Knjige: “Zbogom dinosauri, dobrodošli krokodili”
Etnologija promena
“Sloboda, demokratija, salama” – idealna deviza “tranzicije”!
U Hrvatskoj je pre
nekoliko godina, zahvaljujući poznatoj prepisci Lasić-Mandić, tj. lasićevim
problematičnim tezama o današnjem međuodnosu južnoslovenskih književnosti,
u opticaj ušao pojam bugarskog kao nečega Dalekog, radikalno drugačijeg, Nama Stranog.
U Srbiji, kao susedu Bugarske, ovakvih sumnjivih metafora uglavnom nema,
ali “naše” poznavanje bugarske situacije nije zbog toga ništa bolje.
Ako je ranije i postojala objektivna prepreka u vidu Živkovljevog
rigidnog režima, moglo se očekivati da se bar s “tranzicijom”
uspostavi bolja međusobna komunikacija, ali su srpskoj publici (p)ostali
poznati jedino autori bugarskog porekla koji su “uspeli na Zapadu”,
poput Cvetana Todorova, Julije Kristeve ili Marije Todorove. O problemima,
sličnostima i razlikama srpskog i bugarskog “tranzicionog” života više
smo, pak, mogli da saznamo iz prevoda romana Džulijena Barnsa Bodljikavo
prase nego od prevoda bugarskih autora... Osim jednog sjajnog
tematskog “bugarskog broja” niške Gradine (12/1997), gotovo da i nije
bilo prevođenja tekstova o tamošnjoj situaciji.
Bugarska etnologinja Radost Ivanova upustila se u rizičan, ali vrlo produktivan poduhvat, ignorišući kanone tradicionalne etnologije, večito zabavljene samo onim Prošlim; njena knjiga Zbogom dinosauri, dobrodošli krokodili! (preveo Dejan Ajdačić, Biblioteka XX vek, Zemun i Čigoja štampa, Beograd 2000), podnaslovljena kao etnologija promena, zbornik je tekstova koje je autorka pisala od 1989. do 1994, i koji prate burne i fundamentalne demokratske promene u bugarskom društvu iz vizure savremene (moglo bi se reći “urbane”) etnologije; zato su teme njenih sedam ogleda, između ostalog, politički mitinzi i njihove parole, zastava kao znakovni sistem u bugarskoj kulturi, parodije političkih tekstova, zaklinjanja u savremenom političkom životu, politička uloga grafita (recimo, onih na spomeniku sovjetskoj armiji...) etc. Ivanova u predgovoru ističe da “Knjiga nije politički priručnik o događajima. U njoj se ne bavim činjenicama kao političari, niti kao istoričari. Ona je pokušaj da se osmotre promene u duševnosti Bugara u tom periodu”.
Upravo je otud, zbog tih promena u duševnosti knjiga zanimljiva i srpskim čitaocima koji nisu baš zainteresovani za “tradicionalnu” etnologiju. Radost Ivanova minuciozno, a esejistički superiorno, čak s primetnom naratorskom veštinom, analizira, recimo, ikonografiju i diskurs parola masovnih prodemokratskih mitinga (ali takođe i “kontramitinga”, što bi rekli Srbi!) u Sofiji, a njeni lucidni zaključci i te kako važe i za ovdašnje političke prilike, jednako obremenjene ostacima dveju propalih i jalovih ideologija, “monarhističke” i “komunističke”. Srbi i Bugari pate od sličnih postkomunističkih bolesti, s važnom razlikom što je “tranzicija” 90-ih za Bugare uspravljanje, a za Srbe urušavanje. No, to je već jedna druga tema... Knjiga “Zbogom dinosauri...” je dragocen prilog razumevanju arhetipskih i tradicijskih silnica koje deluju i u pravoj tranziciji, i utoliko se možemo samo nadati da će što pre i Srbima biti nasušno potrebna!
T. Pančić
