VREME 900, 3. april 2008. / KULTURA
Jubilej Jugoslovenskog dramskog pozorišta:
Šezdeseti rođendan
Od 3. do 10. aprila 1948. godine prikazane su tri premijere u novootvorenom Jugoslovenskom dramskom pozorištu: Kralj Betajnove, Ujka Vanja i Ribarske svađe, sve u režiji Bojana Stupice. Tako je počelo
|
Nekako početkom januara, na zgradi Jugoslovenskog dramskog pozorišta vidno je istaknuto da je 3. aprila njegov šezdeseti rođendan. Zatim je objavljeno da će tog dana biti premijera, baš kao i pre 60 godina. Sada je to Molijerov Tartif u režiji Egona Savina sa Draganom Mićanovićem u naslovnoj ulozi, a onda je bio Kralj Betajnove u režiji Bojana Stupice. Između su razni lepi, teški, važni i ostali trenuci iz života slavljenika, i dešavanja koja su dopirala do njegove scene.
O nastanku Jugoslovenskog dramskog pozorišta odlučeno je u proleće 1947. godine, političkom odlukom. Država je htela pozorište bolje od postojećih, pozorište koje će biti bedem dekadentnim i nama tuđim modernističkim tendencijama suprotnim tada željenom realizmu. Novom pozorištu su stavljena na raspolaganje savezna materijalna sredstva i najbolji umetnici u zemlji, a reditelju Bojanu Stupici je naloženo da ih sakupi. Tako su se zajedno našli Milivoje Živanović, Sava Severova, Božidar Drnić, Jozo Laurenčić, Dejan Dubajić, Marija Crnobori, Milan Ajvaz, Karlo Bulić, Branka Andonović (Veselinović), Mlađa Veselinović, Kapitalina Erić, Ana Paranos, Ivo Jakšić, Nevenka Mikulić, Mata Milošević, Žarko Mitrović, Dubravka Perić, Branko Pleša, Nada Riznić, Joža Rutić, Viktor Starčić, Petar Slovenski, Rahela Ferari, Jurica Dijaković, Jovan Milićević, Salko Repak, Bert Sotlar, Mira Todorović (Stupica), Aleksandar Stojaković, Ivica i Tomislav Tanhofer, Mladen Šerment i drugi.
Nakon šestomesečnih proba, od trećeg do desetog aprila 1948. godine prikazane su tri premijere: Kralj Betajnove, Ujka Vanja Čehova i Ribarske svađe Karla Goldonija, sve u režiji Bojana Stupice. Kad je nadležnima postalo jasno da Stupica nije napravio kopiju Hudožestvenog teatra iz Moskve, a i da mu nije ni palo na pamet da uradi tako nešto, organizovana je prva i poslednja javna rasprava o realizmu i modernoj umetnosti u našem pozorištu. Stupica i Pozorište su optuženi, publika je bila oduševljena baš takvim predstavama, a Pozorište je već na početku života naučilo da je dogma nemoćna pred velikim predstavama.
|
PRVE DECENIJE: I predstave pedesetih bile su "svoje", najviše Držićev Dundo Maroje, porazivši važeći stav da u svemu treba videti dramu života, i Jegor Buličov Maksima Gorkog, zato što je pokazala da realizam ne podrazumeva šematsku glumu, već joj dozvoljava bogatu ekspresiju i emocije. Mira Stupica je s Petrunjelom postala, mimo svih propisanih nazora, zvezda na pravi zapadni način i time inicirala i sve buduće kolege koje je među slavne lansiralo Jugoslovensko dramsko. Tokom pedesetih i prvih godina šezdesetih, Jugoslovenskom dramskom su se pridružili Ljuba Tadić, Stojan Dečermić, Irena Kolesar, Mihajlo Kostić, Olga Spiridonović, Maja Dimitrijević, Radmila Andrić, Nikola Simić, Zoran Ristanović, Branko Pleša, Steva Žigon, Ljiljana Krstić, Mihajlo Janketić, Miodrag Radovanović, Mija Aleksić, Rada Đuričin, Branka Petrić, Bekim Fehmiu...
Narednu deceniju Jugoslovensko dramsko je počelo sa prepoznatljivim profilom pozorišta koje uvlači život u pozorišne iluzije i insistira na modernom. Sartrove Prljave ruke u režiji Bore Draškovića akcentovale su konflikt pojedinca i partije, ličnih osećanja i ideja, moralnih principa. Nemiri i dileme iz 1968. godine rezulturali su na sceni sledećeg oktobra: zabranjena je, odnosno samoukinuta predstava Kad su cvetale tikve Dragoslava Mihailovića i tako ušla u mit srpskog pozorišta. "Nov teatar", kamerna scena, prema projektu Bojana Stupice, otvoren je 19. decembra 1969. godine, da bi sledeće godine nakon Bojanove smrti dobio njegovo ime.
Za ovu deceniju karakteristične su i "Bojanove bebe", mladi glumci koje je Stupica u sezoni 1968/69. pozvao u JDP. To su: Gojko Šantić, Milan Gutović, Tanasije Uzunović, Dušan Đurić, Mirjana Vukojčić, Ivan Bekjarev, Đurđija Cvetić, Josip Tatić, Svetlana Bojković i Branko Cvejić.
|
Sedamdesete su bile intermeco između bura pa se u životu našlo prostora za smeh. To je vreme Bube u uhu Žorža Fejdoa, diplomske predstave Ljubiše Ristića, predstave koja je još uvek (od 1971. godine) na repertoaru i za koju nema ulaznica već u prvom satu nakon objavljivanja repertoara. Sva u urnebesnom, eksplozivnom smehu važila je za prestižnu predstavu pa je svako ko je imalo držao do sebe morao da je makar jednom odgleda. Takva Buba kao da je inicirala i druge predstave neuobičajenih postavki: Nušićevog Mister dolara Miroslava Belovića u kome je dominirala gluma Slobodana Đurića, Vesele dane ili Terelkinovu smrt Suhovo-Kobilina u režiji Branka Pleše koji su jednom za svagda režiju oslobodili zavisnosti od teksta, Dunda Maroja u kome su po izboru reditelja Miroslava Belovića igrali samo muškarci (nezaboravne Petrunjela Branka Cvejića i Laura Slobodana Đurića), Sumrak Isaka Babelja u režiji Ježija Jarockog iz Varšave, predstava sugestivne emocije, dok je Nušićeva Pučina u postavci Dejana Mijača odbacila tradicionalna tumačenja i komedije i klasike, ali i otvoreno se podsmehnula malograđanstvu i malograđanima.
|
POSLEDNJE DECENIJE: Osamdesetih je nagoveštaj preispitivanja pojedinačnih, nacionalnih istorija počeo predstavom koju je, igrom apsurda, realizovala jugoslovenska ekipa – Hrvatskim Faustom Slobodana Šnajdera u režiji Slobodana Unkovskog, scenografiji Mete Hočevar i kostimima Ljiljane Dragović. Za tadašnje navike, bila je to hrabra priča o nacionalizmu, veri, istoriji, predstavljena životom glumaca u NDH. Zatim je o posledicama zaraze koju je razastro Informbiro satirom ispričao Balkanski špijun Dušana Kovačevića u režiji Dušana Jovanovića, a sve naše Ilije Čvoroviće učinio je opipljivim Danilo Bata Stojković. Međutim, pravu društvenu sliku osamdesetih pokazale su i omeđile dve predstave: Kolubarska bitka i Valjevska bolnica, obe u dramatizaciji romana Vreme smrti Dobrice Ćosića, u režiji Arsenija Jovanovića odnosno Dejana Mijača. A onda je izvedeno Putujuće pozorište Šopalović Ljubomira Simovića u režiji Dejana Mijača, nova-stara priča o narodnoj sudbini, ostavivši za sobom dublji i znatno trajniji trag u javnosti od prethodne. Sterijini Rodoljupci viđeni očima Dejana Mijača, građeni od fine ironije i distance koja je činila da stvari budu uočljivije, bili su nova stepenica u slikanju srpskog naroda. Miloš Žutić, Vojislav Brajović, Mirjana Karanović, Milan Gutović, Mihajlo Janketić, Miodrag Radovanović i ostali glumci Mijačevih Rodoljubaca postali su simbol kako se glume Žutilov, Smrdić i ostali. Međutim, u ovoj deceniji koju je zanimao narod, izvedene su i dve predstave koje kao da su iz drugog vremena: Buđenje proleća Franka Vedekinda i Dozivanje ptica po Aristofanu, obe u režiji Harisa Pašovića. Obe od mašte i snova, publiku su podsetile na lepotu pozorišta, a kritika je u superlativima govorila o glumi Branislava Lečića i Vladice Milosavljević i igri Sonje Vukićević.
Požar u kome je izgorela zgrada Jugoslovenskog dramskog pozorišta 17. oktobra 1997. godine potisnuo je u drugi plan sve drugo ostvareno na sceni te decenije, pa i U potpalublju Vladimira Arsenijevića u režiji Nikite Milivojevića i Bure Baruta Dejana Dukovskog u režiji Sklobodana Unkovskog, koje je, srećom, nastavilo da živi i u novoj zgradi. Do 23. maja 2003. godine, kada je Sterijinim Rodoljupcima u Mijačevoj režiji otvorena nova zgrada, predstave su igrane na sceni Teatra "Bojan Stupica", a među njima i Beogradska trilogija, prvi dramski tekst naše u svetu najpoznatije dramske spisateljice Biljane Srbljanović, i Paviljoni i Šine Milene Marković.
U novoj zgradi počelo se sa velikim predstavama: Molijer – još jedan život fascinantne glume Mikija Manojlovića, Hadersfild Uglješe Šajtinca, Skakavci Biljane Srbljanović, Mletački trgovac sa Predragom Ejdusom i Draganom Mićanovićem, Na dnu u verziji Paola Mađelija, Don Krsto Vide Ognjenović, Fedrina ljubav u viđenju Ive Milošević.
Za šezdeseti rođendan, kao što je rečeno na početku teksta, pridružiće im se Tartif.
Sonja Ćirić