In memoriam – Klod Šabrol (1930–2010):
Presuda u kamenu

Ceremoniju je Šabrol snimio skoro četrdeset godina nakon svog režiserskog debija i posle valjda više od četrdeset filmova. U njegovom bogatom i raznolikom opusu, ova ekranizacija romana Rut Rendel spada među nekolicinu remek-dela

Davno su, još u početku plodne mu karijere, Kloda Šabrola novinari prozvali "francuskim Hičkokom". Dva su glavna razloga za to. Šabrol spada među onih nekoliko francuskih filmskih autora koji su zapravo kanonizirali Hičkoka. Još 1957. godine, naime, Šabrol je sa Erikom Romerom objavio utjecajnu knjigu/studiju pod naslovom Hičkok, a još dvije godine ranije, zajedno sa Fransoa Trifoom, Šabrol je intervjuirao Alfreda Hičkoka. U godinama koje su slijedile, Šabrol je snimao filmove koje je većina kritičara uspoređivala upravo sa Hičkokovim.

PREPOZNAVANJE: Ipak, ako bismo tražili pravi razlog zašto Šabrola ima smisla naz(i)vati "francuskim Hičkokom", valjalo bi se prisjetiti čuvenog filma iz 1951. godine Strangers on Train. Riječ je o Hičkokovoj ekranizaciji istoimenog romana Patriše Hajsmit. Do danas je po djelima Hajsmitove snimljeno više od trideset filmova i televizijskih serija, no prvi koji je prepoznao njezinu genijalnost bio je upravo Hičkok; hronološki prvi na listi svih filmova baziranih na djelima ove književnice upravo je Strangers on Train. (Uostalom, Strangers on Train bio je njen prvi roman, objavljen samo godinu dana prije ekranizacije. Vrijednost njezine književnosti kasnije će priznati i Grejem Grin i Vim Venders i Rene Klemen i Lilijana Kavani i mnogi drugi, ali baš je Hičkok bio prvi.) Na pitanje gdje je tu Šabrol, odgovor je u analogiji: ono što je Hičkok za Patrišu Hajsmit, to je Šabrol za Rut Rendel.

CEREMONIJA: Literarne usporedbe između Patriše Hajsmit i Rut Rendel su česte, barem onoliko koliko su i filmske između Hičkoka i Šabrola. Obje književnice stvorile su opuse koji se prečesto potcjenjuju zbog olakog svrstavnja u žanrovski zabran. Međutim, i Rut Rendel i Patriša Hajsmit spadaju u vrh svake književnosti pisane na engleskom jeziku. Po djelima Rendelove snimljeno je nekoliko desetaka filmskih i televizijskih ostvarenja. Za razliku od veze Hičkoka i Patriše Hajsmit, veza Šabrol–Rendel ne nastaje, odnosno ne ostvaruje se na platnu na samom početku njene književne karijere. Nije to, međutim, ni čudno. Hičkok je bio više od dvadeset godina stariji od Patriše Hajsmit i u doba njenog debija bio je već etabliran; Šabrol i Rut Rendel su, međutim, ista generacija (oboje rođeni 1930. godine), te je Šabrol najprije bio njen fan i čitalac, a zatim neko ko se odlučio da njena djela ekranizuje. 1995. godine, kad Šabrol režira film Ceremonija, to ne samo da nije bila prva ekranizacija nekog njezinog djela nego čak ni prva ekranizacija romana Presuda u kamenu. Još devet godina ranije, po ovom je romanu istoimeni film snimio Osama Ravi, ali njegova obrada sjajnog zapleta o ubistvu bogate porodice koje izvrše njihova nepismena sluškinja i njezina poznanica poštarica nije bila dostojna predloška. Šabrol je naslov Presuda u kamenu preobrazio u Ceremoniju, ipak vjerno slijedivši roman i načinivši prvi film po nekoj knjizi Rut Rendel u rangu vrijednosti djela koje ga je nadahnulo. Dvije godine kasnije nešto slično će poći za rukom i Pedru Almodovaru sa filmom Živo meso. (Iako je Almodovar u naslovu filma sačuvao naslov romana, njegovo odmicanje od sadržaja mnogo je veće nego kod Šabrolove Ceremonije i romana Presuda u kamenu.) Osim Šabrolove majstorske režiserske ruke i odličnog scenarija, Ceremonija mnogo duguje i odličnim glumcima, prvenstveno muzi kasnog Šabrola – Izabel Iper, koja je upravo maestralno utjelovila nepismenu sluškinju i njezin stid zbog nepismenosti. (Osim Izabel Iper, pamtljive role su ostvarili Žan-Pjer Kasel, Žaklin Bize, Sandrin Boner i Viržini Ledojen.)

FRANCUSKA VEZA: Ceremoniju je Šabrol snimio skoro četrdeset godina nakon svog režiserskog debija i poslije valjda više od četrdeset filmova. U njegovom bogatom i raznolikom opusu ona spada među nekolicinu remek-djela. Nakon Ceremonije, u francuskoj kinematografiji gotovo da je nastupila moda ekraniziranja romana Rut Rendel. Klod Miler je 2001. godine snimio film Alias Beti, prema romanu The Tree of Hands (usput, skoro četvrt vijeka ranije isti režiser je snimio film po romanu Patriše Hajsmit Ta slatka bolest); dvije godine kasnije, Žil Burdu filmuje roman A Sight for Sore Eyes. Nisu ovi filmovi bili loši, no ipak, tek je 2004. godine francuska kinematografija ponovo imala film koji je vrijednošću mogao parirati Rendeličinom romanu-predlošku. I da, režiser je ponovo bio Klod Šabrol, film se zvao La demoiselle d’honneur, odnosno Djeveruša, identično kao i roman (The Bridesmaid). Iako druga po redu saradnja Šabrola i Rut Rendel nije postigla uspjeh jednak Ceremoniji, riječ je o odličnom filmu u kojem je mlada Lora Smet uspjela otjeloviti Sentu, jednu od sociopatskijih (ako se tako može reći) heroina u psihoticima bogatom opusu Rut Rendel. Poslije Djeveruše, a prije svoje smrti 12. septembra ove godine, Šabrol je snimio još nekoliko filmova. Njegova saradnja sa Rut Rendel ograničila se, dakle, na samo dva filma među desetinama u njegovoj filmografiji. Piše se o Šabrolu ovih dana mnogo, i pisat će se, iz različitih perspektiva i o različitim dijelovima njegovog golemog opusa. Ovaj tekst svjesno ostaje u koordinatama njegovog odnosa prema predlošcima Rut Rendel jer mi se čini da će u budućnosti Šabrolovo prepoznavanje njezine genijalnosti u valoriziranju njegove filmske baštine imati u najmanju ruku jednaku važnost kao Hičkokovo otkrivanje Patriše Hajsmit, odnosno da će biti upečatljivo kao presuda u kamenu.

Muharem Bazdulj