Crkva i država:
Đukanović kao Henri VIII

Iako je tačno da podela među vernicima unosi nemir u Crnoj Gori, ostaje nejasno koje je opravdanje da se u sekularnoj, demokratskoj državi vladajuća partija i njen lider Milo Đukanović u svom programu bave ustrojstvom crkve i njenom "podobnošću"

"Prevazilaženje podela ostaje područje na kojem Demokratska partija socijalista (DPS) mora ispoljiti novu kreativnost i potvrditi promišljenost", govorio je Milo Đukanović na šestom kongresu DPS-a. Potom se jedan od najmoćnijih političara na Balkanu založio za jedinstvenu, samostalnu pravoslavnu crkvu, i to "uz puno poštovanje i afirmaciju crnogorskog identiteta". Kao što je poznato, na teritoriji Crne Gore nalazi se Mitropolija crnogorsko-primorska, ali i kanonski nepriznata Crnogorska pravoslavna crkva (CPC). Preciznijim rečima, jedan od ciljeva DPS-a je objedinjavanje "korpusa pravoslavnih vernika" u državi. Sudeći po burnoj reakciji, ne samo crnogorske javnosti već i šire, pitanje je koliko je ova najava (ne)promišljena. Izjave bivšeg premijera i predsednika Đukanovića protumačene su kao namera jedne građanske partije i njenog lidera da se mešaju u crkveno ustrojstvo. Milo Đukanović tvrdi da o tome nema ni govora, on je samo protiv podela jer su pretnja stabilnosti. Cinici će reći da je u toj potrebi da reši problem podela zaboravio da su Crkva i država ipak odvojene, ma koliko morale i htele da se susreću.

Da li je namera i(li) savet Mila Đukanovića o jedinstvenoj, Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi ostvariv? Otkuda se ta ideja, koja nije nova, potegla baš u ovaj čas?

Iz Ruske pravoslavne crkve (RPC) su se, setivši se ranijih susreta sa Milom Đukanovićem, upitali nije li po sredi novinarsko preuveličavanje. Otac Nikolaj Balašov, zamenik predsednika Odeljenja za spoljne crkvene veze ruskog patrijarha, upitan da prokomentariše izjavu Mila Đukanovića, kazao je: "Pravoslavna crkva ima svoje zakone na kojima počiva njeno postojanje, a političari bi trebalo da se s poštovanjem odnose prema tim viševekovnim normama, čak i ako im se čini da će im uplitanje u crkvena pitanja doneti dodatne glasove na sledećim izborima." U Crnoj Gori, međutim, teško da se radi o prikupljanju poena za izbore. Verovatno da je pre reč o postreferendumskom rasplamsavanju nacionalnog osećanja. Kako je stajalo u naslovu provladinog dnevnog lista "Pobjeda", "prioritet je duhovno utemeljenje nezavisnosti." Prosrpski orijentisan korpus u Crnoj Gori smatra da su Milo Đukanović i vladajuća koalicija zatečeni (još neobjavljenim) rezultatima popisa, te sada nalaze nove načine da ojačaju nacionalnu svest. No, sve je to na nivou nagađanja.

...Mitropolit Amfilohije...

HENRI VIII: Milo Đukanović poslednjih dana, međutim, objašnjava da je potrebno prevazići podele i "pitanje pravoslavne crkve". Iz tog razloga, hoće da nađe model kojim bi crkva bila na "liniji strateških interesa države". Da bi se to ostvarilo, po mišljenju lidera vladajuće partije u Crnoj Gori, ona ne sme da bude vezana za "centralu u drugoj državi" koja je pritome neblagonaklona prema njihovoj nezavisnosti. Uz tvrdnju da Crnogorsko-primorska mitropolija kao deo Srpske pravoslavne crkve (SPC) nije dovoljno u saglasju sa državnim interesima Crne Gore, dodao je da je ponekad umela da bude i konstruktivna.

U celoj priči nije baš najjasnije šta Milo Đukanović tačno predlaže, odnosno na koji način crkvu hoće da privoli državnim interesima. I uopšte kako se u sekularnoj, demokratskoj državi vladajuća partija i njen lider bave u svom programu ustrojstvom crkve i njenom "podobnošću."

U danima kada se aktualizuje ova rasprava i uporno poziva na postulat o odvojenosti crkve i države, u dnevnom listu "Danas" osvanuo je strip u kom je glavni lik Milo Đukanović. On govori na Kongresu DPS-a 2015. godine. "Cilj nam je da ujedinimo… katolike i pravoslavce", kaže šireći ruke.

S druge strane, lider DPS-a zna da u Crnoj Gori zaista postoji podela među vernicima, iako su vernici SPC-a više nego znatno brojniji. Sukobi između Mitropolije i tzv. CPC-a su česti, a čak i kada se ništa ne događa, oseća se tenzija. S te strane, razumljiva je njegova potreba da se u novoformiranoj državi utišaju antagonizmi.

ODJECI I MOTIVI: Pravoslavna Mitropolija crnogorsko-primorska je odgovorila na ovaj predlog umerenim saopštenjem. Lako veruju, kako se navodi, u dobre motive za pisanje takvog "političkog štiva", ne može da se prenebregne "neprimeren odnos njegovih autora prema osnovnim principima sekularnog i građanskog društva(…) Smatramo da ne doprinosi stabilnosti društva kada se političke vođe tako deklarativno izjašnjavaju o pitanjima koja predstavljaju isključivo unutrašnje stvari Crkve". Zatim se pozivaju na nemogućnost da se Crkva svodi na nacionalne okvire, kao i na retrogradnost takvih ideja koje su bila razumljive u XVIII i XIX veku.

No, ni svi zvaničnici kanonski nepriznate CPC se nisu oduševili predlogom o spajanju. Potpredsednik Saveta Stevo Vučnić kazao je da je to nemoguća misija jer se Srpska pravoslavna crkva ne može transformisati u crnogorsku, niti može biti "božanska institucija lojalna ovoj državi i narodu". Stoga, kompromis je tu teško moguć.

Brzo se oglasio i predsednik Socijaldemokratske partije (SDP) Ranko Krivokapić, obradovan izjavom svog koalicionog partnera Mila Đukanovića. Kao jedan od najvećih pristalica i boraca za CPC-a, Ranko Krivokapić je mnogo puta govorio o vraćanju imovine Mitropolije u ruke države i CPC-a. Tako je prošle godine tvrdio da manastir Ostrog"treba da bude vraćen državi, a u jednoj od mnogobrojnih poseta CPC-u i njenom poglavaru obećao je da će im država vratiti "ono što im pripada."

Prošle nedelje, mitropolit Amfilohije je nakon osveštavanja Crkve Svetog Nikole u Donjem Grblju kazao: "Jedan od naših glavara (Ranko Krivokapić), juče na Lovćenu, kod Petra II Petrovića Njegoša, reče – vratićemo mi imovinu Mitropolije i manastir na Cetinju. Kome će oni to vratiti?"

CRKVENA PRAVILA: Kada se prašina previše podigla, Milo Đukanović je objasnio da ideju o objedinjavanju pravoslavnih vidi kao sugestiju, odnosno savet svojim pristalicama.

Na koji način bi DPS mogao da ostvari svoj cilj ili, kako bi mogli Crkva, odnosno vernici da poslušaju savet lidera te stranke?

Odnos SPC-a i CPC-a je pitanje kanonskog identiteta. Da bi CPC dobila svoje kanonsko priznanje u pravoslavnom svetu, neophodno je da se majka crkva, u ovom slučaju SPC, sa time složi. Drugim rečima,, iako ima određeni broj pristalica, sadašnja CPC nema kanonske uslove da bude priznata (inače, vernici CPC-a, što je neobično, dobijaju i članske karte). Potom, njen poglavar Miraš Dedeić je ekskomuniciran pre 12 godina od strane vaseljenskog patrijarha i raščinjen je po kanonskoj krivici. Nemali broj vodećih ljudi u CPC-u su raščinjeni sveštenici SPC-a: između ostalih Živorad Pavlović, raščinjen zbog krađe crkvene opštine u Smederevu, a Milutin Cvijić je bio monah pa se potom oženio. Čak i ako situacija u Ukrajini ili Makedoniji podseća na slučaj Crne Gore, postoje više nego bitne razlike.

Zbog svega toga, nadanja crnogorskog državnog vrha nisu lako ostvariva, iz ove tačke gledišta čak deluju kao nemoguća. Što ne znači da u nekom trenutku, u budućnosti, Crna Gora neće imati "svoju" Crnogorsku pravoslavnu crkvu. Ali ne onu koja se danas tako naziva.

TEORIJA I PRAKSA: Striktna odvojenost države i crkve, koja postoji kao postulat savremene države, mnogo puta se pokazala kao neostvariva.

Na hrišćanskom Istoku je iznedrena poznata teorija o simfoniji crkve i države, a pravoslavna crkva je imala ogroman uticaj na konstituisanje nacionalnog identiteta ovdašnjih naroda, kao i na celokupnu sferu društvenog života. Pravoslavne crkve imaju, za razliku od zapadnih, i "nacionalni predznak" mada će teolozi odmah dodati da one nisu samodovoljne i nezavisne, već je to jedna Hristova, aktualizovana u različitim narodima; takođe, i da je pogrešno je poistovećivati autokefalnost pomesnih crkava sa idejom državnog suvereniteta. Kada je reč o Crnoj Gori, ona u svojoj istoriji ima i bitan period teokratske vladavine. Opet, za vreme komunizma, pomesne crkve su važile za skoro pa jedinu "opoziciju" režimima.

U prethodnih dvadeset godina odnos Mitropolije oličene u liku mitropolita Amfilohija i države, oličene u liku Mila Đukanovića, imao je svoje uspone i padove. I mitropolit je nemali broj put umeo da se "meša" u državne poslove. A Milo Đukanović, dajući savet, odnosno predlog, ma kako možda bio nekom razumljiv sa "državničke" i pragmatične tačke gledišta, ima intenciju da se bavi nečim što danas nadilazi njegovu oblast delovanja i da zalazi u crkvene kanone koji su podosta stariji od crnogorske i mnogih drugih država.

Jelena Jorgačević