Dubljenje "ružinog drveta"
Sudovi treba da odluče da li i dosijei zapadnonemačkih političara
treba da budu objavljeni
Berlin
"Kancelar
ujedinitelj" je bila "titula" kojom je deo štampe ponekad
nazivao Helmuta Kola, na njegovo neskriveno zadovoljstvo. Deceniju posle
ujedinjenja dve nemačke države Kol je pokrenuo sudski postupak koji
preti da izazove nove podele među istočnim i zapadnim Nemcima. Bivši šef
savezne vlade zatražio je da sud zabrani objavljivanje izvoda iz dosijea
koji je o njemu mnogo godina vodio "Štazi" (Staatssicherheit),
politička policija Nemačke Demokratske Republike. Kako je dosad
obelodanjen sadržaj stotina dosijea bivših političara, disidenata,
sportista i drugih javnih ličnosti iz bivše Istočne Nemačke, izbila je
politička svađa oko toga da li, u pogledu objavljivanja dosijea, za
zapadne Nemce mogu da važe druga pravila nego za njihove istočne
sunarodnike.
Ugovorom o ujedinjenju dve Nemačke i kasnijim zakonima o dokumentaciji
"Štazija" utvrđeno je da se sadržaj dosijea, izuzimajući
privatne i intimne stvari, može objaviti kada su u pitanju "ličnosti
savremene istorije". Određeno je da se delom ograničava i zaštita
poverljivosti pošte i telefonskih razgovora s ciljem da se zakonski
osigura mogućnost objavljivanja sadržaja prisluškivanog telefonskog i
poštanskog saobraćaja. Prema navodima u štampi, "Štazi" je
držao pod prismotrom oko 40.000 telefonskih priključaka u Zapadnoj Nemačkoj.
U arhivima postoji 139 dužinskih metara zabeleški o prisluškivanim
razgovorima, od kojih još tridesetak nije obrađeno, tako da se ne zna na
koga se odnose.
OSETLJIVI DOKUMENTI: Kolova
vlada svojevremeno je predlagala da se unište svi dosijei "Štazija"
koji se odnose na zapadne ličnosti. Zamisao je propala zbog ogorčenog
otpora pre svega istočnonemačkih aktivista za ljudska prava koji su
oduvek zahtevali potpuno otvaranje svih dosijea kako bi se isteralo na čistac
šta je ko radio u prošlosti. Međutim, kako je ocenio istoričar Hajnrih
August Vinkler, u Berlinu postoji "načelna nelagodnost da se
pozabavi delovanjem istočnonemačkih službi na Zapadu".
Socijaldemokratski presednik vlade istočnonemačke pokrajine Saksonije
Anhalt Rajnhard Hepner bio je još oštriji: "Kada god se radi o umešanosti
zapadnonemačkih elita u rabote Štazija, odjednom se pojavljuje istančan
osećaj za načela pravne države koji su mnogi istočni Nemci samo mogli
da požele u vezi sa otvaranjem njihovih dosijea."
Stvar je došla dotle da je savezni ministar unutrašnjih poslova,
socijaldemokrata Oto Šili, ispoljio nameru da formalno naloži uredu koji
nadzire Štazijeve dosijee da ne objavljuje sadržaj
"osetljivih" dokumenata. Marijane Birtler, političarka
"zelenih", i sama sa istoka, koja odnedavno rukovodi tim
formalno nezavisnim uredom, usprotivila se takvoj nameri.
Socijaldemokratski kancelar Gerhard Šreder pozvao je sve umešane da
"spuste loptu" i da sačekaju presudu berlinskog upravnog suda
koji odlučuju o Kolovoj tužbi.
Novinari su zatražili uvid u Kolov dosije zato što žele da saznaju
da li je Štazi nešto znao o finansijskim mahinacijama bivšeg kancelara
i njegove konzervativne Hrišćansko-demokratske unije (CDU). Već
mesecima traju sudske istrage i rade parlamentarni istražni odbori
nastojeći da utvrde odakle je došao novac koji su Kol i njegovi
saradnici držali delom na tajnim računima u Švajcarskoj i Lihtenštajnu
i koristili za finansiranje svojih političkih kampanja. Uporedo u
Francuskoj teče istraga oko podmićivanja i pronevere u vezi sa ulaganjem
pariske petrohemijske korporacije "Elf-akiten" u istočnonemačke
rafinerije posle ujedinjenja. Tadašnji kancelar Kol se bio lično zauzeo
da francuska državna firma kupi istočnonemačke postrojenja kojima je
pretilo zatvaranje.
DUBLJE VEZE: Istovremeno su
američke vlasti posle maltene desetogodišnjeg moljakanja iz Bona i
Berlina prepustile nemačkim vlastima izvode iz dosijea "Ružino
drvo" (Rosenholz), Štazijevog
popisa agenata u zemlji i inostranstvu. Prema pisanju nemačke štampe,
taj dosije, a verovatno i mnoge druge, američke obaveštajne službe
prisvojile su prilikom juriša istočnonemačkih demonstranata na centralu
Štazija u Berlinu 1991. godine. Prvi podaci iz tog dosijea koji su
procurili u javnost ukazuju na to da su pojedine zapadnonemačke političke
ličnosti imale dublje veze sa Štazijem nego što se naslućivalo.
Marijane Birtler je ubeđena da će objavljivanje Štazijevih arhiva
pokazati da nisu samo istočni Nemci bili zloće voljne za saradnju sa
policijom, već da je i na zapadu bilo dovoljno povodljivih i
podmitljivih. Ministar Šili smatra, međutim, da je smisao zakona o
dosijeima Štazija da razotkrije zlodela istočnonemačkih službi, a ne
da se "ispita ponašanje gospodina Kola u vezi sa novčanim prilozima
njegovoj partiji". Ličnosti savremene istorije, po tumačenju
ministra, ukoliko su bile žrtve a ne počinioci, imaju pravo da budu zaštićene,
tako da njihovi dosijei mogu da budu objavljeni samo ukoliko se sami s
time slože.
Nemački predsednik, socijaldemokrata Johanes Rau, upozorio je da
"ne sme da se meri sa dva aršina". On veruje da sve što važi
za istočne mora da je obavezujuće i za zapadne Nemce. Šef države
strahuje očito da bi se još nezaceljene podele mogle iznova da prodube
zbog pitanja Štazijevih dosijea. Inostranstvo sa zanimanjem prati
raspravu jer su zakon o Štazijevim dosijeima i delovanje nadležnog ureda
poslužili kao model u Poljskoj, Mađarskoj i drugim bivšim zemljama
realnog socijalizma koje su se odlučile da otvore arhive političke
policije. Zapadni saveznici su takođe zainteresovani jer bi nesumnjivo želeli
da saznaju koliko su (ne)pouzdani bili partneri u Bonu. Amerikanci, koji
su godinama obrađivali "Ružino drvo", upadljivo ćute.
Dušan Reljić
