Izložbe: "Posle zida"

Politika tela

"After the Wall" jedan je od prvih velikih projekata koji preispituje dramatične faze preloma i promena na mapi Evrope; etički sukobi, nacionalizam, korupcija, kriminal... i ostale "blagodeti" "postkomunizma" u radovima stotinu umetnika

Pad Berlinskog zida simbolično je označio početak turbulentnog perioda u istočnoj Evropi, perioda konstituisanja novih država, afirmacije nacionalnih identiteta, uvođenja višepartijskih sistema i privatizacije. Bio je to početak procesa transformacije koji je rezultirao i mnogobrojnim negativnim fenomenima - poput nacionalističkog rivajvla, etničkih sukoba, korupcije i kriminala kao osnovnih karakteristika lumpen-kapitalizma - i enormnim socijalnim gapom između "novih bogatih" i "novih siromašnih".

"After the Wall - Umetnost i kultura u postkomunističkoj Evropi" (1989-1999), Moderna Museet, Stockholm, izložba koncipirana i organizovana od strane Bojane Pejić u saradnji sa Dejvidom Eliotom i Iris Miler Vesterman u Muzeju moderne umetnosti u Stokholmu, jedan je od prvih velikih evropskih projekata koji preispituje dramatične faze preloma i promena na mapi Evrope, i koji teži da preciznije definiše ne samo kulturni već društveno-politički i psihološki problem "postkomunizma".

PANDORINA KUTIJA: Istovremeno sa spuštanjem gvozdene zavese kao da se otvorila i Pandorina kutija, otkrivajući specifične i izdiferencirane istorijske, kulturne, ekonomske realnosti zemalja koje ranije nisu postojale kao autonomne države, i koje su profilisale svoje nove pozicije tokom poslednje decenije. Okvirni pojam "postkomunizma" u svakoj sredini se manifestuje na različite načine, i za svaku generaciju ima specifično značenje koje izložba "Posle zida" reflektuje i kroz radove oko sto četrdeset umetnika iz Nemačke, Češke, Poljske, Slovačke, Slovenije, Mađarske, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Jugoslavije, Albanije, Makedonije, Bugarske, Rumunije, Moldavije, Ukrajine, Belorusije, Ruske Federacije, Litvanije, Litve, Estonije, Gruzije i Jermenije.

Autori su izložbu konstruisali kroz nekoliko međusobno povezanih tematskih celina, kako navodi David Eliot u uvodnom tekstu: kroz ideju umetnosti kao vrste "socijalne skulpture" (termina originalno vezanog za rad Džozefa Bojsa) preuzetog od strane mnogih umetnika tokom 90-ih sa tendencijom ponovnog ugrađivanja umetnosti u socijalni kontekst. Umetnički angažman postaje i neka vrsta komentara na aktuelne probleme nacionalizma, religije, konzumizma, otuđenja i uticaja privatizovanih "oslobođenih" masovnih medija na društvenu svest.

U tom kontekstu može se iščitavati rad rumunskog umetnika i autora ironičnih komentara na aktuelnu situaciju u formi linearnih figurativnih crteža Dana Perjovsija, koji je izložio seriju svojih intervjua objavljenih u novinama, po kojima plovi 500 brodića od obezvređenih novčanica sa slikom Brankusija, aludirajući na devalvaciju osnovnih kulturnih vrednosti, zalažući se za rehabilitaciju uloge i figure umetnika u društvu koje je još uvek pogođeno traumama političke diktature i izolacije. Kritika konzumizma u postkomunističkim društvima prepoznaje se u radovima mladog češkog umetnika Kristofa Kintere. Angažovani karakter otkrivaju radovi poljske umetnice Sofije Kulik "Od Sibira do Cyber-ie", Milice Tomić, Slovenca Tadeja Pogačara. Ironični pogled na novu ekonomsku i društvenu hijerarhiju i mitologiju prepoznaje se u portretima predstavnika nove bugarske "buržoazije" u instalaciji Nedka Solakova ili u instalacijama Lucezara Bojadijeva.

LIČNA ISTORIJA: Druga tematska celina bazirana je na novoj istorijskoj perspektivi koja se otvara nakon otkrivanja tajnih državnih arhiva, na demistifikaciji i raskrinkavanju mitova koji su konstituisali nacionalni i ideološki identitet, kao na militarnim tenzijama i novom odnosu snaga s obzirom na proširivanju domena uticaja NATO-a.

Posebno interesantan rad vezan za rekonstrukciju lične i kolektivne istorije jeste film "Intervju - nalaženje reči" Anri Sale, mladog umetnika iz Albanije. Istorijskim paralelama između staljinističkog perioda i savremene situacije bavi se poljski umetnik Tomaz Kizni, izlažući fotografije žrtava preuzetih iz arhiva KGB-a i snimke osoba koje spavaju u berlinskom metrou, kao i Igor Muhin u foto-radovima fragmenata razorenih komunističkih spomenika ili Zbignjev Libera sa svojim Lego skulpturama. U ovom kontekstu bili su predstavljeni i radovi Mladena Stilinovića, Raše Todosijevića, Dalibora Marinisa, Slavena Tolja, slovenačke grupe Irwin i rumunskog para subREAL, Davida Cernog, Artura Klinova umetnika angažovanog u beloruskom Underground pokretu.

PITANJE POLA: U odnosu na raniji period, u kom je dominirala ideja kolektivizma, i umetničkog angažmana kao vida subverzije vladajućeg režima i ideologije, 90-iH se sve jače profiliše ideja umetničkog subjektivizma, i pomaljaju se novi oblici definisanja i reprezentacije personalne estetike i politike tela, individualnog identiteta, i često tamne vizije fragilne ljudske egzistencije u nesigurnim i konfliktnim uslovima. Ova kompleksna i heterogena tematika reflektuje se u radovima umetnika kao što su: Jirži Cernicki i Katarina Vincurova (Češka), Iskra Dimitrova (Makedonija), Georgi Gurjanov (Rusija), Suzana Janin i Katarina Kozira (Poljska), Rasim Kristev (Bugarska), Via Levandovski i Olaf Nikolai (Nemačka).

Poslednja tematska celina vezana je za opšteprisutno pitanje pola (gender), posmatranog u perspektivi komunističkih sistema unutar kojih je samo prividno bila izjednačena pozicija i uloga muškaraca i žena. Unutar ovog segmenta težilo se preispitivanju uticaja i relevantnosti feminističke teorije u istočno evropskom kulturnom kontekstu pitanjem kojim su se bavile umetnice poput Veronike Bromove (Češka), Marine Grzinić i Anine Smit (Slovenija), Sanje Iveković (Hrvatska), Projekat ženske lige (Litva), Kriste Nagi (Mađarska), Egle Rakauskaite (Litvanija), u svojim performansima, foto i video instalacijama.

Višegodišnja istraživanja i obilazak zemalja istočne i centralne Evrope kustosa Bojane Pejić, Dejvida Eliota i Iris Miler Vesterman rezultirao je izložbom koja ne samo da dokumentuje već se i analitički osvrće na procese transformacije na polju kulture i vizuelnih umetnosti, kao i filmskim festivalom i simpozijumom, na kom su učestvovali brojni teoretičari i istoričari umetnosti iz pomenutih sredina, i opširnim katalogom u dva toma koji dokumentuje izložbu i koji iznosi niz teoretskih eseja i istorijsku antologiju kulturnih i istorijskih događaja, čime predstavlja jedinstveni instrument za produbljivanje saznanja o ovom uzbudljivom i dramatičnom periodu transformacija kroz koji prolaze ove zemlje.