Pozorište:
Neuspešno blefiranje

Ivan M. Lalić, Društvena igra;
režija Egon Savin;
igraju Aleksandra Janković, Boris Isaković, Svetozar Cvetković;
BELEF

Kao i prošle, i ove godine nam nisu dali da predahnemo ni za sekund, jer se na zakasnele junske premijere odmah nadovezao početak beogradskog letnjeg festivala – BELEF-a. Pozorišni program BELEF-a, festivala koji bi, između ostalog, trebalo da animira i neke alternativne gradske prostore, otvoren je upravo u jednom takvom ambijentu: na 25, poslednjem spratu, netom dovršene poslovne zgrade Ušće (bivši CK iliti Svetac), izvedena je praizvedba komada Društvena igra Ivana M. Lalića u režiji Egona Savina. U pauzama između scena, kada se svetlo gasilo i, uz zvuk divne muzike iz poznatog kineskog filma In the mood for love, otvarao božanstven pogled na osvetljeni Beograd, zaista se stvarao poseban, uzbudljiv estetski ugođaj. Što se ostalog dela predstave tiče... Uh, pa krenimo od početka.

Naziv novog komada Ivana M. Lalića proističe iz njegove osnovne situacije: tri prijatelja različitih zanimanja i društvenih pozicija – uspešan nezavisni novinar, iskusni udbaš i neuspešni pozorišni reditelj – celim tokom radnje igraju popularnu društvenu igru bogatih i moćnih – poker. U tom gotovo neprekidnom vremenskom sledu, oni postepeno (raz)otkrivaju i principe jedne mnogo ozbiljnije društvene igre u kojoj svi učestvuju, a to je zgrtanje novca i moći u svetu korupcije, političkih ubistava, policijske kontrole i ucene. Kao što nam nagoveštava i žanrovsko određenje drame, melodramski i trilerski elementi su samo pomoćna sredstva u izgradnji jednog problemskog komada, koji na vrlo direktan način želi da nam predoči dijagnozu aktuelnog srpskog društva: opšta trulež u kojoj nema nevinih i u kojoj je nemoguće razlikovati časne od nečasnih, zločince od žrtvi.

Toliko o "namerama teksta", što bi rek’o Eko (primeti rimu!). Kad se s namera pređe na realizaciju, odmah se otkrivaju brojni dramaturški problemi. Pre svega, vrlo je problematična upotreba jedne pokerske tehnike u karakterizaciji likova i postavci radnje; reč je o blefiranju, koje autor želi da upotrebi kao alibi za neprestane i vrlo nagle obrte u razvoju međusobnih odnosa u ovoj maloj grupi. Umesto da pruži psihološko obrazloženje njihovog ponašanja – da razotkrije mračne tajne, skrivene motive i potisnute strasti – ovaj dramaturški postupak samo rastače likove i čini da oni budu potpuno neuverljivi, a radnja koju grade konfuzna. Tako razgrađeni, likovi funkcionišu samo kao ilustracije autorovih predstava o pojedinim grupacijama u srpskom društvu.

Te predstave su banalne, jer se grade na najopštijm mestima čaršijskih (kafanskih) razmišljanja, pa zato i dobijaju obličje okoštalih i zloćudnih predrasuda. Najeklatantniji primer je lik Martina, novinara iz nevladinog sektora, za koga se ispostavlja da je – pazi sad! – beskrupulozni karijerista, skriveni i impotentni homoseksualac, udbaški doušnik i strani plaćenik! Kao što se vidi iz prethodnog, ovakva konfiguracija likova nije samo dramaturški problematična zbog svoje neuverljivosti i klišeiziranosti, već je i značenjski dubiozna, jer deluje kao da je izletela iz nekog "slavnog" srpskog tabloida. Uostalom, i glavna teza ovog problemskog komada – da je sve trulež i da su svi isti – istovremeno je misaono plitka i kritički jalova, jer umesto željene, oštre i duboke društvene vivisekcije, pruža veoma površnu i, u krajnjem saldu, defetističku predstavu o današnjoj Srbiji.

Osim spomenutih turisitičkih razloga – predivan pogled – teško se pronalazi neko umetničko obrazloženje zašto se predstava Društvena igra izvodi u palati Ušće (da li zato što ta ultramoderna arhitektura odgovara aktuelnoj, semikriminalnoj srpskoj eliti, ili zbog "simboličkog zračenja" bivšeg štaba bivše KP, u kome su se sigurno dešavale najprljavije političke igre, ili zbog nečeg trećeg). Pored izbora prostora, kao i spomenutog izbora vrlo sugestivne, mada u pozorištu već mnogo puta rabljene muzike, angažman reditelja Egona Savina svodio se na pokušaj dramaturškog i glumačkog zgušnjavanja i artikulisanja Lalićeve priče.

Najveći dramaturški zahvat bila je operacija promene pola jednog od junaka: lik Davida, neuspešnog pozorišnog reditelja, dobila je da igra Aleksandra Janković. Iako za ovu polnu inverziju može da se pronađe osnova u tekstu – David je negde ranjiv i naivan – ne vide se neki dublji dramaturški razlozi za njeno sprovođenje, tako da je, u ovakvom scenskom konceptu, taj lik ostao najnedorečeniji. Svetozar Cvetković je, u ulozi policajca Karla, doneo držanje jednog cool tipa koji se ne uzbuđuje mnogo (bar ne spolja gledano), koji "zna znanje", ali je, s obzirom na tekstualni potencijal, izostala temeljnija elaboracija ovog lika. Najveštije se postavio Boris Isaković, koji je, verovatno uviđajući sve slabosti teksta, lik novinara Martina doneo na stilizovaniji način, komičarski plastično i tipološki izoštreno; u Isakovićevom tumačenju, Martin je bio neurotičan, razmažen, feminiziran i nekako ljigav. Međutim, iako je ovo najmarkantnija uloga, ona je, usled izvesnog stepena karikaturalnosti, samo podvukla glavni problem ovog izuzetno slabog projekta – dramsku i značenjsku banalnost.

Ivan Medenica