Kontroverze kandidature Turske za EU

Kontinent bez granica

Ulazak Turske u Evropsku uniju odsada je samo pitanje kalendara, kalenda koje, ovoga puta, i s razlogom, neće biti grčke

U polustoljetnoj povijesti evropske integracije ne znamo za kontroverzniju odluku od one koju su u Helsinkiju, 10. decembra ove godine, donijeli šefovi država ili vlada Evropske unije: priznati Turskoj službeni status kandidata za punopravno članstvo u Evropskoj uniji. Odluka posve dostojna svečanostima što ih posvuda organiziraju šarlatani modernoga društva-spektakla u povodu po njima najavljenog novoga stoljeća i tisućljeća - koji će, ipak, po pameti ljudskoj sudeći - početi tek za godinu dana, jer nulta godina je kraj jednog slijeda, ne i početak novoga. Ali, moderni čovjek, taj homo festivus, svuda traži povoda da svoju želju pretvori u sudbinu, ne misleći ni o čemu drugom osim o tome kako da prihvati sve što mu se nudi kao vrhunski dokaz punoće života i životne koreografije. Tako i u politici. Petnaest spice boysa, na vlasti u zemljama Evropske unije milošću ćudi, idiosinkrazije i nervne rastrojenosti javnoga mnijenja i njegove dosljedne nedosljednosti, odlučili su, kao oligarsi koji nikome ne polažu računa, da prime jednu, historijski i geografski gledano, neevropsku zemlju u svoje članstvo.

Odjednom granice Evrope, na koje smo navikli gledajući od djetinjstva stare zemljovide, mijenjaju svoj prepoznatljiv lik. Kad je trebalo da gordi Albion bude primljen u tadašnje Evropsko zajedničko tržište, 1961. i 1967. godine, jedan Šarl de Gol je znao u tome prepoznati "danajski dar", a u Engleskoj trojanskoga konja što su ga ostavili prekoatlantski Danajci. Kad je konačno prihvaćeno, na samitu u Hagu 1969. godine, da se evropska šestorica pretvore u evropsku devetoricu, održani su referendumi ne samo u zemljama kandidatima već i u zemljama članicama u kojima je ovo pitanje proširenja poprimilo nacionalno značenje, u Francuskoj na primjer.

NA VAŠINGTONSKOJ TRASI: Sada kad je Turska došla na red, voljom Sjedinjenih Američkih Država i njihova nacionalnog interesa nijedan referendum, nijedna parlamentarna debata... Ulazak Turske u Evropsku uniju odsada je samo pitanje kalendara, kalenda koje, ovoga puta, i s razlogom, neće biti grčke! I taj američki interes je više nego razvidan: Turska je važna članica Sjevernoatlantskoga saveza, ključna za sigurnost Azije i Evrope, i njeno uključenje u Evropsku uniju upravo u trenutku kad Evropska unija pravi prve korake na putu zajedničke evropske obrane značit će dodatnu NATO-izaciju Evrope. Druga posljedica: ulaskom Turske, ipso facto, uklonjeno je bilo kakvo usidrenje evropske integracije u povijesni, kulturni, vjerski ili civilizacijski identitet, i odsada se evropska integracija kreće putem koji je Vašington trasirao. A to je put pretvaranja staroga kontinenta u kontinentalni supermarket, u Euroland.

U prilog takvoj antievropskoj odluci govori se - ako uopće ima još nekoga tko pita o razložnosti takva koraka - da je Turska velika nacija (Indija je još veća), da je ponajviše laička od svih muslimanskih zemalja, da je njena vojna pozicija ključna (to nas, izgleda, ponajviše svrbi), da se njeno gospodarstvo modernizira (u zemljama jugoistočne Azije također), itd.

Na osnovu ovako pobrojanih kriterija, koji su više trenutačne inspiracije - koje čovjeka salijeću čitanjem jednodnevnih tiskovina - nego jasne političke vizije, nema nikakova razloga da se Evropa ne bi uskoro proširila, ako postoji dobra i obostrana volja, i na Siriju, zemlje Magreba, na Iran, Azerbejdžan (čujemo da tu ima i nafte), na Izrael (isto vjersko i civilizacijsko nasljeđe!) ili na Novi Zeland, Kubu i Meksiko (koji je pripadao habsburškoj kruni), itd.

Turska nije evropska zemlja, ni historijski ni geografski, podsjetio je nedavno bivši francuski predsjednik Valeri Žiskar d'Esten, jedan od najistaknutijih evropskih federalista.

Više od 95 odsto njena teritorija nalazi se u Aziji, a i tih preostalih "evropskih" pet odsto jesu rezultat neobične diplomatske igre nakon Prvoga svjetskoga rata. Državnim udarom u Turskoj, što ga je organizirao Mustafa Kemal, odbacuje se Ugovor iz Sevra - kojim je evropski dio Turske pripao Grčkoj, i saveznici pristaju na nove pregovore u Lozani (jul 1923) kojima se Turskoj priznaje pravo nad Trakijom, uz poznata "humana preseljenja stanovništva".

HIPOKRIZIJA: Ako se Turskoj danas nešto ipak spočitava, po onoj otrcanoj - nitko nije savršen - onda se ne spominju ni povjesni, ni kulturni, ni vjerski, ni civilizacijski, pa ni demokratski kriteriji, već jedino pitanje statusa manjina. Dakle, na djelu je čuvena hipokrizija, jer to je pitanje koje ni sama Evropa nije znala riješiti, budući da u njenim predhelsinškim, dakle historijskim okvirima, u ovom trenutku tinja desetak etničkih sukoba.

Nedavno je, u "Figarou", jedan od vodećih francuskih politikologa Žan Klod Kasanova, glavni urednik teorijskog časopisa Commentaire, istaknuo kako je Bil Klinton odmah nakon odluke helsinškoga samita telefonirao Bulentu Edževitu kako bi mu rekao slijedeće: "Ovo je velika pobjeda za Tursku." I doista, momak iz Litl Roka koji se sve više bavi ujedinjenjem Evrope posve je u pravu. To jest pobjeda za Trusku, za Ameriku isto tako, ali kao što i Kasanova čini, moramo se upitati: pobjeda nad kim? Za francuskoga teoretika to je pobjeda nad zdravim razumom, mi bismo dometnuli i nad Evropom isto tako.

Gdje su granice Evrope? To je pitanje koje su veliki evropski duhovi, kontaminirani evropskom strašću za integracijom, Pol Valeri, Hose Ortega i Gaset, T. S. Eliot, Denis de Ružemon, na primjer, neprestano pretresali i pokušavali odgovoriti na nj. Istina je da su evropske granice bile promjenljive, poglavito na istoku kontinenta, još donedavno to je bila željezna zavjesa od Baltika do Trsta koja je označavala graničnu točku. Ali, ni granice pojedinih nacija-država nisu se prestale mijenjati. Jedna čisto zemljopisna definicija Evrope ne bi bila od velikog značenja, jer ne ujedinjuju se, govorio je De Ružemon, teritoriji već ljudi, "stanoviti tip humaniteta koji proistječe iz određene kulture". I kao Evropljani mi smo posebni i po tome, po tome naročito, što prenaglašavamo posebnosti i razlike unutar tog našeg zajedničkog obilježja. No, te razlike, ma koliko ih strastveno branili i afirmirali, ne mogu prikriti ono što nas na pozitivan način čini posebnim upravo kao Evropljane: to je, po definiciji jednoga Pola Valerija, bitan utjecaj što su ga na sve evropske narode izvršila tri velika historijska izvorišta: rimsko carstvo, grčka filozofija i kršćanstvo. Dakle, Rim, Atena i Jeruzalem. Ovome treba dodati brojne keltske, germanske, slavenske, arapske i druge utjecaje. Ali ovo evropsko prapočetno trojstvo ostaje odlučujuće.

POGODBA: Dijeleći strast za evropskim ujedinjenjem još od svojih mladenačkih dana, krajem šezdesetih godina, družeći se i prijateljujući s velikim Evropljaninom, kakav je bio Denis de Ružemon, "Evropljanin po rođenju, Švicarac po uvjerenju" - jednom sam ga prilikom tako odredio - svoje sam povlačenje iz rukovodeće instance Međunarodnoga evropskoga pokreta najavio 1991. u vili Borgeze, u Rimu, i odmah nakon toga i ostvario. Tko je imao sluha već tada je mogao čuti jeku budućih događaja koji će najveću evropsku političku ideju moderne epohe ismijati kao donkihotsko zanesenjaštvo. Od tada je evropska integracija napravila niz ustupaka i kompromisa koji su tek simptomi njena ozbiljna oboljenja. Kaže se da su simboli nevažni. Ako su simboli nevažni, onda su bar nikada objašnjene promjene simbola i te kako važne. Sjećam se, desetljećima sam slavio Dan Evrope 5. maja i znao se šaliti da je taj datum izabran u čast Marksova rođenja. U stvari, to je dan kad je 1949. godine osnovano Vijeće Evrope. Odnedavno, od pada Berlinskoga zida, briselska je "evro-mafija", koja se množi po bespolnom načelu birokratske partenogeneze, odlučila da se Dan Evrope slavi 9. maja. Zašto? Nikad nitko to nije objasnio.

Zašto je Evropska unija prihvatila kandidaturu Turske? To nam nitko nije objasnio, nitko nikoga nije ni upitao na jasan i ozbiljan način. Ovome diplomatskom koraku Ankare prethodila je združena akcija američkih i turskih specijalnih i tajno-policijskih snaga prigodom hapšenja kurdskoga čelnika Abdulaha Odžalana. Uslijedila je sudbena komedija pred vojnim vrhovnim sudom (ne zaboravimo, turski su generali i njihovo Nacionalno vijeće sigurnosti ti koji odlučuju o svim bitnim pitanjima političkoga života u zemlji, pod isprikom da se radi o očuvanju baštine ataturkizma, a mimo turskog parlamenta), pritisak Evropske unije i, očigledno, pogodba: Odžalan neće biti ubijen a, za uzvrat, primate nas u Evropsku uniju. Ovome treba dodati otvoreni američki pritisak iz geostrateških razloga. Evropa je još jednom pokleknula pred fascinacijom Vol Strita, Las Vegasa i Pensilvanijske avenije. Za to vrijeme, jedna velika evropska zemlja, Rusija, prevelika da uđe u Evropu ali nezaobilazna za njenu sigurnost i njen kulturni identitet, meta je svih evropskih psovki i odbijanja. I to u trenutku svoje najdublje političke i društvene krize.