Režim i mediji nacionalnih manjina

Ko gasi "Mađar So"

Ako vlast u Beogradu ne učini ništa - vojvođanski Mađari će uskoro, prvi put posle više od 100 godina, ostati bez dnevnih novina na svom maternjem jeziku

Novinari "Mađar soa", jedinog dnevnog lista na mađarskom jeziku u Jugoslaviji, zapretili su da će početkom iduće nedelje da stupe u štrajk ukoliko Skupština Vojvodine kao osnivač lista u međuvremenu ne preduzme nešto da spreči njegovo propadanje. Oni su na ovaj korak spremni, kako kažu, iz očajanja jer su ovog meseca dobili tek prvi deo prošlogodišnje septembarske plate od samo 230 dinara. I što je još gore, sledeća isplata u istom iznosu krajnje je neizvesna.

Glavni i odgovorni urednik "Mađar soa" Šandor Balint tvrdi da je list zapao u najtežu krizu od svog osnivanja, pre više od pola veka. Redakcija u Novom Sadu je zbog neplaćenih računa za telefon odsečena od velikog dela svoje dopisničke mreže, a isto tako i novinskih agencija na čije usluge više ne može da se pretplati, tako da listu preti kolaps čak i kada bi novinari pristali da rade džabe.

Šef štrajkačkog odbora novinara Zoltan Nemet kaže da su predstavnici Redakcije krajem prošle nedelje razgovarali sa rukovodstvom holding korporacije "Forum", u čijem je sastavu "Mađar so", ali im je generalni direktor Geze Bordaš rekao da rešenje krize izvan njegove moći jer je "Forum" u još težoj situaciji nego "Mađar so". Ista dijagnoza mogla je da se čuje i na prošlonedeljnoj sednici Odbora za informisanje Skupštine Vojvodine. Član tog odbora Jožef Varga obelodanio je da "Forumova" štamparija danas radi s kapacitetom "između 20 i 30 odsto" i da su gubici firme dostigli cifru od oko pet miliona dinara.

Redakcija "Mađar soa" tvrdi, međutim, da ima spasonosnu formulu za izlazak iz sadašnje krize. Ona je još prošlog meseca uputila pismo osnivaču lista - Skupštini Vojvodine - u kojem traži da se Redakcija osamostali od izdavačke kuće "Forum" i dobije status pravnog lica sa posebnim žiro računom. "Mađar so" bi tako mogao da preživi s obzirom da on sam posluje bez gubitaka, a da u probleme upada zbog toga što kao deo "Foruma" mora da deli njegovu sudbinu.

IZMEĐU ČEKIĆA I NAKOVNJA: Uprkos svim nedaćama, prosečni dnevni tiraž lista je 16.000 primeraka, i to gotovo uz zanemarljivu remitendu, što znači da ga kupuje više od pet odsto populacije od oko 300.000 vojvođanskih Mađara. Istraživanja javnog mnenja su pokazala da jedan primerak "Mađar soa" često dele dve porodice tako da je njegova čitanost četiri do pet puta veća od prodatog tiraža. Tako je ovaj list, u odnosu na veličinu populacije vojvođanskih Mađara, srazmerno najčitanija dnevna novina u Jugoslaviji.

"Mađar so", znači, ima svoje mesto na tržištu. Redakcija ima formulu kako da prevaziđe sadašnju krizu, ali sve je to uzalud jer režim ne dozvoljava osamostaljivanje lista, a još manje njegovu privatizaciju. Pri tom se ponaša kao da je stopostotni vlasnik novina iako ih subvencioniše sa samo 15 odsto, i to ne svojim, već novcem poreskih obveznika. Za taj novac pokušava da "Mađar sou" i dalje nameće - kao u vreme Titove Jugoslavije - status "glasila od posebnog društvenog interesa", čija je misija "informisanje nacionalne manjine vojvođanskih Mađara", a to će reći - indoktrinacija te manjine.

S druge strane, novinari "Mađar soa" nastoje, i zasad u tome uglavnom uspevaju, da rade profesionalno pošteno i da svojim čitaocima priušte dobre novine, neopterećene propagandom. Pri tom se ne odupiru samo pritiscima režima nego isto tako odolevaju i iskušenjima da se privole nekoj od političkih stranaka vojvođanskih Mađara. Ovakva pozicija "Mađar soa", nalik novinama koje se stalno nalaze između čekića i nakovnja, očigledno je neodrživa na duži rok.

Za razliku od sadašnjeg, prethodni režim je podržavao pomenuti status "Mađar soa" redovnim subvencijama u visini od skoro 50 odsto, tako da je sredinom osamdesetih godina imao prosečni dnevni tiraž od oko 30.000 primeraka - dvostruko veći nego danas. U to vreme "Mađar so" je uživao ugled najboljeg dnevnog lista na mađarskom jeziku ne samo u Jugoslaviji nego i na čitavom mađarskom govornom području. To, naravno, ne znači da je ovaj list tada bio šampion slobode štampe u Evropi, ali je u tom pogledu svakako bio neuporedivo bolji od sličnih novina u Mađarskoj i svim ostalim istočnoevropskim socijalističkim zemljama čiji su režimi bili znatno represivniji prema slobodi štampe nego jugoslovenski.

Mora se priznati i to da su poslovodstvo i novinari tadašnjeg "Mađar soa" učinili sve što je bilo u njihovoj moći da održe i čak unaprede kvalitet i tiraž svog lista. Tako su, na primer, uz pomoć zagrebačkog "Vjesnika" među prvima u bivšoj Jugoslaviji kompjuterizovali rad u svojoj redakciji. Učinili su to uz dobrovoljno odricanje od većih plata i uz spremnost da se "dokvalifikuju" za novu tehnologiju. Kasnije se ispostavilo da je sve to bilo uzalud.

NEMOĆ OSNIVAČA: Početak propadanja "Mađar soa" poklapa se sa dolaskom sadašnjeg režima na vlast i svođenjem vojvođanske autonomije na puku formu bez političkog i ekonomskog sadržaja. Skupština Vojvodine nije u stanju da podrži ni ovaj ni bilo koji drugi medij "od posebnog društvenog interesa" čiji je osnivač jer ne raspolaže novcem kojim bi to mogla da učini. Njen budžet se odobrava u Beogradu i simboličnog je iznosa.

Od početka devedesetih godina pa do danas prepolovljen je ne samo tiraž nego i broj novinara u "Mađar sou". Najsposobniji su otišli u Mađarsku da tamo nastave karijeru. Bežeći od rata i sve veće bede, iz Vojvodine je otišlo i oko 40.000 ovdašnjih Mađara, uglavnom mladih i obrazovanih. Znači, potencijalnih čitalaca "Mađar soa".

Agonija jedinih domaćih dnevnih novina na mađarskom jeziku jeste dobra ilustracija kako ovde i sada stvari stoje sa informisanjem na jezicima nacionalnih manjina pod pokroviteljstvom režima. Jer, u mnogo boljem položaju nisu ni ostali listovi i elektronski manjinski mediji "od posebnog društvenog interesa" čiji je osnivač Skupština Vojvodine. Svi su oni danas na granici egzistencije. Režim za njih nema novca a ni interesa, jer su pripadnici nacionalnih manjina, po pravilu, njegovi protivnici i jer se u njemu osećaju kao građani drugog reda.

"Mađar sou" sada preti brz i potpuni kolaps. Režim će zato morati hitno da se opredeli: ili da se prema ovom listu zaista odnosi kao osnivač, sa svim obavezama koje iz toga proističu, ili da mu dopusti da se osamostali i sam se snalazi na tržištu. Ako ne učini ništa - vojvođanski Mađari će uskoro, prvi put posle više od 100 godina, ostati bez dnevnih novina na svom maternjem jeziku. Ukoliko se to dogodi, biće to skandal koji daleko prevazilazi ovdašnje, lokalne okvire.

Predsedniku Miloševiću više niko neće verovati na reč da s Mađarima živi u velikoj slozi i da oni ovde uživaju prava po najvišim evropskim standardima.