Pozorište:
Velika drama

Tekst i režija Siniša Kovačević; igraju Vuk Kostić, Ljubivoje Tadić, Dušanka Stojanović, Sonja Kolačarić

Velika drama Siniše Kovačevića zaista je velika: ima tridesetak likova, ne računajući statiste; s prologom i epilogom obuhvata vremenski raspon od pedeset godina, odnosno istorijski period od oslobođenja i kolonizacije Vojvodine, preko IB-a, do poslednjih balkanskih ratova; u izvođenju ansambla Narodnog pozorišta traje skoro četiri sata… Ipak, pre svega drugog, novi komad Siniše Kovačevića ima velike ambicije; tako je, recimo, vrlo teško oteti se utisku da otvorenim pozivanjem na Tomasa Mana pisac hoće da natukne paralelu između svoje dramske sage o porodici Vučić i Manove romaneskne sage o porodici Budenbrok.

Da li se ambicioznost Kovačevićeve drame ogleda samo u njenom tematskom, vremenskom i dramaturškom opsegu? Iako je ovaj opseg zaista veoma širok i zahtevan, jer komad prati isprepletane, istorijskim događajima uzdrmane, pa i rasturene živote nekoliko generacija crnogorskih kolonista Vučića, najveći stepen ambicioznosti je, ipak, sadržan u mislima ove dramske epopeje; u misli da je politika srpski usud, da se Srbima stalno ponavlja istorija, da istorija uvek melje pojedinca, da pojedinac i sâm ima "tragičku krivicu" za sudbinu koja ga je zadesila. Iz toga se vidi da je željeni misaoni opseg drame podjednako širok kao i dramaturški: on se kreće od istorijskog uvida da se srpske političke deobe večno ponavljaju, do tragičkog doživljaja čoveka pojedinca koji strada zbog svog hibrisa – drskog nasrtaja na božanski autoritet.

Međutim, ova značenja Velike drame pokazuju se kao problematična i to prevashodno zato što nisu dovoljno dramski utemeljena i elaborirana, pa se tako svode na apriornu tezu. Pisac vešto prepliće brojne niti radnje, svakom, pa i najmanjem liku pruža ličnu motivaciju, ali, usled izuzetne širine dramskog opsega, nema prostora da razvije sukobe, odnose i likove, tako da oni ostaju uopšteni, pojednostavljeni, šematizovani, krajnje predvidljivi i patetično idealizovani. Zato u prvi plan izbijaju neka banalna opšta mesta, koja i čine da značenja komada deluju apriorno i tendenciozno: sinu je partija važnija od roditelja, otac proklinje sina, pobednik se zaljubljuje u zarobljenicu, brat udara na brata, majka traži da joj se sinovi, na goloj sisi, zakunu na slogu…

Pored toga, ovaj misaoni korpus je, u najvećem delu, i sâm po sebi problematičan: etički je problematičan zato što pojedincu odriče mogućnost individualne emancipacije; naučno je problematičan zato što ne priznaje kategorije promene i razvoja u istorijskim procesima. Moguće je da su Srbi, više od drugih naroda, upadali u zamke istorije, ali ovakavi kovačevićevsko-ćosićevski uvidi ne rasvetljavaju razloge te pojave; naprotiv, oni se svode na nekrofilsko uživanje u toj navodnoj večnoj nacionalnoj ugroženosti.

U predstavi Narodnog pozorišta reditelj Siniša Kovačević bio je, eto čuda, veran piscu Siniši Kovačeviću jer je dosledno ostvario scenska rešenja koja su predviđena tekstom. Reč je o nekim banalnim i patetičnim scenskim prizorima, koji samo dodatno podvlače bombastičnost dramskih situacija: spomenuti prizor kada majka razgolićuje sisu pred postiđenim sinovima; scena u kojoj, opraštajući se od zavičaja, starac uzima komad rodne grude, dok iz pozadine zlokobno grakću gavranovi i fijuče vetar; prizor u kome slike Tita i Staljina zaklanjaju crkvenu zastavu; onirična scena starčeve smrti (dimni efekti su obavezni!), u kojoj se on spaja sa davno odsečenim nogama da bi, radostan i lakonog, skočio i zaigrao oro… Ovakvom stilskom prosedeu i emotivnom štimungu odgovara i scenografija Geroslava Zarića, koja se u prvom delu predstave svodi na glomazni, nakaširani krševiti predeo (sa malim maketama vojvođanskih kuća u pozadini i napuklim velikim plafonom, dekor u drugom delu je stilizovaniji i decentniji).

U ovoj, mora se priznati, stilski doslednoj predstavi, glumačka igra ima podjednako povišen ton, jer je većina likova postavljena u nekom jakom, oštrom, često spoljnom i samodovoljnom gestu. Takav glumački pristup, u dosluhu sa odgovarajućim rediteljskim rešenjima, stvarao je, pored ostalog, i utisak vrlo staromodnog pozorišnog izraza. Komad nije pružao prostora za slojevitiju dramsku analizu, tako da su glumci mogli, u najboljem slučaju, da pregledno postave osnovne psihološke ili mentalitetske odlike svojih likova: surov i prek, ali čestit, iskren i detinje naivan drug Čelni Vuka Kostića; zao, koristoljubiv i prilagodljiv drug Cicko Ljubivoja Tadića; ozbiljna, odlučna i duboko nesrećna Jelistina Dušanke Stojanović; smerna, odana i vešta Tijana Bojane Stefanović; otvorena i goropadna Zorka Ivane Jovanović, lalinski mek i paorski lukav Jankulov Branka Jerinića…

Veća emotivna, psihološka i dramska punoća osećala se u vrlo dobrim melodramskim scenama između partizanskog komandanta Čelnog i nemačke zarobljenice Helge (Sonja Kolačarić); možda se najveća vrednost Velike drame nalazi upravo u tome što je predstavila ili potvrdila stvaralačke mogućnosti mladih glumaca Vuka Kostića, Bojane Stefanović, Sonje Kolačarić i Ivane Jovanović… Nesumnjivo najjači dramski momenat predstave je scena oplakivanja mrtve devojčice, u kojoj je Dušanka Stojanović, promišljenim i kontrolisanim glumačkim sredstvima, donela snažnu majčinsku emociju, prevazilazeći svaku patetičnost i dosežući istinski tragički patos. Ovo je jedan od retkih prizora u kojoj je patos odneo prevagu nad patetikom, u kome su ostvarene željene tragičke rezonance; u većini ostalih, od veličine su ostale samo velike ambicije.

Ivan Medenica