Pozorište:
Ko je ovde lud

Jovan Sterija Popović, Pokondirena tikva; režija Jagoš Marković; igraju Olga Odanović, Hana Jovčić, Darko Tomović, Aleksandar Srećković i dr.; Narodno pozorište

Odavno smo navikli da predstave Jagoša Markovića počinju svojevrsnim "živim slikama" sa živopisnim, dugim, elegičnim i donekle grotesknim – štimungom. U najnovijoj Markovićevoj predstavi, postavci Pokondirene tikve Jovana Sterije Popovića na Velikoj sceni Narodnog pozorišta, reč je o simultanom prizoru, koji se odigrava na nekoliko prostornih punktova i u kome je svako od junaka okupiran svojim poslom: Ružičić i Sara su zaneti pisanjem i čitanjem stihova, Mitar štavi kože, Jovan i Ančica obavljaju različite poslove u domaćinstvu... Središnji scenski znak je Femin vojni štab – kuhinjski sto koji Sterijina junakinja gotovo nikad ne napušta, za kojim, sa zabrinutim izrazom lica, planira svoju i budućnost svoje ćerke, s koga podiže ruke prema nebu i jurodivo ih gleda kao da proverava da li su postale otmene, ili kao da priziva, skoro ritualno, taj toliko željeni život noblesa. Elegičnom tonu ovog prizora doprinosi i pevanje pesme o "sićanim slavujima", kao i panorama ravnice prekrivene žutim zrnima kukuruza, s vedrim nebom u pozadini (scenografija Borisa Maksimovića).

Posle te već veoma dugačke uvodne scene, sledi i dodatak: efektna komičarska bravura Olge Odanović s potpuno nerazumljivim Feminim govorom, što bi moglo, uz nesebično kritičarsko učitavanje, da se shvati – slično onom gledanju vlastitih ruku – kao nekakvo "otuđenje" junakinje od njenog prethodnog identiteta. Konačno kreće i Sterijin tekst, ali od toga trenutka počinje da se javlja i jedan problem koji će odlikovati celu predstavu, a koji je uveliko postao, u manjoj ili većoj meri, karakteristika Markovićevih režija. Naime, stiče se utisak da su tekst komada i tekst predstave dva potpuno paralelna toka, koja se samo krajnje sporadično i neobavezno ukrštaju; drugačije rečeno, rediteljska i glumačka rešenja su sama sebi svrha, nemaju čvrsto uporište u komadu. Neka od tih rešenja su komičarski vrlo efektna – kao kad Fema beskonačno imitira kako Sara ispija kafu a la nobles – ali ona često prerastaju, iz pratećeg gega i detalja u središnje scensko dešavanje, dok se bitne dramske situacije i odnosi zapostavljaju, relativizuju, odstranjuju. Tako se dobija predstava bez razvijene i elaborirane radnje, koja se razvučeno gega, uz propratni efekat dosade, od jednog do drugog samodovoljnog komičarskog gega, kao što je, recimo, Ružičićeva baletska numera pri ulasku u Feminu kuću.

Sva su ova pojedinačna rešenja, kao i opšta postavka većine likova, vrlo groteskna, ponekad i karikaturalna. Njihov komički efekat varira u zavisnosti od komičarskog dara glumaca – u slučaju Olge Odanović, taj dar je neosporan i superioran – ali, zato, takav žanrovski i stilski pristup u glumačkoj igri osujećuje, bez izuzetka, dramsko oblikovanje likova. Po zamisli Jagoša Markovića i u realizaciji Olge Odanović, Fema ne odgovara ni tradicionalnoj predstavi o umišljenoj i drčnoj palančanki, ni savremenijoj viziji nevešte i zbunjene žene koja, u nazadnoj i primitivnoj sredini, čisto i iskreno teži velikom svetu i boljem životu; ona ovde deluje, usled preterane groteske, kao umobolna. Ali, nije samo ona umobolna: isti utisak i iz istog razloga ostavljaju i njena ćerka Evica (Hana Jovčič), prijateljica Sara (Aleksandra Nikolić) i zaneti i raščupani "baletan", njen udvarač Ružičić (Aleksandar Srećković)... I, zaista, kada bismo napravili opit, pa se ponašali kao stranci koji ne znaju Sterijinu komediju, verovatno bismo stekli utisak, a na osnovu scenskih znakova, da se radnja odigrava u mentalnoj ustanovi, gde se pacijenti leče radom (jedni pišu pesme, drugi obavljaju poslove u domaćinstvu), dok ih nadgleda čvrst i strog, ali brižan "medicinski brat" – Femin brat Mitar u tumačenju Darka Tomovića... A ako bi se Femin problem tako tumačio, onda tu ne bi bilo drame.

To, naravno, nije tumačenje koje je reditelj hteo; reč je samo o neželjenoj posledici preterivanja u stilskoj i žanrovskoj postavci likova. Čitanje koje je reditelj nameravo da sprovede naslućuje se tek na samom kraju predstave, kad dolazi do neočekivanog srećnog razrešenja. Umesto da njena pokondirenost bude kažnjena, kao što je to slučaj u drami, Fema dobija izvesno zadovoljenje: prostodušni momak njene ćerke, koga je želela da se oslobodi zarad drugog potencijalnog zeta, finog i otmenog, obraća joj se na francuskom, obožavanom jeziku noblesa. Time se, retroaktivno, Femina nezgrapna čežnja za velikim i otmenim svetom određuje, ipak, kao plemenita ambicija. Ovakvo tumačenje nije posebno originalno, jer se nadovezuje na onu savremenu liniju čitanja Pokondirene tikve koja ide od čuvene Mijačeve režije u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu, a po kojoj se Femina težnja za otmenošću opravdava i shvata kao nevešta, ali iskrena pobuna protiv sveopšteg provincijalizma. Problem, međutim, nije u tome što ovako postavljena poenta ima značajne preteče, već u tome što ona, u predstavi Jagoša Markovića, nije opravdana, što je spolja nalepljena na scensko čitanje koje, realno, proizvodi neko sasvim drugačije značenje.

Ivan Medenica