Manastir Visoki Dečani:
Svetska kulturna baština

Nakon Studenice i Sopoćana, i manastir Visoki Dečani stavljen je na UNESCO-vu listu svetske kulturne baštine

Komitet za svetsku baštinu UNESCO-a, na zasedanju održanom u kineskom gradu Sudžu od 28. juna do 7. jula, odlučio je da manastir Visoke Dečane uvrsti na listu svetske kulturne baštine. Odluka je doneta jednoglasno i obrazložena umetničkom i civilizacijskom vrednošću Visokih Dečana. Kako se nezvanično saznalo, ovo je bila jedna od najbrže usvojenih nominacija.

Vlada bivše SRJ predložila je još pre deset godina manastir Visoke Dečane za upis na UNESCO-vu listu svetske baštine, ali je nominacija odbijena zato što je SRJ tada bila suspendovana iz sistema Ujedinjenih Nacija. Sada priloženi nominacioni dosije Dečana, vrsta naučnog rada koji je napisala Sanja Kesić Ristić, istoričar umetnosti u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture, izuzetno je visoko ocenjen. U vreme pisanja ovog teksta gospođa Ristić bila je u Kini kao član naše delegacije na zasedanju Komiteta. Magistar Gordana Marković, v.d. direktora Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, kaže da je u činu upisivanja Dečana u Listu UNESKO-a "osim visoke ocene matrice manastira i arhitekture objekta, bitno prepoznavanje i priznavanje autentičnog graditeljskog obrasca Kosova i Metohije".

Manastir Visoki Dečani nalazi se u udolini rečice Pećke Bistrice, ispod Prokletija, nadomak mesta Dečani, na Kosovu i Metohiji. Podigao ga je za zadužbinu kralj Stefan Dečanski. Gradnju crkve Hrista Pantokratora započeo je 1327. godine. Grigorije Camblak u Stefanovom žitiju piše da je kralj odmah naredio "da brzo dođu kamenosečci i da se postave od pomorskih gradova načelnici zdanja toga", pa je tako za glavnog protomajstora izabran fra Vita iz Kotora. Crkva je građena od mermernih kvadara u tri boje, čime je postignuta skladna polihromija. Po graditeljskoj složenosti, i po prožimanju zapadnih i vizantijskih formi, dečanska crkva je jedinstven srednjovekovni spomenik. Njenu gradnju je 1335. godine završio sin kralja Stefana – Dušan. Istovremeno kad i crkva, sagrađeni su konaci i monumentalna trpezarija, manastir je ograđen visokim zidom s kulom nad ulazom, a podignuta je i manastirska bolnica. Hram je, do 1350. godine, živopisalo nekoliko najboljih živopisaca Dušanovog carstva. Po broju likova i scena, kao i po ukupnoj oslikanoj površini, dečanske freske prednjače u srpskom srednjovekovnom slikarstvu. Manastirska riznica, po bogatsvu i umetničkoj vrednosti predmeta, izuzetno je vredna. Posebna manastirska dragocenost je krst cara Dušana i krst kralja Stefana Dečanskog.

Nekoliko dana pre nego što su otpočeli nemiri na Kosovu 17. i 18. marta, u Metropoliten muzeju u Njujorku postavljen je kivot za mošti Svetog kralja Stefana Dečanskog (oko 1343. godine) za tamošnju izložbu o Vizantiji. Slobodan Mileusnić, direktor Muzeja Srpske pravoslavne crkve, tim povodom je preneo ("Vreme" br. 691) nameru Njegove svetosti, carigradskog patrijarha Vartolomeja II, koji je blagoslovio i osveštao izložbu, da Kofiju Ananu prenese svoju zabrinutost za svetinje i spomeničko nasleđe na Kosovu. Prvih dana maja na Kosovu i Metohiji boravila je komisija UNESKO-a s namerom da proceni štetu učinjenu srpskim crkvama i manastirima u martovskim nemirima. "Na osnovu onoga što smo videli, na Kosovu je izvršen kulturni genocid", izjavio je tim povodom Aleksej Lidov, ruski istoričar srednjovekovne umetnosti i član misije UNESCO-a.

Da li su ova dva mišljenja uticala na odluku da Dečani postanu deo liste? Gordana Marković, napominjući da će se detalji o prihvatanju nominacije znati nakon povratka Sanje Kesić Ristić iz Kine i nakon ovonedeljnog odlaska stručnjaka Republičkog zavoda na Kosovo, kaže da "služba zaštite, dakle ono što radi naš Zavod i svi ostali u mreži zaštite, dobro obavlja svoju dužnost samo onda ako baveći se čuvanjem samih građevina, sačuva i istorijski kontekst kome one pripadaju i njihov duhovni kontinuitet. Čin upisivanja u listu znači da tu dužnost treba deliti sa svetom. A deliti tu dužnost sa svetom velika je radost za sve nas".

Sonja Ćirić