VREME 884, 13. decembar 2007. / KULTURA
Muzika čačanske kotline:
Šumadijska pesnička vertikala
Miroslav Ilić je najveće ime novokomponovane narodne muzike u Srbiji. Ali, on je mnogo više od toga, on je izdanak jedne posebne muzičke i poetske kulture čije zračenje seže daleko van novokomponovane narodne muzike. On je jedan od lirskih bardova Šumadije
|
Svi znaju za legendarnu podelu na svinjski i vinski Srem. U Šumadiji je to dvojstvo manje geografsko i agrikulturno (mada i ono postoji, ono na "visoku", voćarsku /vinsku/ i "nisku", zemljoradničku /svinjsku, jakako/ Šumadiju) a više je civilizacijsko i kulturno: to je priča o epskoj i lirskoj Šumadiji, o zemlji neukrotivih pobunjenika i epskih slobodara, ljudi iz februara 1804, ljudi iz Takova 1815, ljudi od 27. marta 1941. na jednoj strani, ali i priča o jednoj samonikloj i snažnoj lirskoj tradiciji, o neskladu sa njenim ratničkim i "državničkim" vokacijama, na drugoj strani. Reč je o unutrašnjem dvojstvu u samoj ideji Šumadije kao kulturne, istorijske i političke celine. S jedne strane, to je Šumadija koja je uvek bila predvodnik svakakvih pobuna i revolucija, barem u moderno doba, zemlja montanjara-dinarida koji su sišli u ove pitomije krajeve ali zadržali svoj bundžijski i hajdučki mentalitet. Na uskom prostoru od 60-ak kilometara, od Ravne gore, preko Takova do Orašca, sve su važne međašne istorijske reference ove epske, ratničke, guslarske ali i državotvorne Šumadije, koja je predvodila i u pobunama ali i u izgradnji moderne srpske države.
|
Ali, kad se iz tih gudura i obronaka Suvobora, Rudnika i Bukulje spustite malo na jug, u dolinu reke Gruže i čačansku kotlinu oko Zapadne Morave, stigli ste u postojbinu pesnika i pevača, stigli ste u zemlju Dobrice Erića i Obrena Pjevovića, zemlju u kojoj je ponikao najveći deo onog što danas u muzici zovemo "starom dobrom šumadijskom ćirilicom". To je zemlja koja je opevala vodoplavnu Moravu, "tiju reku", njene vrbake i povrtnjake, njene vodenice, to je zemlja u kojoj su ponikla sva ona šumadijska kola, i umetnost njihove igre, umetnost zbog koje još važi izreka "kroz Bosnu nemoj da pevaš, a kroz Srbiju nemoj da igraš" (jer će ti se podsmevati i u jednom i u drugom slučaju kao neznalici). Ali, to nije samo zemlja muzičke ćirilice: to je zemlja koja je samo u dolini Gruže, u tridesetak ubogih seoskih naselja, tokom druge polovine ovog veka dala trideset istaknutih pesnika, naivaca, od kojih su neki izuzetni. To je jedan nevidljiv pesnički kontinent koji po rečima Milovana Danojlića, najvećeg šumadijskog pesnika ovog vremena, "deluje i opstoji mimo svih škola, a opet u svojevrsnom ‘seljačkom’ dosluhu sa svim školama". Duboka unutrašnja veza spaja ove prividno divergentne lukove poezije i muzike. To je transverzala izvorne kulture u kojoj je pesničko uobličenje isksustva jednako prirodna stvar kao i muzička melodija tog iskustva, tačka indiferencije muzičkog i poetskog koja je opstajala mnogo vekova u tradicionalnom plemenskom iskustvu sveta, a na tom relativno malom prostoru južne Šumadije i Zapadne Morave zadobila svoju prepoznatljivu i upečatljivu estetsku kristalizaciju. To je jedan kraj Srbije u kome su pesma i pevanje oduvek bili jedno.
|
To je istovremeno svet iz koga je pre 35 godina iz anonimnosti iskoračio pod estradna svetla mladić iz Mrčajevaca Miroslav Ilić da otpeva Devojku iz grada Obrena Pjevovića (takođe Mrčajevčanina), i time zauvek postane najveća zvezda novokomponovane narodne muzike u ovoj zemlji. Saradnja sa "Čika Obrenom" Pjevovićem ostaće do današnjeg dana najsvetliji deo muzičke karijere Miroslava Ilića (kao i mnogih drugih karijera – pomenimo samo Miroslavljevog kuma Dobrivoja Topalovića iz Preljine, još jednog izdanka "zapadnomoravske škole"): iako će on, Miroslav, snimati i kasnije neke antologijske pesme koje će za duga vremena postavljati standarde u novokomponovanom žanru, ipak pesme poput rečene Devojke iz grada, te Moravskog predvečerja, Oj Moravo tija reko, Mrčajevci, moje rodno selo, Šumadija i nekoliko sličnih ostaju verovatno najsvetliji trag ovog pevača u domaćoj narodnoj muzici. Iako će njegovi veliki hitovi sa milionskim tiražima iz 80-ih godina uvek figurirati ne samo kao komercijalni i finansijski megauspesi već i kao nedostižan muzički standard za savremenu turbo-folk produkciju, ipak to nije ono što će Miroslava ostaviti u muzičkoj istoriji za naredna desetleća. Nije to po čemu se on najviše i najdublje voli. Nije to ono po čemu je on "slavuj iz Mrčajevaca". To je rani Miroslav Ilić, dečak iz šinjela Obrena Pjevovića, pojac i tumač moravsko-gružanske pesničke vertikale, autentični i neponovljivi glas lirske Šumadije i njenog muzičkog nerva.
Cune Gojković je jednom rekao kako se posle rata nije smela pominjati Šumadija u pesmi. To je bio danak koji je "lirska Šumadija" plaćala za političke "grehe" epske. Danas, naravno, više nije tako ali je i u preovlađujućim muzičkim ukusima prestoničkih ljudi zainteresovanih za "etno-zvuk" i izvornu muziku prisutna jedna latentna "antišumadijska predrasuda": dok su folklori skoro svih regiona u Srbiji (a još više oni izvan nje) zabavni, "duboki" i zagonetni, i to sve zabavniji i dublji što su dalji od Beograda i manje poznati, dotle je folklor Šumadije često doživljen kao nešto vulgarno i predmet sprdnje. Deo razloga za to svakako možemo naći u činjenici da je osnovna potka tog folklora poslužila kao polazište potkulture Ibarske magistrale iz koje će izrasti "turbo-folk" 90-ih. Kao što je s razlogom ili bez razloga "šumadijski nacionalizam" bio viđen kao reakcionarna ideologija kongruentna sa najnovijim nacionalizmom 90-ih i njegovim nedelima, tako je i šumadijska ćirilica u raznim vidovima zadržala nekakvu nezasluženu stigmu i odbacivanje kao predložak onog što se ponekad vidi kao kulturni ekvivalent te ratne politike – turbo-folka 90-ih.
|
Upravo zato, važan je Miroslav Ilić kao prenosilac muzičkog nasleđa Šumadije, kao jedno drugo lice Ibarske magistrale, kao glas koji spaja novu muziku sa starim lirskim sazvučjima i narodnim rimama i životnim ritmovima; neko ko vraća tu muziku iz prigradske kafane u njen prirodni kontekst – selo kraj Morave. "Duh palanke je duh plemena u agoniji", pisao je Radomir Konstantinović pre skoro 40 godina. Novokomponovana muzika kakvu danas znamo, a kakva je začeta još 80-ih godina, zapravo je jedan takav duh bez duha, duh plemena u agoniji koji sasvim nije napustio selo, samo zato što nije u stanju da stigne do grada, već simbolički ostaje an Ibarskoj magistrali, ili danas u mnogim studijima koji produciraju novu folk muziku. "Rani" Miroslav Ilić, iz pesmarice Obrena Pjevovića, pokazuje retroaktivno put tom duhu natrag u sebe samog. Obren Pjevović je najveći pesnik Morave (zapadne), tije reke, i tuge za njom onog ko "odlazi nadaleko", Orfej neutešne tuge za predvečerjima, vodenicama i "poljanom rodnom", za izgubljenim svetom detinjstva i mladosti čoveka koji je sada možda u gradu, i možda sasvim urban. Ali, to nije nikakav politički "patriotizam", to je ista ona tamna elegija japanskog haiku pesnika koji čezne za zavičajem, i "svisnuće" Crnjanskog za njegovim "sremskim vinogradom". Obren Pjevović je neprevaziđeni majstor ove pesničke elegije za Šumadijom, a Miroslav Ilić njen najsnažniji pevački tumač.
Ivan Janković, filozof iz Jagnjila i urednik časopisa "Katalaksija"