Iz ličnog ugla – Pred popis 2011 Srbi, nezaštićeni u Srbiji i šire Srpski narod se danas nalazi u čudnom položaju. Kao posledica ekstremističkih platformi "prve i druge Srbije" koje su sukcesivno primenjivane a nekada i istovremeno, danas u Srbiji samo većinski narod nema jasno definisana i institucionalno zaštićena nacionalna prava

piše: Čedomir Antić

Srbija je postala nacionalna država srpskog naroda voljom svojih građana pripadnika nacionalnih manjina. Za prosečne srpske nacionaliste, baš kao i za njihove "građansko-evropejske" neistomišljenike, pitanje nacionalnih prava srpskog naroda u Srbiji ili izvan njenih granica nije od prvorazredne važnosti. Za prve, Srbi su samo bezimena "vojska" u službi velikog cilja koji je u krajnjem ishodu toliko megalomanski da prevazilazi interese naroda i granice njegovih istorijskih zemalja. Srpska ponornica se prema njihovim očekivanjima završava u nekakvoj ogromnoj Srbiji/Jugoslaviji ili još bolje ujedinjenoj sveslovenskoj državi. Za druge, Srbija je samo primer mere žrtve kojom je moguće prevazići nazadnost Balkana i Istočne Evrope. Hteli bi da izbegnu sve što prati ponovno stvaranje moderne države, da se podsmehnu srpskim državnim tradicijama, zanemare prava srpskog naroda, ali i da susednim državama ospore pravo da se mere sa svojom idealizovanom vizijom Srbije. Tvrdnjom da Srbija nema rašta da se poredi sa Bugarskom, Rumunijom, Gruzijom ili Ukrajinom, i stalnim isticanjem poređenja sa Belgijom, Francuskom ili Portugalom, ili u slučaju Drugog svetskog rata – Nemačkom, suštinski su se približili srpskim nacionalistima koji jednako, samo iz drugih razloga, smatraju svoju zemlju ekskluzivnom. Zato predstavnici SAD i EU, često ne bez vidnog cinizma, vole da govore o liderstvu Srbije na Balkanu i čak na evropskom kontinentu. Verne slušaoce u ovim sasvim neumerenim i podsmeha dostojnim ocenama, ovi političari i diplomate imaju među velikim brojem pripadnika "obe Srbije".

Srpski narod se danas nalazi u čudnom položaju. Kao posledica ekstremističkih platformi "prve i druge Srbije" koje su sukcesivno primenjivane a nekada i istovremeno, danas u Srbiji samo većinski narod nema jasno definisana i institucionalno zaštićena nacionalna prava. Dobar primer je prosveta. O prosvećivanju manjina odlučuju i njihovi nacionalni saveti, o prosveti srpskog naroda odlučuje ministar koji se zatekne na ovom, za naše vlade po pravilu sporednom resoru. Pripadnici srpskog naroda ne uživaju nikakvu posebnu zaštitu u AP Vojvodini, pa čak ni u opštinama širom centralne Srbije gde on nije većinski. Pitanje prava srpskog naroda u Srbiji sistematski je izbegavana politička tema i tu postoji neka vrsta saglasnosti naše desnice i levice. Odnos prema Srbima u regionu predstavlja još izrazitiji primer. Oko dva miliona Srba živi u osam država Balkana i Srednje Evrope. Reč je o zemljama na kojima srpski narod živi od davnina. U Bosni i Hercegovini su do genocida, koji su od 1941. do 1945. sprovele hrvatske i muslimanske ustaše, i komunističke diktature, Srbi i muslimani koji su tvrdili da pripadaju srpskom narodu činili 62 procenta stanovništva. U Hrvatskoj su Srbi sve do ustaškog genocida iz Drugog svetskog rata činili četvrtinu stanovništva. Oni su svoje slobode stekli starim habsburškim privilegijama, sporazumima sa hrvatskim nacionalnim pokretom 1867. i 1905. godine, ali i zahvaljujući svom doprinosu stvaranju moderne hrvatske republike 1945. godine. U Crnoj Gori, Srbi su do 1945. činili oko 90 procenata stanovništva. Posle Drugog svetskog rata počela je postepena ali nepovratna, decenijska nedemokratska negacija ove činjenice. Srpski narod u Mekedoniji je tokom realnog socijalizma i tekućeg dvadesetogodišnjeg demokratskog razdoblja sveden sa četvrtine na pedesetinu ukupnog stanovništva. U Sloveniji je srpski narod najmnogobrojnija manjinska zajednica koja, uprkos "autohtonosti" Srba u Beloj Krajini, nema status nacionalne manjine... Na severu Albanije srpsko i slovensko stanovništvo činilo je petinu tamošnjeg naroda; danas se ne zna koliko tamo ima Srba a tek treba da dobiju status nacionalne manjine. U Mađarskoj i Rumuniji srpski narod spada u red najmalobrojnijih manjina. Ipak, njegova prava su makar već decenijama otvoreno i u znatnoj meri uređeno pitanje.

Tokom 2011. godine započeće ciklus popisa stanovništva u većini država u kojima živi srpski narod. Reč je o prvom popisu stanovništva otkako je obnovljena nezavisna Srbija. Pored svih unutrašnjih podela, protivrečnosti i slabosti, Srbija je danas prvi put posle 1918. godine istinski matična država srpskog naroda. Uprkos nekakvim izgledima evropskog jedinstva, naše vreme je teško i gorko po Srbiju i srpski narod. Osim u Republici Srpskoj, gde je početkom devedesetih godina prošlog veka u potpunosti primenjen hrvatski model nacionalnog osamostaljenja, u svim drugim državama bivše Jugoslavije zvanična Srbija i tamošnji Srbi sledili su koncept odbrane preživele federalne države i zaštite jednog propalog društvenog sistema, oba zamaskirana u prizemni nacionalizam.

Danas je izvesno da je Republika Srpska jedini državni entitet u Evropi koji je pod stalnim pritiskom i koji SAD i EU žele da postepeno ukinu. Srbi u Federaciji Bosne i Hercegovine (jednom od entiteta BiH) kao "konstitutivni narod" ne uživaju ni deo prava i uticaja koji Bošnjaci u Srbiji, sa sličnim udelom u ukupnom stanovništvu, imaju kao "nacionalna manjina". Srbi u Hrvatskoj ne uživaju puna, od hrvatske države zagarantovana prava (ukinuti su autonomni kotari, nije sproveden Erdutski sporazum), u Crnoj Gori su u toku kampanja protiv Srpske pravoslavne crkve i državno nastojanje da bude potisnut srpski jezik, u Makedoniji Srbi nemaju pravo na slobodu veroispovesti, u Sloveniji nemaju prava nacionalne manjine, koja malobrojniji Slovenci odavno uživaju u Srbiji...

Najavljeni popisi biće održani pod pritiskom. U Crnoj Gori je već dugo prisutna napetost koju podstiču pojedini političari iz vlasti. Oni najavljuju ishod popisa, jedan od čelnika režima je čak ustvrdio kako je brojnost Srba u Crnoj Gori "političko pitanje". U Hrvatskoj je prisutna snažna asimilacija. Dovoljno je samo navesti da je na prošlom popisu tek oko četvrtine onih hrvatskih građana koji su se izjasnili kao pravoslavci bilo spremno da prizna kako pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Vođe Demokratske partije Srba u Makedoniji podozrevaju da će brojnost manjinskih naroda u ovoj državi i na ovom popisu zavisiti od složene političke potrebe odnosa dva najbrojnija naroda države – Makedonaca i Albanaca. Naime, prema Ohridskom sporazumu, Albanci mogu da uživaju posebna prava samo ukoliko čine više od 20 odsto stanovništva zemlje. Ovaj udeo je na prošlom popisu bio blizu zakonom propisane granice.

Srbija se kao matična država ne brine posebno o srpskom narodu koji živi izvan njenih granica. U vreme Miloševićevog režima naši sunarodnici bili su viđeni kao instrument politike režima u Beogradu. Danas, u uslovima velikih pritisaka i nepovoljnog položaja države, prioritet je stavljen na srpski narod u dijaspori. Novčana ulaganja iz budžeta Republike Srbije u održanje srpskog naroda koji živi izvan njenih granica su simbolična i više desetina puta manja od sredstava koja recimo Mađarska, Slovenija ili Hrvatska ulažu u slične ciljeve. Sa izuzetkom odnosa prema Republici Srpskoj, koja ima sopstveni budžet, medije i pristalice u Srbiji, pa zato može doneti političke neprilike, vlasti Srbije ne pridaju posebnu pažnju srpskom narodu koji živi u državama regiona. Sve je, čini se, prepušteno delovanju pojedinaca iz naših ustanova, kao što je savetnik predsednika Srbije Mlađan Đorđević ili državni sekretar u Ministarstvu dijaspore Miodrag Jakšić.

Uoči popisa Srbija nije učinila dovoljno da se predstavi drugačije od svojih prethodnica DZ SCG, SRJ i SFRJ – koje su se zagraničnim srpskim narodom bavile u najboljem slučaju politički pragmatično i uzgredno. Novčana ulaganja su neznatna, strategija doskora nije postojala, a sada je ne primenjuju. Začudo, status srpskog naroda, koji mnogi smatraju uzrokom nedaća iz devedesetih godina prošlog veka, danas nije prioritet naše mirne i proevropske regionalne politike. Pitanje izjašnjavanja na popisu spada u domen ljudskih prava i nemoguće ga je kontrolisati. Ipak, Srbija bi trebalo da zainteresuje SAD, EU i UN za očiglednu neravnopravnost kojoj su izloženi naši sunarodnici u nekim od susednih država. Ovde nije reč o nacionalizmu ili velikodržavnim težnjama. Reč je o odbrani ljudskih, građanskih i nacionalnih prava. Reč je o odbrani identiteta i evropskih vrednosti. Kada uklanjaju Njegoša iz udžbenika, kada uvode nedavno konstruisane mitološke obrasce u istorijsku istinu o Kosovskoj bici, vrše pritisak na pravoslavnu crkvu ili prilagođavaju udžbenička tumačenja delova srednjovekovne ili novije istorije političkim potrebama državnog nacionalizma, vlasti naših suseda suštinski ne ruše samo temelje identiteta srpskog naroda, već ugrožavaju evropske vrednosti kojima smo navodno svi privrženi. Time ne gube samo njihove nacionalne kulture, nije na šteti samo srpska nacija, već je reč o gubitku za čitav region. Koliko god to mnogi kod nas ne bili raspoloženi da priznaju, nevolje kojima je izložen srpski narod u susednim državama posredno nepovoljno utiču na političku scenu Srbije i opterećuju našu ionako nestabilnu i nejaku demokratiju.