Dva koraka ispred
Ksenija Radulović "Korak ispred" (Grad teatar Budva i
"Oktoih", Podgorica 2000)
Prvo postignuće višestruko značajne knjige teatrologa Ksenije Radulović Korak ispred; režije Dejana Mijača na sceni Jugoslovenskog dramskog pozorišta: nacionalna drama, 1977-1996 (izdavači: Grad teatar Budva i "Oktoih", Podgorica) nalazi se na najopštijem planu; naime, ovo je prava, ozbiljna, relevantna teatrološka studija. Ovo treba naglasiti jer je teatrološka literatura kod nas vrlo oskudna, pa se tako dešava da se pod nju često podvode zbirke pozorišnih kritika ili eseja, pa čak i poluanegdotska štiva o pozorišnim stvaraocima. Zbirke pozorišnih eseja mogu da budu, kad ih potpisuju vrsne erudite i poznavaoci pozorišta, vrlo zanimljive i značajne, a i podsticajne za pozorišnu praksu, dok su zbirke pozorišnih kritika dragoceni dokument o recepciji teatra u jednom određenom periodu, ali ni jedne ni druge ne pripadaju teatrologiji.
Drugo značajno postignuće ove knjige nalazi se u tome što se u okviru jedne tako ekskluzivne (čitaj skromne) produkcije kao što je teatrološka bavi još ekskluzivnijim predmetom: teorijom režije. Knjiga Ksenije Radulović gotovo je pionirski rad u ovoj oblasti jer se većina naših teatroloških studija bavi dramskim stvaralaštvom, tako da im pristup ponekad i nije imanentno teatrološki, već pre pripada teoriji književnosti. Retki tekstovi o režiji uglavnom se svode na sećanja reditelja ili na krajnje uopštena, kvaziestetička razmatranja fenomena režije. Knjiga Korak ispred jedinstvena je upravo po tome što pruža sintetičan uvid u sve bitne odlike jedne određene rediteljske poetike i što taj uvid ostvaruje kao rezultat najozbiljnije i najsloženije metode – skrupulozne teatrološke rekonstrukcije i analize pojedinačnih predstava.
Treće postignuće knjige nalazi se u izboru konkretnog predmeta: opus našeg vodećeg reditelja Dejana Mijača već odavno je zaslužio da bude ovako studiozno obrađen. Uže određenje predmeta (repertoar nacionalne drame, predstave rađene u Jugoslovenskom dramskom pozorištu) proističe iz dve tačno uočene činjenice vezane za rediteljev opus: najznačajnije predstave Mijač je ostvario kroz izoštren autorski odnos (značenjska i žanrovska pomeranja, pre svega) prema delima srpske dramaturgije i kroz kontinuiran i ozbiljan rad sa glumcima Jugoslovenskog dramskog pozorišta.
Obradu svog predmeta Ksenija Radulović zasniva na zavidno obimnoj i pouzdanoj građi (kritike, intervjui sa stvaraocima, video snimci), što joj omogućuje da postigne izbalansirani spoj svog autorskog doprinosa i pozivanja na relevantne izvore. U odnosu prema izvorima, kao i u odnosu prema samom "predmetu" (Mijaču), autorka pokazuje razvijenu kritičku svest, pa tako i pored dubokog poštovnja ne zapada u apologiju; naprotiv, prisutni su i polemički tonovi. Kao u svakoj ozbiljnoj nauci, ni u ovoj knjizi nisu dominantna "kolumbovska" otkrića, već se originalni doprinos više nalazi na mikroplanu. Ipak, Ksenija Radulović je uspela da pruži i jedan autorski uvid šireg opsega, koji će ostati obavezna referenca u kasnijim tumačanjima Mijačevog rada; ona je odlično uočila da u postavkama Nušića, u poslednjoj deceneniji, reditelj radikalno preispituje i dovodi u pitanje mlade i "pozitivne" junake.
Poslednje, ali ne najmanje važno, autorka prepoznaje, ističe i bezrezervno vrednuje Mijačev sluh za "duh vremena", koji mu omogućava da gradi ozbiljan kritički teatar; ovo prepoznavanje i isticanje socijalnog konteksta Mijačevih predstava svedoči i o autorkinom i o Mijačevom građanskom i intelektualnom poštenju i odgovornosti. Zbog svega ovoga, slobodno možemo reći da knjiga Ksenije Radulović o režijama Dejana Mijača grabi, u okviru naše teatrološke produkcije, dva koraka ispred.
Ivan Medenica
