Pozorište:
Vlaška krvava mama

Dragan Nikolić: Transilvanija
Režija: Milan Karadžić
Igraju: Nataša Ninković, Vojin Ćetković, Vuk Kostić, Vesna Čipčić, Milica Zarić, Nikola Rakočević, Marko Živić, Miki Damjanović
Beogradsko dramsko pozorište

Uveliko smo navikli da u dramama mladih srpskih autora, od Beogradske trilogije Biljane Srbljanović do najnovijih ostvarenja, dominiraju gradski ambijent i odgovarajuće društvene teme i poetička orijentacija, što se sve skupa – opravdano ili ne – dovodilo u vezu s nekim svetskim trendovima iz devedesetih. Zato debitantski komad Transilvanija mladog autora Dragana Nikolića deluje vrlo zanimljivo i apartno: poreklo ove drame ne pronalazi se u dotičnim trendovima, već u nacionalnoj komediografskoj tradiciji, u prvom redu u delima Dušana Kovačevića.

Ako ne odolimo iskušenju i posegnemo za metodom komparativne analize, onda Transilvanija može da se tumači kao duhovit miks Maratonaca i Sabirnog centra. Uticaj Sabirnog centra prepoznaje se u temi preplitanja sveta živih i sveta mrtvih, s tim što se mrtvi u Nikolićevoj drami uglavnom javljaju kao vampiri. Središnja tema Transilvanije – zločinačke akcije jedne porodične manufakture – neodoljivo podseća na Maratonce, s tom razlikom što ovde nije reč o patrijarhatu, već matrijarhatu na čelu s jednom krvavom mamom (i referenca na kultni američki film je namerna i očigledna). Pored pojedinačnih paralela, postoji i jedna važnija i opštija sličnost između Nikolićevog dramskog prvenca i Kovačevićevog dela. U oba slučaja postoji ambicija da se, u žanru crne komedije ili groteske, izgradi komička metafora nacionalnih, mentalitetskih i civilizacijskih osobina.

Pored referenci, paralela i sličnosti, drama Transilvanija ima i autentičnu dramsku građu; reč je, prevashodno, o lociranju radnje u podunavsku zabit istočne Srbije, poznatu kao vlaški kraj. Ovakva ambijentacija je idealan zajednički okvir za dva glavna dramska toka: za priču o primitivnoj porodici, koja se bavi pitoresknim oblicima tranzicijske privrede i drugim kriminalnim radnjama (šverc nafte preko Dunava, pljačkanje turističkih brodova, ubistva u porodici, prodaja žena u belo roblje), i za priču o vampirima (tipičan motiv vlaškog folklora), koji su, u ovoj drami, svi odreda žrtve poslovnih akcija krvave mame. Iz te složene dramske strukture probija se spomenuta komička metafora; ona razotkriva jednu zatvorenu, primitivnu i autističnu zajednicu, koja sa spoljnim svetom komunicira samo putem zločina i prema kojoj i vampiri izgledaju dobroćudno.

Da bi postigao metaforičku poentu, piscu je bilo potrebno da u životu ostavi samo lik devojke prebegle iz Transilvanije, koju su krvava mama i njeni držali kao roblje; posle svega što je preživela u Srbiji, ona odlučuje da se vrati kući, u postojbinu vampira, na osnovu čega publika treba sama da zaključi koji je od ova dva sveta strašniji. Međutim, u ovom koncepcijskom zaokruživanju, pisac pravi dramaturške propuste: ubistva u porodici se odvijaju isuviše mehanički, brzo i neuverljivo, čak i za dramu zasnovanu na brojnim žanrovskim uslovnostima. Drugi veći dramaturški propust nalazi se u nefunkcionalnosti sveta vampira: u njemu nema razvijene radnje, on se dramski ne prožima sa svetom živih, svodi se samo na živopisnu pozadinu, komad bi, bez ikakvih problema, mogao da opstane i bez njega... Šteta je što komad Transilvanija, koji se odlikuje originalnim motivima, odlično izabranim miljeom, punokrvnim verbalnim humorom i duhovitim referencama, nije imao stroži "mentorski nadzor", čime bi se odstranile njegove dramaturške slabosti.

Taj autentični i živopisni ambijent dočaran je, u predstavi Beogradskog dramskog pozorišta, ne mnogo maštovitim sredstvima realističkog teatra, iza kojih se ne prepoznaju metaforičke ambicije primerene samom tekstu: scenografija Geroslava Zarića prikazuje rečnu obalu pokrivenu otpadom, sa zelenom padinom i žalosnom vrbom u pozadini. U takvom scenskom okviru, reditelj Milan Karadžić gradi pozorišnu igru koja prevashodno stvara komički efekat, dok oni nagovešteni kritički tonovi, a koje izvorno ugrožavaju spomenuti dramaturški propusti, i u predstavi ostaju nerazvijeni.

Lik koji je u ovom tekstu nazvan krvava mama, a u drami se zove Velika, tumačila je Nataša Ninković, gradeći uopšteni stav "šarmantnog zločinca", dok je komički efekat njene uloge ugrožavala samodopadljivost, plasiranje tehničkih rešenja zarad poentiranja kod publike. Slična vrsta tipske neizoštrenosti lika (složenijoj karakterizaciji nije ni mesto u ovom žanru), i spoljašnjeg komičarskog efekta odlikovala je i igru Vojina Ćetkovića kao korumpiranog policajca Daglasa i ljubavnika Velike, Vesne Čipčić kao njene osvetoljubive svekrve, vampiruše Starke, i Marka Živića kao njenog mrtvog muža Džerija; doduše, ovaj glumac je dao bar tipske obrise slabog muškarca. Nikola Rakočević bio je na tragu da lik Nebojše, jednog od braće iz najmlađe generacije porodične bande, komičarski oblikuje kao ratobornog i naivno zaljubljenog momka, ali mu je smetao neki artificijelan, dramski nefunkcionalan ton u govoru. Najpotpunije uloge, u kojima komički efekat nije potisnuo ljudski sadržaj, ostvarili su Vuk Kostić kao još ratoborniji stariji brat Bojan, glup ali i iskreno željan boljeg života, i Milica Zarić kao Magda iz Transilvanije, jedina osoba koja ima kritičku distancu prema ovom svetu. Kao isuviše mala i epizodna, uloga Srećka nije pružila veliki prostor glumcu Mikiju Damjanoviću.

Na kraju treba posebno izdvojiti odličnu, izrazito savremenu kompoziciju Zorana Erića; pored autonomne muzičke vrednosti, ona postiže i višestruku pozorišnu funkciju u dočaravanju zaumnog, pretećeg, mračnog sveta s rečne obale (neki tonovi istovremeno evociraju, i to nimalo ilustrativno, osećanje opasnosti i prisustvo vode)... Ovakva muzika bitno odstupa od generalno konvencionalnog teatarskog jezika predstave.

Ivan Medenica