Pozorište:
Zaglavljeni u životu

Tena Štivičić, Krijesnice
Režija Januš Kica
Igraju Doris Šarić-Kukuljica, Vanja Drah, Ksenija Marinković i dr.
Zagrebačko kazalište mladih, gostovanje u JDP-u

Mlada hrvatska autorka Tena Štivičić živi u Londonu tako da se može, sasvim proizvoljno, pretpostaviti da je neimenovana zračna luka u kojoj se dešava radnja njene drame Krijesnice – Hitrou; ista ona u kojoj se odvija i radnja jednog od najboljih romana srpske književnosti, Besnila Borislava Pekića. Srpsko-hrvatska književna konekcija via Hitrou na ovome bi se i završila; svako dalje poređenje bilo bi čista kritičarska egzibicija, jer se ambijent aerodroma koristi sa drugačijim umetničkim namerama, a i dometima, u ova dva književna dela.

Osnovna dramska situacija Tene Štivičić je zanimljiva i potentna: prekid avionskog saobraćaja, do koga dolazi zbog vremenskih nepogoda (sneg u leto), zaustavlja ustaljeni, suludi ritam života grupe putnika, pruža im neočekivanu mogućnost da se suoče s velikim prazninama i iluzijama u svojim životima, da bi na kraju, kada avioni ponovo polete, sve ateriralo, bar u najvećem broju slučajeva, na isto. Ta situacija (aerodromskog) čekanja postaje metafora nekakvog, da se bombastično prostrem, egzistencijalnog purgatorijuma za starca kome se ruši iluzija da mu je sin privržen, za bračni par koji nastavlja dalje i pored otkrića preljube i drugih problema, za dvoje bivših ljubavnika koji otkrivaju da su mogli da budu zajedno.

Ovakav dramaturški okvir nosi sa sobom, međutim, i nemali rizik; potrebno ga je ispuniti upečatljivim, autentičnim, punokrvnim, čehovljevskim ličnim sudbinama da bi funkcionisao, da ne bi ostao eksplicitna i pojednostavljena globalna metafora. Taj rizik komad Krijesnice nije izbegao: naprotiv, mnoge pojedinačne situacije, odnosi i likovi imali su prizvuk opšteg mesta, svodile se na površne zaplete baš kao iz knjiga kojim ubijamo vreme na aerodromu ili tokom samog leta, sve sa sredovečnom, nervoznom književnicom modernih shvatanja koja nema dece i mnogo puši, ili starcem koji se, ne dobijajući ljubav od svog sina, platonski vezuje za mladu iseljenicu iz Istočne Evrope, umetnicu naravno. U nedostatku dramskog zgušnjavanja, drama se, u priličnoj meri, iscrpljuje u stereotipima o savremenom brzom, otuđenom i dehumanizovanom svetu, čiji je aerodrom, kao i često eksploatisani supermarket, idealna metafora.

Taj besprekorno dizajniran, a hladan, sterilan i robotizovan svet, dobro je dočarala scenografija Slavice Radović, sve sa panoima od pleksiglasa koji se bešumno pomeraju prekrajajući scenski prostor. Njemu su svoj doprinos dali i kostimi Doris Kristić, kao i neka pojedinačna, efektna scenska rešenja reditelja Januša Kice, a pre svega lajtmotivski, manekenski koreografisani prolasci zgodnih, bezličnih i upeglanih pilota i stjuardesa... Za razliku od pojedinačnih, opšti rediteljski zadaci u ovoj predstavi Zagrebačkog kazališta mladih nisu adekvatno ostvareni: imajući preterano poverenje u komad, Kica je davao podjednako veliki značaj svakoj situaciji i odnosu, naglašavajući ih predugim pauzama i šutnjama, "misaono" porađajući svaku, pa čak i najbanalniju repliku. Tako je došlo do paradoksa da je rediteljevo poverenje u tekst direktno dovelo do otkrivanja svih njegovih slabosti; da ga je, naprotiv, značajnije skratio ili ubrzavao na nekim mestima, dobio bi se i mnogo bolji utisak o tekstu i znatno uspešnije pozorišno delo. Kao što se može naslutiti, ovakav rediteljski pristup imao je za posledicu, osim otkrivanja dramaturških slabosti, i koncepcijski neutemeljeno usporavanje – ovde uopšte nema ritma – što je, u kombinaciji s nekoliko krajeva predstave, nenamerno stvorilo efekat sličan onom iz kultnog filma Konje ubijaju zar ne.

Takav rediteljski pristup naišao je na plodno tlo u glumačkom stilu u kome se, takođe, uočava sklonost ka prenaglašavanju, ka nekom suvišku glume. Većina likova je zanatski pregledno i jasno data, ali se u nekima prepoznavalo ilustrovanje i potcrtavanje; tako je, recimo, profesionalna besprekornost i emocionalna ispražnjenost aerodromske službenice, u tumačenju Urše Raukar, prikazana njenim energičnim mimohodima, uz prenaglašeno mehanične i isprazne telefonske razgovore, a sličan stil javlja se i u liku Tonija koga tumači Pjer Meničanin. Komičarski punokrvan i plastičan lik donela je Ksenija Marinković, igrajući Žanu kao naprasitu i agresivnu malograđanku koja, i pored razočarenja u bračnom životu, uspeva da sačuva životni elan. Reklo bi se, zapravo, da je to očuvanje nekog životnog elana zajednička odlika svih likova u predstavi Krijesnice, ovih razočaranih putnika zaglavljenih više u svojim životima nego u kolapsu avionskog saobraćaja. Trudeći se da izbegnu zamke svojih stereotipnih likova, taj elan ističu i Doris Šarić-Kukuljica kao cinična, moderna, rezignirana, ali za novi početak ipak spremna spisateljica Klara, odnosno Vanja Drah kao starovremski, ponekad nabusit, ali ljubavi i pažnje još uvek željan penzioner Oliver.

Pominjanje Vanje Draha, doajena hrvatskog glumišta, skreće pažnju na specifičan značaj ovog gostovanja: ovakve razmene i poređenja su vrlo bitni za obe sredine koje su, od međusobnog razdvajanja, postale male i tesne. Redovnost ovih gostovanja pruža nam i mogućnost za jedno drugo poređenje, za zaključak da Zagrebačko kazalište mladih, jedno od trenutno vodećih u Hrvatskoj, ali i reditelj Kica i spisateljica Štivičić, imaju značajnija ostvarenja od Krijesnica, solidnog, ali konvencionalnog građanskog teatra.

Ivan Medenica