Vreme broj 481, 25. mart 2000.

Crkva protiv abortusa

Krstačom na babice

U borbi protiv "biološkog istrebljenja srpskog naroda" Sveti arhijerejski Sinod SPC-a potegao je najteže oružje. Ne prvi put

Neposredno pred početak velikog (uskršnjeg) posta, Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne Crkve (SPC) javno je "umolio" sveštenstvo da lekare i babice koji vrše abortuse, dok se ne pokaju, "ne pripuštaju Svetoj tajni Pričešća i da ih liše prava na rezanje slavskog kolača". Sinod je ocenio da je "čedomorstvo vapijući greh pred Bogom, osuđen od celokupnog kanonskog i svetootačkog predanja Crkve, i da kao takvo preti da u dogledno vreme dovede do biološkog istrebljenja srpskog naroda".

Prva javna tumačenja arhijerejske pretnje dali su profesori beogradske Bogoslovije Dimitrije Kalezić i Dragomir Sando. Po mišljenju Kalezića, "ova mera ima svoju duhovnu, pastirsku i socijalnu dimenziju, i nije doneta samo zbog bele kuge, koja je ´dobro´ proredila narod". Sando dodaje da je odluka Sinoda duboko opravdana, jer "od samog trenutka začeća, ljudski život u majčinoj utrobi predstavlja dar, ljubav i volju Božju", pa: "Ubiti tek začeto dete znači ubiti Boga u majčinoj utrobi, ubiti bogolikost u čoveku ili ´ubiti Boga u čoveku´. Taj greh se smatra nosiocem svih grehova."

GUBITAK MOZGOVA: Službenici SPC-a, neraspoloženi da im se ime javno pominje, reći će da je Sinod nešto kao crkvena vlada pa, kao takav, može i da greši. Oni koji nastupaju pod punim imenom zabranu pričešća objašnjavaju širim razlozima i dubljom brigom. "Zločin abortusa srpskom narodu svake godine odnosi po jedan grad veličine Sremske Mitrovice, Valjeva ili Zaječara", kaže Dragomir Sando. "Imamo iza sebe ratove, odlivaju nam se mozgovi, uopšte, trpimo gubitak ljudi", ističe Kalezić. Po njemu, "ko god kaže da je odluka Sinoda pogrešna, odgovaram - nije nadležan da procenjuje".

Statistika beleži da broj abortusa u SR Jugoslaviji već godinama opada. Načelnik Odeljenja za planiranje porodice Instituta za ginekologiju i akušerstvo Srbije dr Slobodan Maran potvrđuje (u "Glasu javnosti") da je broj namernih prekida trudnoće u Beogradu, kao najvećem stecištu reproduktivne populacije, od 1983. do 1997. godine pao sa 45.968 na 14.356 slučajeva. Istovremeno, broj porođaja smanjivao se znatno sporije (sa 21.686 u 1983. na 15.139 u 1997). Taj podatak je u jednom trenutku - početkom 1995. godine - medijima bio dovoljan za naslove tipa "Zaustavljena bela kuga!", mada se radilo o smanjenju negativne stope priraštaja sa 0,21 na 0,16, i to samo za područje centralne Srbije. Tadašnja ocena demografa - da nema činjenica na osnovu kojih bi se moglo reći kako se trend opadanja broja stanovnika u Srbiji i Vojvodini menja - u međuvremenu je samo dobila "ispadanjem" Kosova, koje je u demografske podatke Jugoslavije statistički "upumpavalo" veći prirast stanovništva.

BOJOVNA CRKVA: Na planu brige o razmnožavanju pravoslavnog stanovništva sveti Sinod SPC-a proslavio se - na način sličan ovogodišnjoj uskršnjoj anatemi - božićnom poslanicom 1995. godine (Crna mantija protiv bele kuge, "Vreme" br. 221 od 16.1.1995). Tada su patrijarh Pavle i 35 arhijereja primetili da "majke začinju jer je to skopčano sa uživanjem i zadovoljstvom, ali neće da rađaju i podižu decu jer je to naporno i tobož ugrožava njihov komoditet" i, takođe, da "mnoge majke, koje nisu želele da imaju više od jednog deteta, danas čupaju kose i gorko ridaju nad izgubljenim jedincima u ovim ratnim sukobima, proklinjući zato često Boga i ljude, ali pri tom zaboravljajući da optuže i sebe što nisu rodile još dece da im ostanu kao uteha..."

U istom obrascu, možda nehotice, Dimitrije Kalezić i danas podseća da se zbog nasilnih prekida trudnoće "izgubi čitava armija ljudi". Šta će armija (ili "armija") Crkvi? Šta gubi sveti Sinod SPC-a gubitkom "armije" novorođenčadi? Početkom 1993. godine episkop zvorničko-tuzlanski Vasilije (Kačavenda) je, kao svešteno lice i član vlade, izdejstvovao zakonsku zabranu abortusa u Republici Srpskoj, predlažući Sinodu SPC-a da je proširi na "sve srpske zemlje". Gde su danas te "zemlje", da li građani Republike Srpske po zakonu govore i pišu ekavicu ili beleže poželjnu stopu rasta stanovništva?

POPOVI I BABICE: Sveti Sinod je na Božić 1995. godine ženama koje se odlučuju na abortus zapretio da "kad izađu pred Svepravednog Sudiju, one majke koje nisu dozvolile svojoj deci da budu rođena, srešće tu decu gore i ona će ih tužno upitati: ´Zašto ste nas ubile, zašto nas niste rodile?!´" Pravi odgovor na tu strašnu sliku možda leži u bolnom raskoraku između onoga što žene – pa valjda i pravoslavne – žele i onog što imaju (vidi okvir). Bez dopunskih objašnjenja, ostaje nejasno da li Sinod smatra da pravoslavne majke nisu ispunile očekivanja božićnog apela iz 1995 (makar rađanjem "utehe"), kad novu pretnju fokusira na lekare i babice.

Što se lekara tiče, teško je poverovati da su oni kao stalež danas manje bezbožnici nego bilo kada u istoriji. Ono drugo iskušenje, koje dele sa crkvom – da uvek budu uz vlast, kao njeni "vrači" – ne čini ih mnogo ranjivijom ciljnom grupom. Utoliko je njihova reakcija na pretnju uskraćivanjem svetih tajni, bar što se proteklih nedelju dana tiče, očekivana. Osim jednog starog slučaja, nema onih koji su se prakse legalnog prekida trudnoće javno odrekli. Većina onih koji su se javno oglasili sumnja da će preduskršnja pretnja Sinoda SPC-a doprineti nekakvom boljitku. Zabrana abortusa nigde u svetu nije proizvela porast nataliteta. Nama najbliži primer je (pravoslavna) Rumunija, u kojoj ni uz prisilu Čaušeskuove "ginekološke policije" od 1966. do 1989. godine nije zabeležen takav rast, ali je zato smrtnost majki na porođaju, pri nestručnom prekidu trudnoće ili zbog njegovih posledica – povećan za 87 odsto.

PAUŠALNO ODBIJANJE: Manje od jedne petine svetske populacije danas živi u blagodetima potpune zabrane abortusa. Takvo zakonodavstvo karakteristično je za versko-fundamentalistički organizovane ili usmerene zajednice. U tom pogledu nema smisla izvoditi nikakve zaključke povodom najnovije anateme kojom SPC preti lekarima, jer pretnja je – u osnovi – upućena ženama. "Ideja Svetog arhijerejskog Sinoda da se lekarima i babicama koji vrše abortuse ne dozvoli pričešće i da ih liši prava na rezanje kolača nije nova", ističe Beogradski ženski lobi. "SPC je do sada pružila dovoljno dokaza da na žene gleda kao na bića drugog reda. Nije li krajnje vreme da poglavari SPC-a zatraže oproštaj od žena zbog grehova počinjenih prema ženama u ime vere i crkve?"

Katolička crkva je u Italiji, izgubivši borbu protiv legalizacije abortusa, uspela da se izbori za pravo lekara i medicinskog osoblja da učešće u abortusu odbije iz etičkih razloga. Uprkos tome, Španija i Italija – kao "katoličke" države – imaju najniži natalitet u Evropi. Prema podacima na koje se poziva dr Slobodan Maran, godišnje oko 150.000 žena glavom plati ilegalni pobačaj – što je broj koji bi, da nema zabrana, bio sveden na oko 250 smrtnih ishoda. Legalizacija namernog prekida trudnoće u bivšoj SFRJ (1969) praktično je sa liste uzročnika smrtnosti izbrisala one zbog ilegalno i/ili nestručno izvedenog prekida trudnoće. Dr Atanasije Marković, profesor Medicinskog fakulteta i jedan od direktora GAK-a "Narodni front", smatra da će pretnja svetog Sinoda SPC-a imati kontraefekat. "Crkva bi trebalo da zna da veliki broj njenih vernika čine upravo žene, kojima se sigurno neće dopasti njen stav", izjavio je, dodajući da govori kao obrazovan i verujući pravoslavac koji je krstio decu i unuke, osim toga i ktitor Hrama Svetog Save.

A ZAŠTO BABICE?: Posmatrano s nešto veće distance, može se razumeti da je vrh SPC-a zaprećenim odbijanjem svetih tajni baš pred najveći hrišćanski praznik samo nastavio da "razrađuje" božićne pretnje od pre pet godina. Iz visoke perspektive pastira pravoslavnog božijeg stada i s autoritetom Svetog pisma, medicinski argumenti – spasavanje ugroženog života, uvažavanje realnosti maloletničkih trudnoća, seksualnog nasilja, izbeglištva, bede i ovozemaljskog beznađa – mogu se, ako ne zanemariti, a ono bar učiniti manje važnim naspram (ne)izvesnosti večnog suda.

Ali, zašto pretnja babicama? U srpskom jeziku babica je primalja, žena koja pomaže rođenju i prva prihvata dete. Njen pol, uloga, značaj i značenja mnogo su stariji od hrišćanstva. Teško je poverovati da je Sinod SPC-a, osudivši lekare, omaškom naveo babice kao sinonim za "medicinsko osoblje" koje učestvuje u "čedomorstvu". Pretpostavka da se pominjanje babica u arhijerejskim pretnjama može jasno čitati kao simptomatičan podsvesni lapsus sadrži više ljudskog (pa i hrišćanskog) straha nego laičke rezervisanosti prema božićno-uskršnjim izlivima crkvene brige za biološki opstanak naroda.

Aleksandar Ćirić

Bolan raskorak

Izvor: Dr Mirjana Rašević, Ka razumevanju abortusa (Institut društvenih nauka, Beograd)

prethodni sadržaj naredni