Pred izborom 45. patrijarha na tronu Svetog Save:
Apostolski izbor

Pre više od četiri decenije (1967) Srpska pravoslavna crkva je donela amandman na svoj Ustav, kojim je regulisan apostolski metod (žreb) u izboru patrijarha, prema kome ljudski faktor nema odlučujuću reč

Dimitrije,...

U petak 16. maja iz Patrijaršijskog dvora je stigla vest da je Sabor Srpske pravoslavne crkve doneo odluku da Sveti arhijerejski sinod preuzme svu vlast, dužnosti i obaveze patrijarha Pavla, zbog "njegove sprečenosti da obavlja svoju funkciju usled dužeg lečenja". Bilo je to razrešenje sve češćih nagađanja da li će se patrijarh zbog bolesti povući sa trona Svetog Save, i ono što uz to neminovno sledi – koja će ga ličnost naslediti. U opticaju je bilo više imena, uz navođenje "ubedljivih" razloga za izbor, po pravilu vezanih za neku političku opciju, pre svega u rešavanju aktuelnih državnih pitanja. Da bi se dobilo na težini argumentacije koristili su se izrazi poput "sfera uticaja", "lobiranje", "crkveni krugovi", "pragmatizam" i sve omiljeniji izraz političkih analitičara – "neizbežnost".

...German,...

Ipak, da nečiji izbor na mesto srpskog patrijarha ne bude neizbežan, posle "lobiranja u crkvenim krugovima" i "izraženog pragmatizma u određenim sferama uticaja", pobrinula se sama Crkva, koja je pre više od četiri decenije (1967) donela amandman na svoj Ustav, kojim je regulisan apostolski metod (žreb) u izboru patrijarha, prema kome ljudski faktor nema odlučujuću reč.

Prvi koji je u duhu te apostolske tradicije izabran za srpskog patrijarha bio je tadašnji episkop raško-prizrenski Pavle (Gojko Stojčević), zamenivši na tronu Svetog Save obolelog patrijarha Germana (Hranislav Đorić). Iz dostupnih dokumenata i štampanih izveštaja pohranjenih u patrijaršijskom arhivu i biblioteci, u mogućnosti smo da rekonstruišemo čin tog izbora koji se zbio 1. decembra 1990.

...Gavrilo,...

Dakle, te subote prvog decembarskog dana 1990. u velikoj sali na drugom spratu Patrijaršijskog dvora u Beogradu održano je izborno zasedanje Svetog arhijerejskog sabora, najvišeg tela Srpske pravoslavne crkve. Saboru su prisustvovali svi arhijereji SPC-a, osim episkopa srednjozapadnoameričkog Firmilijana, a predsedavao je najstariji među njima (po posvećenju) mitropolit dabrobosanski Vladislav.

Nakon što je na početku izborne sednice predsedavajući pročitao imena svih kandidata koji su po Ustavu Srpske pravoslavne crkve ispunjavali uslov da budu birani za patrijarha (aktivni arhijereji koji upravljaju eparhijom najmanje pet godina), pristupilo se glasanju. Glasalo je svih 25 članova Sabora (episkop Firmilijan je glasao preko posrednika), koji su po proceduri zaokružili po tri od ukupno 17 kandidata. Ali, posle prvog kruga glasanja nije se došlo do trojne kandidature, jer su samo dva kandidata imala propisani broj glasova – 13 i više, tj. najmanje jedan više od polovine; episkop šumadijski Sava dobio je 16, a episkop žički Stefan 13 glasova. Da bi se dobio treći kandidat glasanje je ponovljeno više puta (glasalo se za jednog kandidata). Tek u devetom krugu glasanja pređen je propisani cenzus; episkop raško-prizrenski Pavle dobio je 20 glasova, čime je upotpunjena trojna kandidatura.

...Pavle

Drugi (završni) deo izbora novog patrijarha obavljen je u opštoj molitvenoj atmosferi u pridvornom hramu Svetog Simeona Mirotočivog (u nastavku velike sale Sabora). Pred svim prisutnim arhijerejima visokoprepodobni arhimandrit Antonije (Đurđević), nastojatelj manastira Tronoše, uzeo je sa Jevanđelja tri zapečaćena koverta sa imenima kandidata za patrijarha izabranih u prvom krugu glasanja, premetnuo ih nekoliko puta, a zatim predao jedan predsedavajućem Izbornog sabora mitropolitu Vladislavu. Stavši na svete dveri, mitropolit Vladislav je otvorio koverat i svečano saopštio: "Arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski je episkop raško-prizrenski Pavle."

Sutradan, u nedelju 2. decembra 1990. u Sabornoj crkvi u Beogradu patrijarh Pavle je uveden (ustoličen) u tron srpskih patrijarha, a 22. maja 1994. godine u drevni presto srpskih patrijarha u manastiru Pećke patrijaršije.

Izbor 45. srpskog patrijarha, kada odluči Sabor, biće obavljen po identičnoj proceduri u skladu sa Ustavom Srpske pravoslavne crkve, "najdalje u roku od tri meseca od dana kada se patrijaršijski presto uprazni" (Čl. 42).

Zorica Janković, istoričar i kustos Istorijskog muzeja Srbije