Festival - Dani nemog filma, Sačile, Italija:
Grešnica bez greha

Dugometražni nemi igrani film "Grešnica bez greha" Koste Novakovića iz 1930. nedavno je restauriran i "premijerno" prikazan na upravo održanom festivalu "Dani nemog filma" u Sačileu u Italiji. Pred beogradskom publikom biće prikazan 1. decembra ove godine u Muzeju Jugoslovenske kinoteke povodom pedesetogodišnjice smrti Koste Novakovića

Ove godine je od 11. do 18. oktobra u malom italijanskom gradu Sačile (pokrajina Furlanija/Julijska krajina) po 22. put održan najznačajniji svetski festival nemog filma – Dani nemog filma (Le Giornate del cinema muto). Ovaj jedinstveni specijalizovani festival osnovala je 1982. grupa mladih ljubitelja filmske umetnosti i njene rane prošlosti. Do pre nekoliko godina održavan je u gradu Pordenone, odakle je privremeno prešao u obližnji Sačile zbog izgradnje novog festivalskog centra. Ova manifestacija od svojih prvih godina okuplja najpoznatije istoričare filma iz celog sveta, tu se prikazuju sačuvani, restaurirani i novopronađeni nemi filmovi snimljeni na svim kontinentima, a redovno se održavaju sastanci istoričara i predstavnika filmskih arhiva. Nemi filmovi se prikazuju kao u stara vremena — uz obaveznu živu muzičku pratnju; najčešće su to solisti na klaviru, ponekad manji sastavi, ali takođe, kada je reč o značajnim delima filmske umetnosti, i veliki orkestri. Festivalska atmosfera vraća gledaoce u doba nemog filma, a gledanje najstarijih sačuvanih dokumentarnih filmova ili najvećih ostvarenja prvog razdoblja sedme umetnosti je poseban doživljaj. U ovom jedinstvenom muzeju pokretnih slika iz celog sveta prikazan je 1988. u Pordenoneu odabrani program od 38 kratkometražnih i dugometražnih nemih filmova sa tla jugoslovenskih zemalja iz zbirke Jugoslovenske kinoteke i drugih filmskih arhiva bivše Jugoslavije.

Filmovi koji se prikazuju tokom Dana nemog filma podeljeni su obično na nekoliko osnovnih tematskih ciklusa. Ove godine su to bili filmovi velikog ruskog glumca Ivana Možuhina, program tajlandskih filmova "Istočno od sunca, zapadno od meseca", zatim u okviru "Projekta Grifit" 32 filma koje je ovaj znameniti reditelj realizovao 1913. godine. Kinoteka Makedonije prikazala je u dva programa celokupan opus pionira filma u Makedoniji, braće Janakija i Miltona Manakija. I naravno, pored toga, veliki broj pojedinačnih ostvarenja, novopronađenih ili nedavno restauriranih filmova iz raznih svetskih filmskih arhiva.

Jugoslovenska kinoteka je ove godine prikazala Grešnicu bez greha, nemi igrani film koji je 1930. proizveo, režirao i snimio (sa saradnicima) pionir srpskog filma Kosta Novaković. U Srbiji je između Prvog i Drugog svetskog rata snimljeno svega pet dugometražnih igranih filmova, od kojih su sačuvana samo dva — Sa verom u Boga Mihajla Al. Popovića iz 1932, koji je prikazan u Pordenoneu 1988, i Grešnica bez greha. Ovaj drugi je prikazan tek sada, pošto je izrađena nova restaurirana kopija u saradnji sa Narodnim filmskim arhivom iz Praga (zahvaljujući donaciji češkog UNESCO-a).

Kosta Novaković je svakako jedan od najznačajnijih pionira srpskog filma između Prvog i Drugog svetskog rata. Rođen je u Čačku 3.06.1885, a preminuo u Beogradu 1.12.1953. Završio je farmaciju u Zagrebu 1923, radio je kao apotekar i imao sopstvenu drogeriju, a 1925. počeo je aktivno da se bavi filmom. Osnovao je u Beogradu preduzeće "Novaković film" koje je imalo sopstveni studio i laboratoriju (u Kursulinoj 16), a od 1926. snimao je svoj Novakovića žurnal, koji je pratio zbivanja u Beogradu, Srbiji i Jugoslaviji i koji je danas dragocen istorijski izvor o svome vremenu. Takođe je realizovao veći broj dokumentarnih filmova. Prvi pokušaj Koste Novakovića u oblasti igranog filma bila je kratka burleska "iz beogradskog života" Kralj čarlstona, snimljena 1927. (film nije sačuvan). Ovaj film, međutim, nije imao uspeha ni kod gledalaca ni kod kritike. To nije obeshrabrilo Novakovića i on je 1928. pristupio snimanju novog dugometražnog igranog filma po sopstvenom scenariju — socijalne melodrame Grešnica bez greha.

Inserti iz filma "Grešnica bez greha" Koste Novakovića

U idiličnom srpskom selu žive i vole se momak i devojka, Nikola i Ljubica (uloge tumače Ilija Dragić i Sonja Stanisavljević). Nikola odlazi na studije u Beograd, a ubrzo zatim, po nagovoru seoskog učitelja, na školovanje u Beograd upućuje se i Ljubica. Ona tu upoznaje hohštaplera Lajoša (Viktor Starčić), koji pokušava da je zavede, ali je u poslednjem trenutku spasava policija koja traga za kriminalcem Lajošem. Ljubicu takođe hapse pod sumnjom da je saučesnica, ali je ubrzo puštaju na slobodu. Osramoćena, ona pokušava da se ubije skokom u reku, ali je spasava Nikola i tako ljubav trijumfuje. Nikola i Ljubica se vraćaju u selo i venčavaju uz blagoslov roditelja. Premijera ovog filma održana je u Beogradu 12. aprila 1930, film je publika lepo primila, a pozdravila ga je i kritika ističući da su "...snimci jasni, čisti i dobri kao u stranim filmovima...", "...da se najzad pojavio jedan uspeo film sa domaćim glumcima i da treba odati priznanje upornom gospodinu Kosti Novakoviću koji je dokazao da se i u Srbiji mogu snimati naši filmovi...".

Film Grešnica bez greha prikazan je u okviru glavnog programa Dana nemog filma, uz klavirsku pratnju i odličan simultani prevod međunatpisa (preko slušalica). Puna dvorana festivalskog pozorišta Zankanaro lako je pratila i lepo primila ovo delo Koste Novakovića. Posebno oduševljenje gledalaca izazvala je bravurozna gluma Žanke Stokić, koja je tumačila epizodnu ulogu Nikoline stanodavke. Neke scene i duhovite nijanse u njenoj glumi doživele su "aplauz na otvorenoj sceni" — što je retkost na ovom festivalu.

Ovogodišnje učešće Jugoslovenske kinoteke na Danima nemog filma bilo je svakako veoma uspešno. A direkcija ovog najznačajnijeg svetskog festivala nemog filma već je za sledeću godinu pozvala dokumentarni film Krunisanje Kralja Petra I Karađorđevića iz 1904. i nedavno pronađeni prvi srpski dugometražni igrani film Karađorđe (Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa) koji je 1911. režirao Čiča-Ilija Stanojević, a proizveo Svetozar Botorić, vlasnik beogradskog "Kinematografskog pozorišta u hotelu Pariz".

Dejan Kosanović