Pozorište:
U azilu čistote

Maja Pelević, Ja ili neko drugi; režija Kokan Mladenović; igraju Boris Isaković, Jasna Đuričić, Marija Medenica, Miroslav Fabri i dr.; Srpsko narodno pozorište iz Novog Sada, gostovanje u JDP-u

Očajnički uzvik "hoću kući!" koji, na samom kraju komada Ja ili neko drugi Maje Pelević, izbacuje glavna junakinja, postaje vrhunac paradoksa jedne pojedinačne životne situacije, ali, ujedno, i sveta u kome je takva situacija bila mogućna; a, kako nas uči Oskar Vajld, paradoks je jedini put do istine... Konkretno, paradoks leži u tome što je ovo krik devojke koja se, posle deset godina provedenih u zatočeništvu, upravo vratila kući; njena čežnja za povratkom ne odnosi se, dakle, na roditeljski dom, kako bi se očekivalo, već na onaj prethodni – na njenu tamnicu!

Iz ovoga se može naslutiti da je autorka bazirala tekst na dokumentarističkoj građi, na novinskoj vesti koja je pre godinu dana potresla ceo svet: da je jedna devojka iz Austrije, posle osam godina zatočeništva provedenih u podrumu (u komadu se taj period zaokružuje na deceniju), pobegla od svog kidnapera koji je, potom, izvršio samoubistvo. Ali, osim osnovne vesti, autorku ne interesuje dodatna građa iz života, jer je ona samo polazište za priču koja se završava spomenutom etičkom inverzijom: spoljašnji savremeni svet – oličen u medijima gladnim skandala, licemernim savesnim građanima, dokonom i spletkaroškom komšiluku i malograđanskoj porodici – prerasta u pravu tamnicu, dok je, u poređenju s njim, život sa sumanutim kidnaperom neka vrsta, koliko god bizarne, ipak pozitivne alternative. Taj utisak dodatno je potvrđen podatkom da kidnaper uspeva da potisne erotsku želju prema devojčici, kasnije devojci, te da se njegovi motivi, iako su oblik hrišćanskog mesijanskog ludila, ipak svode na želju za stvaranjem azila čistote u užasu savremenog sveta... Potpuno nezavisno od konkretne krimi priče, drama Ja ili neko drugi može da se čita, u njenoj značenjskoj složenosti, i kao alegorija ženske inicijacije i individuacije u savremenom svetu, čime se ona tematski nadovezuje na ranija dela Maje Pelević, ali i na novu, izrazito žensku problematiku u našoj dramaturgiji (Pomorandžina kora iste autorke, ili Brod za lutke Milene Marković).

Kao u svakoj dobroj dramskoj literaturi, i u ovom komadu je forma najdirektnija indicija značenja. Spomenuti kritički tretman društvenog okruženja (medija, građanstva i porodice) kao dubinskih uzročnika središnje dramske situacije – u potrazi za čistotom, manijak kidnapuje devojčicu – ostvaren je upravo tako što je to okruženje prikazano kao hor, kao amorfna i, već samim tim, zloćudna gomila. Ovakvo dramaturško rešenje otvara širok prostor za scensko razigravanje, što potvrđuje utisak da tekstovi ove autorke nastaju sa svešću o teatarskim potrebama ili, još konkretnije, da se zaokružuju tek u inscenaciji.

U predstavi Srpskog narodnog pozorišta iz Novog Sada, koja je gostovala u JDP-u, reditelj Kokan Mladenović je maksimalno iskoristio te potencijale, gradeći predstavu izrazito ludičke prirode. Horove Savesnih građana, Medija i Komšija reditelj je rešio tako što je – u saradnji sa scenografkinjom Marijom Kalabić i kostimografkinjom Marinom Sremac – postavio da ih tumače isti glumci obučeni u neutralnu i neznakovitu crnu odeću, dok se prelazak iz jednog u drugi označavao tako što su oni zauzimali mesto iza "panoa" na kojima su oslikane, kao u starim fotografskim radnjama, ljudske figure u tipičnim i prepoznatljivim kostimima. Ovako je, na metaforičan način, direktno scenski označeno da je to jedinstven svet, opresivan i osujećujuć, dok su socijalne i profesionalne razlike u okviru njega samo jeftine kulise iz fotografskog studija. U glumačkoj realizaciji horova ostvaren je solidan nivo uvežbanosti, posebno u pevačkim deonicama, ali je bilo i primera prenaglašenog tumačenja elementarnih tipskih odlika u okviru jedinstvene grupe.

Nije samo u postavci horova Mladenović gradio stilizovanu i teatralizovanu igru: sličan pristup bio je prisutan i u oblikovanju likova policajaca i junakinjinih roditelja, u kome su važan udeo imale bespredmetne radnje. U tom stilu osmišljena je i glumačka igra, mada je bilo razlike između potpuno stilizovanih i mehaničkih likova policajaca (Jugoslav Krajnov i Igor Pavlović) i psihološki profilisanijih likova roditelja (Miroslav Fabri i Jasna Đuričić). Ta razlika u nivou stvarnosti bila je opravdana činjenicom da su, za razliku od policajaca koji su samo poluga sistema, roditelji, odnosno porodica, istovremeno i jedan od tih opštih osujećujućih faktora, ali i žrtve. Ovaj dualizam osećao se posebno u liku Majke, koji je sjajno, u najboljoj tradiciji modernog nemačkog teatra, tumačila Jasna Đuričić. Gradeći oštru persiflažu sujetne glupače i malograđanke, ona je, u okviru tog stilizovanog komičarskog izraza, sprovela ubedljiv i emocionalno snažan psihološki razvoj lika: od dželata do žrtve, od neodgovorne majke do poražene ličnosti.

Nasuprot tom, manje ili više scenski stilizovanom spoljašnjem svetu, nalaze se, naravno, likovi otmičara (On) i njegove žrtve (Ona), koje su Mladenović i glumci Boris Isaković i Marija Medenica postavili, potpuno u skladu s ovom elaboriranom teatarskom formom, na ubedljiv realistički način – u takvom užasnom svetu, oni su jedini ljudi od krvi i mesa. Njihovo odnos, građen s izuzetnim osećajem za partnersku saradnju, bio je veoma složen, ispunjen protivurečnim osećanjima, od besa i razočaranja do topline i privrženosti: lik otmičara Isaković je doneo kao kombinaciju mesijanske sumanutosti, opsesivnosti i neke bizarne nežnosti... Sve to potvrđuje utisak o veoma značajnoj predstavi repertoarskog pozorišta, u kojoj su, kao u svakoj dobroj umetnosti, spojena promišljena i razrađena forma, snažna emocija i bitna misao o svetu u kome živimo.

Ivan Medenica