radove iz filozofije. Iz popriličnog zaborava i nedostupnosti tihi gospodin Marić ih je otrgao i opremio i izuzetno sadržajnim, propedeutičkim i heurističkim pogovorom. Filozofski spisi obuhvataju prvo srpsko izdanje Nedićeve disertacije "Učenje o kvantifikaciji predikata u novijoj engleskoj logici", odbranjene u Lajpcigu i objavljene kod Vunta na nemačkom 1886, zatim dva neobjavljena rukopisa beležaka sa Nedićevih predavanja iz logike i psihologije i nekoliko javnih predavanja od kojih su samo dva bila ranije dostupna u izdanju Celokupnih dela Ljubomira Nedića.

Šta vrede usputne napomene o Nedićevim učenjima o logici (kod Bogdana Šešića i Gaje Petrovića) i sporo sazrevanje makar začetaka istorijske svesti o Nedićevom filozofskom delu, ako je ono tokom čitavog prošlog veka praktično nedostupno? A reč je, kako Marić sa razlogom ističe, o "prvom srpskom profesionalnom filozofu koji je na Zapadu, u uglednom stručnom časopisu objavio svoj rad". Značaj ovoga rada pokazuje i to što su Nedićevu disertaciju početkom devedesetih godina citirali Erdman i Vunt u svojim knjigama o logici. "Nakon Ruđera Boškovića", kaže Marić, to je "prvo citiranje uopšte, od strane uglednih filozofa, rada nekog našeg profesionalnog filozofa na Zapadu". Ovako važni trenuci za srpsku kulturu – a niti ih je bilo na pretek i niti ona obiluje filozofskim dostignućima – zaboravljaju se jer se "srpska filozofija ne izučava ni kao izborni predmet", upozorava priređivač u svom pogovoru, prelazeći na izlaganje delatnosti Ljubomira Nedića kao profesora filozofije, zatim njegov rad na istoriji filozofije. Za našu modernu tu je posebno važan odnos prema pesimizmu i ranoj recepciji Šopenhauera, kojeg je, kako kaže Slobodan Jovanović, upravo Nedić kod nas uvodio. Pored profesorske solidnosti, predavanja pokazuju Nedićevu naklonost prema formalnoj logici i doprinos standardizaciji terminologije, a u psihologiji interes za eksperimentalna istraživanja.

SPONA: Filozofski spisi, prema tome, Nedića predstavljaju kao mislioca zainteresovanog za dva konkurentna pristupa istini. To objašnjava i neke odlike njegovog književnokritičkog metoda koji treba odrediti između primarne impresije, kako je ranije viđen izvor njegovog kritičkog suda, i zahteva za unutrašnjim studijem samoga dela. Spona između Nedića filozofa i Nedića kritičara posle čitanja nejgovih akribičnih, preglednih i jasnih predavanja, snažno je potvrđena. Značaj dovođenja u čvršću vezu istraživanja istorije filozofske misli i istorije književne misli, doprinosa književne misli od narodne poezije do savremene literature, posle ove knjige još je očigledniji. "Pokvarivši" jednu stogodišnjicu ovo dragoceno izdanje za sada nije pomutilo ćutanje mutave i nagluve filozofske javnosti, ali je upečatljivo podsetilo na to zašto bi trebalo vrline filozofskog mišljenja udružiti sa interesovanjem za književnost.

Aleksandar Jerkov