Gledanjem u klimatske karte nepobitno utvrđujemo da pripadamo umerenom pojasu evropskog kontinenta. Što se tiče umerenosti kao psihološke i društvene kategorije, zakoni ovog tla onemogućavaju nastanak precizne i čitljive mape. U proticanju prestupne, 1992. godine, najduži dan je već iza nas; leto je počelo u nedelju 21. juna. Budući da trajanje prestupne sezone Sunca ističe tek 22. septembra, kritično zagrevanje ovdašnjeg tla i vazduha tek predstoji. Topli dani su stolećima donosili sazrevanje mnogih plodova, te je panorama leta u evropskoj istoriji jedna od najunosnijih predstava. Dok se Zemlja sporije giba oko Sunca i dok nam tradicionalno pristižu zodijačka obeležja. Rak-Lav-Devica, zajednički pojam leta doživljavaju novo vrednovanje. Po predanjima, rizici sunčevih dana oduvek su oko nas. Vavilonski mitovi, osnove semitske i evropske kulture sačuvali su priče vezane za simboličko savladavanje mnogih nedaća tamošnjeg podneblja, dakle, u letnjoj vrelini halucinantnih zbivanja. Tako se i prvi, po pisanom izvoru priznati junak Gilgameš susprotstavio vavilonskom monstrumu Humbabi, hijerarhijski propetom na razvijenom kedrovom stablu sa koga je bljuvao vatru, noseći smrt u svom dahu i praveći letnje požare. Sa druge strane planete, meksički bog Sunca tražio je žrtvovanje ljudskih srca. Ukoliko u tome nije bivao uslišen, tajnim znacima je najavljivao opšte uništenje. Slične nedaće snalazile su, po mediteranskim mitovima, i pobornike sunčevog božanstva Mitre.

Vreme žetve, skakavaca i eksplozije insekata, kroz atmosfersko rasejavanje svetlosti, za stanovništvo naših područja je najčešće razdoblje godišnjih odmora. Uživalačko prepuštanje božanstvu Prirode odvija se u spokojstvu, ushićenju i radosti letnjih meseci. Letnje opuštanje u živopisnim predstavama nalazi se i na čuvenim slikama evropskog slikarstva. Razigrani ultramarinski prizori luka sa raznobojnim zgradama i brodićima u slikama Raula Difija nude radost blistavog letnjeg življenja.

Četiri stoleća ranije, Framinac Peter Brojgel stvorio je suncem okupani prizor, žitno polje u letnjoj dokolici pospanih i ješnih žetelaca. Slici je prethodio bakropis „Leto", na kome u prvom planu dominiraju poljski radnici. Po ikonografskim tumačenjima, okrugle bundevaste glave i udovi čine figure poput punjenih lutaka kojima je slikar zajedljivo komentarisao narodne mase kao skupove bića bez svojstava. Na udaljenom brdu, u idiličnoj letnjoj atmosferi nesmetano se obavlja i raspeće. Druga Brojgelova slika, „Zemlja Dembelija" na kojoj su prikazana glomazna ljudska tela usnula pod stablom, upućuje na značenje o preteškom i pohlepnom čovečanstvu, kao razvejena fantazija o bezbrižnoj vladavini prirodom, upravo u zamahu leta. U tom prizoru, ogoljena zemlja i pomereni zakoni gravitacije pokazuju pustošenje i nesreću. Poznato je da je jedna od najvećih nesreća letnjih meseci – suša. Naš prolazak kroz letnje vrućine neodvojiv je od tokova, čistoće i svežine vode. Simboličko značenje vode poznato je po temama kakve su izvor života, sredstvo očišćenja i neodvojivi sastojak obnavljanja. U ekstremnim situacijama ograđene narodne zajednice, očigledno su smanjene mogućnosti prečišćavanja vode. Čini se da je u ovdašnjim okolnostima nezvanično otvorena letnja eksperimentalna laboratorija za opstanak. Higijenske, prehrambene i medicinske potrebe postaju središnja društvena zbivanja, zamenivši praznične odmore. Uprkos tome, mnogi nisu uvideli pobedu kolektivnog načela. To načelo glasi: protivzakonito zatočeništvo. Ono sadrži i mnoge odlike sparnog letnjeg dana u kome možemo razabrati mrgodne i unezverene poglede, zujanje i ujede insekata, kao i presušeni želudac koji se puni prašinom i raznim isparenjima, od izduvnih gasova do baruta. Prijatnosti i spokojstva negdašnjih letnjih meseci sazrele prirode pohranjeni su u pamćenju i vašoj ličnoj rešenosti da se oduprete dezintegraciji individualnosti.

Po raznoraznim glasovima, tekuće leto odlikovaće vreli sunčevi dani, sa mogućih pregorevanjem usled istanjenog ozonskog omotača, pretećom atomskom radijacijom i duševnim sagorevanjem zbog neprilagođenosti komandama tople društvene i narodne brižnosti. Ne zaboravimo: leto sadrži i dane s grmljavinom i pljuskovima. Po pravoslavnom kalendaru, vatrene kočije svetog Ilije prelaze nebo nad balkanskim vilajetima početkom avgusta. Za mnoge bi ta tutnjava i nebeska voda delovali sasvim biblijski: uklonili bi nepogodu zvaničnih buncanja.

NIKOLA ŠUICA