Pozorište:
Sami protiv svih

Vilijem Šekspir: Romeo i Julija
režija: Predrag Štrbac
igraju: Goran Jeftić, Jovana Mišković, Radoje Čupić
Srpsko narodno pozorište, Novi Sad

Što bi rekli stari Latini, nomen est omen. I, zaista, postavka Šekspirove tragedije Romeo i Julija u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu izoštrava samo priču – Romea i Julije. Ovakav koncept reditelja Predraga Štrpca, u kome su sve druge linije radnje i njihovi nosioci potpuno i namerno zanemareni, pronalazi najopštije opravdanje u činjenici da je ovo Šekspirovo delo svima poznato (ulazi, valjda, i u lektiru za osnovnu školu), tako da nema potrebe da se, u novim postavkama, ono detaljno dramski razrađuje, već mogu da se koriste samo neki njegovi motivi. Da rediteljski koncept ima samo ovo, krajnje uopšteno opravdanje, teško bi mogao da se prihvati. Međutim, on ima i jedno posebno, konkretnije utemeljenje koje se sastoji u stavu da su Romeo i Julija jedini likovi sa stvarnim ljudskim sadržajem, dok su svi ostali deo lažnog, licemernog, nesadržajnog, konvencionalnog sveta, koji svojim krutim pravilima tera dvoje junaka u propast.

Ova rediteljeva teza scenski je transparentno postavljena. Scenografskim rešenjem Vesne Popović, koje se svodi na veliku, belu pozornicu s jednom uzdignutom nišom (taj prostor označava i Julijinu sobu, i njen balkon, i grobnicu), jasno i pregledno je uveden motiv "pozorišta u pozorištu". Princip teatralizacije dosledno je sproveden i u drugim aspektima pozorišnog čina: recimo, u kostimu Jasne Badnjarević, koji je gotovo stripovski stilizovan (asocijacija na Kralja Ibija), sa samo najopštijim oznakama lika. Veoma bitnu ulogu ima i scenski pokret (autor Ivica Klemenc), koji je sve likove svodio na marionete: njihovi pokreti su bili stilizovani, nalik pokretima lutaka, a u pojavama u kojima nisu bili aktivni, sedeli su ili ležali na sceni kao opuštene marionete. Ipak, udarni momenat rediteljskog koncepta sastojao se u dramaturškom rešenju da se svim likovima, osim Romeu, Juliji i ocu Lavrentiju, ukine skoro ceo tekst. Umesto njihovih dijaloških prizora, emitovani su šaljivi titlovi koji su prepričavali, kao za osnovce, glavne događaje.

Sva ova pozorišna sredstva imaju istu funkciju: da prikažu okruženje Romea i Julije kao svet (pozorišnih) konvencija – lažan i ispražnjen od svake suštine. U takvom svetu jedino Romeo i Julija nisu marionete i to od trenutka kada ih, kao grom iz vedra neba, zadesi ljubav, kada ih ona prosvetli; oni tada skidaju svoje groteskne kostime, da bi ostali u običnoj odeći, i počinju da govore Šekspirovu poeziju. Doduše, ovaj scenski znak nije dosledno ostvaren, jer kasnije i drugi likovi, pri čemu ne mislimo na oca Lavrentija, počinju sporadično da govore, a da se ne zna zašto baš u tim momentima (sem ako im se moć govora ne vraća onda kada je situacija dramatična). Oštra podela između ova dva sveta označena je i muzikom Kornelija Kovača, koja ima neki lirski i elegični štimung u ljubavnim scenama između Romea i Julije, odnosno ironičan i ludistički u scenama s ostalim likovima... Kad spominjemo oca Lavrentija (igra ga Radoje Čupić), treba da istaknemo da je on u ovoj predstavi dobio ulogu naratora i posmatrača Romeove i Julijine tragedije, što samo pojačava motiv "pozorišta u pozorištu"; pored njega, i likovi koji umiru silaze u improvizovano gledalište i postaju posmatrači.

Mogao bi da se donese zaključak, a na osnovu ove detaljne analize, da je koncept u ovoj hiperrediteljskoj predstavi veoma elaboriran. To ne bi bilo tačno: on je, kao što je pokazano, samo jasno i tačno scenski postavljen, ali nije posebno produbljen i razrađen. Naprotiv, svodi se na prilično pojednostavljenu tezu – konvencionalan i isprazan svet protiv istinske ljubavi dvoje mladih – koja je, u vidu ilustrativnog komentara, prilepljena za komad. Pored toga što je sama rediteljska teza nedovoljno razvijena, ostaje i činjenica da su njome potisnuti neki osobeni i zanimljivi tokovi komada, koji se ne mogu svesti na ovakvu koncepcijsku dihotomiju; tu, pre svega, mislim na složenu Merkucijevu sudbinu. Dodatan problem s ovako osmišljenim konceptom nalazi se u tome što se on iščitava lako i brzo, te posle pola sata predstava počinje da radi u mestu i postaje dosadna. Okruženje glavnih junaka dato je samo kao pantomimsko markiranje radnje (koja je relativizovana), pa se pažnja publike potpuno pomera na likove Romea i Julije. U tumačenju Gorana Jeftića i Jovane Mišković, Romeo i Julija su doneti kao nevini, ustreptali i nežni mladi ljubavnici, ali Štrbac od glumaca, očigledno, nije tražio dublju dramsku razradu. Ovakva postavka bila je u funkciji rediteljskog koncepta, ali je dramsko tumačenje glavnih junaka zadržala na površini, sputavajući izoštreniju, zanimljiviju i dinamičniju karakterizaciju.

Za razliku od Don Žuana Bitef teatra i Učenih žena Pozorišta na Terazijama, ova postavka Romea i Julija, treća zaredom inscenacija velikih klasičnih čuda u našem pozorištu, ima jasan i pregledan rediteljski koncept. Tu se završava razlika koja ide u prilog novosadskoj predstavi, a počinju nemile sličnosti: kao i u prethodnim slučajevima, i ovde je koncept bio restriktivan, te sužavao značenjske potencijale komada. U osnovi se, izgleda, nalazi problematično shvatanje rediteljskog odnosa prema klasici, koje zanemaruje potrebu da se klasična drama prvo temeljno, dijalektički rasklopi i analizira, pre nego što se smelo, samosvojno i kreativno scenski artikuliše.

Ivan Medenica