Revizija istorije O zaboravljenim datumima Država čiji smo mi građani dužna je da vrati u naše sećanje sve one koji su svojom smrću i stradanjem zadužili naše postojanje

piše: Branka Prpa

Kada bismo u maniru efikasnog istorijskog fakticiteta pokušali rezimirati 20. oktobar 1944. godine, dan oslobođenja Beograda, on bi otprilike izgledao ovako: U beogradskoj operaciji učestvovala Prva armijska grupa Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (oko 50.000 boraca), jedinice 3. ukrajinskog fronta Crvene armije i oko 2000 građana Beograda organizovanih u udarne grupe. Knjigovodstvo smrti beleži, prema postojećoj istoriografskoj literaturi, sledeće brojke: u borbama poginulo oko 15.000 pripadnika nemačkih jedinica, zarobljeno 9000; jedinice NVJ imale 2952, a jedinice Crvene armije oko 1000 poginulih.

Ne čini se, sa pozicija istoriografije, da ima išta sporno u jednoj notornoj činjenici koja i za prosečnu pamet funkcioniše bez potrebe za naknadnim objašnjenjem, a koja glasi da su partizanske jedinice zajedno sa pripadnicima Crvene armije oslobodile Beograd. To, međutim, nije slučaj u jednoj pervertiranoj realnosti koja je izmešala lončiće vremena i u kojoj neki alhemijski mistici pokušavaju paraistorijskim metodom promeniti prošlost koja se dogodila. Niko se, naravno, ne bi uzbuđivao postojanjem lokalizovane skupine istoriografskih alhemičara ili nekih drugih mistika iz te oblasti. Problem počinje onog trenutka kada se, uprkos zdravoj pameti i elementarnim znanjima na nivou osnovne škole, počinje menjati istorija kao način nove državne politike.

Građane je saznanje o tome zateklo ili, možda, dočekalo bez mogućnosti da ga ozbiljno problematizuju. Radilo se o jednom dugom i naizgled nenasilnom procesu u kojem su preko noći nestajala imena ljudi koji su bili važni akteri istorije Drugog svetskog rata, čije zasluge za slobodu Beograda nisu sporne, ili onih koji su na nivou simbola funkcionisali kao primer borbe protiv okupatora. Isto tako, u korov zarasla spomen-obeležja žrtvama zločina nacizma i fašizma počela su ličiti na arheološke ostatke na koje čovek slučajno nabasa u šikari ili su, možda, poput Jajinaca kao uređenog spomen-parka postala mesta roštiljanja i popularnog izletišta. Gde počinje, u ovom slučaju, državna politika? Za svakog ko na nivou političkog čina definiše taj pojam, to počinje Zakonom o rehabilitaciji i to u vremenskom određenju od 1941. godine.

Argument za taj zakon tražen je u žrtvama totalitarnog sistema posle Drugog svetskog rata ali je, na neki volšeban način, praksa demantovala taj prvobitni motiv. Najedanput su se na spisku za rehabilitaciju iz mraka istorije izvukle ličnosti koje su jasne u svojoj definiciji kolaboracionista, pa se ta galerija likova, poput pantljičare, rastući svaki dan obavila oko čitavog koncepta rehabilitacije, kontaminirajući tu ideju istim onim zlom zbog kojeg su i bačeni u mrak nesećanja. Time, sa pozicije državne politike, dolazimo do jasnog koncepta promene u oblasti kulture sećanja vezane za antifašističko istorijsko nasleđe. Taj fenomen u demokratskoj državi bi za sociologe ili neke druge analitičare društva i države bio pouzdan dokaz da smo ozbiljno oboleli u svim definicijama ljudskih skala vrednosti koje su, na svu sreću, još uvek važeća osnova čovečanstva.

Da li to znači da je njihov Um ostao slep pred totalitarizmom koji je iznedrio koncentracione logore ili, možda, žele da oslepe naš? Da li je u tom strasnom govoru protiv komunističkog totalitarizma ovaj drugi postao prihvatljiv? Uostalom, zar ne govorimo svi o destruktivnim ideologijama koje su izdale samu ideju Čoveka. U toj priči postoji lik dželata i lik žrtve. Oni ne mogu da se izmešaju nikakvim alhemičarskim abrakadabra eksperimentima. Nema traganja za motivima onih koji su bili u prilici da raspaljuju svog Vođu i svoje besove ni poravnanja sa onima prema kojima su ti besovi bili okrenuti.

Ništavilo i Praznina koje je za sobom ostavio Drugi svetski rat popunjeni su u drugoj polovini dvadesetok veka novim humanističkim konceptom, potpuno redimenzioniranom oblasti ljudskih prava i jasnom i čvrstom verom da nam se iskustvo holokausta i svih drugih zločina više nikada ne smeju dogoditi. Da li pozicija istoričara dozvoljava išta drugo? Zar se istoričar koji se bavi istorijom Drugog svetskog rata ne sreće sa istorijskim čudovištima? Susret sa Zločinom nije pitanje moralisanja istoriografije, već odbijanje istoričara da preuzmu na sebe patnje čovečanstva. Da li naše saosećanje prema žrtvi znači pristrasnost prema onima koji su patili? Istoričari, kao i svi ljudi, moraju da se poklone pred patnjama drugih ljudskih bića. U ime te i takve ljudske potrebe, koja definiše i sam smisao našeg postojanja, država čiji smo mi građani dužna je da vrati u naše sećanje sve one koji su svojom smrću i stradanjem zadužili naše postojanje.